Vāstavāhantāpravacanam 1

 Vāstavāhantāpravacanam - Дискурс об Истинном Я

Prathamakhaṇḍam - Первая часть

 Введение

В этом Писании заключена огромная часть знаний Гуруджи о Шиваизме Трики и индийской философии. Кроме того, это значительная часть наследия Гуруджи для всего человечества. Это введение могло бы содержать краткое изложение всех тем, затронутых автором, но это не обязательно, поскольку темы четко указаны в приведенных выше ссылках. Ссылки были созданы не самим Гуруджи, а его любимым учеником Робертом Bhāskara. Гуруджи написал этот текст на очень простом санскрите, который любой новичок в этом священном языке мог бы понять без проблем. Он также даёт нам подробный пословный перевод, чтобы смысл его Учения был предельно ясен. В конечном счёте, потребовалось много времени и огромных усилий, чтобы написать всё это настолько ясно, насколько это возможно. Пусть наш Славный Parabhairava всегда пребывает в Своих Священных Учениях!

Имея в виду вышеизложенное, сейчас читайте Vāstavāhantāpravacanam и испытывайте Высшее Наслаждение, дорогой Śiva.

Важно: Все, что находится в скобках и выделено курсивом в переводе, было добавлено мной, чтобы придать конкретной фразе или предложению законченный смысл. В свою очередь, всё, что находится между двойным дефисом (--...--), представляет собой уточнение дополнительной информации, также добавленной мной.

в начало

Vāstavāhantāpravacanam (Дискурс об Истинном Я)

 Вступительный афоризм

अथ मोक्षाय वास्तवाहन्ताप्रवचनं वरेण्यगब्रिएल्प्रदीपकेन विरचितं श्रीत्रिकमूलस्वोपदेशसङ्ग्रहम्॥१॥
Atha mokṣāya vāstavāhantāpravacanaṁ vareṇyagabrielpradīpakena viracitaṁ śrītrikamūlasvopadeśasaṅgraham||1||

Здесь начинается (atha) "Дискурс об Истинном Я" (vāstava-ahantā-pravacanam), который был написан (viracitam) возвышенным Габриэлем Pradīpaka (vareṇya-gabriel-pradīpakena) (и) является сборником его учений, основанных на достопочтимом Шиваизме Трики (śrī-trika-mūla-sva-upadeśa-saṅgraham), для (достижения) Освобождения (mokṣāya)||1||

в начало

Глава 1. Природа Истинного Я

 Сущностные характеристики Истинного Я

वास्तवाहन्ता चित्तापेक्षया साक्ष्यात्मका॥२॥
Vāstavāhantā cittāpekṣayā sākṣyātmakā||2||

Истинное Я (vāstava-ahantā) имеет природу Свидетеля (sākṣi-ātmakā) в отношении ума (citta-apekṣayā)||2||

अयं परमसाक्षी प्रकाशविमर्शमयः सर्वभूतेषु हिरण्यस्तम्भ इवास्ते॥३॥
Ayaṁ paramasākṣī prakāśavimarśamayaḥ sarvabhūteṣu hiraṇyastambha ivāste||3||

Этот (ayam) Высший Свидетель (parama-sākṣī), состоящий из Света и Сознания (того Света) (prakāśa-vimarśa-mayaḥ), пребывает (āste), подобно (iva) золотой опоре (hiraṇya-stambhaḥ), во всех существах (sarva-bhūteṣu)||3||

सुकृतिषु च दुष्कृतिषु चैव स समं तथावस्थितः॥४॥
Sukṛtiṣu ca duṣkṛtiṣu caiva sa samaṁ tathāvasthitaḥ||4||

Он (saḥ) остаётся (avasthitaḥ) таким (tathā) в одинаковой степени (samam) как в добродетельных людях, так и в злодеях (sukṛtiṣu ca duṣkṛtiṣu ca eva)||4||

पूर्णाहन्तैव परमसाक्षिणो हृदयम्॥५॥
Pūrṇāhantaiva paramasākṣiṇo hṛdayam||5||

Совершенное Я-Сознание (pūrṇā-ahantā eva) (является) Ядром (hṛdayam) Высшего Свидетеля (parama-sākṣiṇaḥ)||5||

तस्य मुख्यलक्षणं स्वातन्त्र्यमेव न तु सर्वज्ञत्वं सर्वकर्तृत्वं च॥६॥
Tasya mukhyalakṣaṇaṁ svātantryameva na tu sarvajñatvaṁ sarvakartṛtvaṁ ca||6||

Его (tasya) главной характеристикой (mukhya-lakṣaṇam) (является) Абсолютная Свобода (svātantryam eva), а не (na tu) всеведение (sarvajñatvam) и (ca) всемогущество (sarvakartṛtvam)||6||

सर्वज्ञत्वसर्वकर्तृत्वयोरन्यत्र पर्यवस्थितत्वात्स्वातन्त्र्यं तु तस्मिनेव स्थितम्॥७॥
Sarvajñatvasarvakartṛtvayoranyatra paryavasthitatvātsvātantryaṁ tu tasmineva sthitam||7||

Потому что всеведение и всемогущество можно найти (sarvajñatva-sarvakartṛtvayoḥ... paryavasthitatvāt) в другом месте (anyatra), но (tu) Абсолютная Свобода (svātantryam) находится неизменно (sthitam) только (eva) в Нём (tasmin)||7||

स पञ्चकृतिकरस्तद्यथा सृष्टिः स्थितिः संहारस्तिरोधानं चानुग्रहो नूनम्॥८॥
Sa pañcakṛtikarastadyathā sṛṣṭiḥ sthitiḥ saṁhārastirodhānaṁ cānugraho nūnam||8||

Он (saḥ), на самом деле (nūnam), (является) Исполнителем пяти Актов/Действий (pañca-kṛti-karaḥ), а именно (tadyathā): проявления (sṛṣṭiḥ), поддержания (sthitiḥ), изъятия/удаления (saṁhāraḥ), сокрытия (tirodhānam) и (ca) Милости (anugrahaḥ)||8||

в начало

 Сокрытие и Милость

पञ्चकृतीनां तासां तिरोधानानुग्रहौ हि गरिष्ठौ॥९॥
Pañcakṛtīnāṁ tāsāṁ tirodhānānugrahau hi gariṣṭhau||9||

Среди этих пяти Актов (pañca-kṛtīnāṁ tāsām) сокрытие и Милость (tirodhāna-anugrahau) (являются), несомненно (hi), наиболее важными (gariṣṭhau)||9||

वास्तवाहन्तायाः स्वात्मवत्सर्वेषु वसत्या अपि तथापि ते न तां विमृशन्ति॥१०॥
Vāstavāhantāyāḥ svātmavatsarveṣu vasatyā api tathāpi te na tāṁ vimṛśanti||10||

Хотя Истинное Я пребывает (vāstava-ahantāyāḥ... vasatyāḥ api) в каждом (sarveṣu) как их собственная Самость (sva-ātma-vat), несмотря на это (tathā api) они (te) не осознают (na... vimṛśanti) Его (tām)||10||

सास्य परमसाक्षिणः पूर्वोक्ता कृतिस्तिरोधानाख्या॥११॥
Sāsya paramasākṣiṇaḥ pūrvoktā kṛtistirodhānākhyā||11||

Это (sā) вышеупомянутый (pūrva-uktā) Акт (kṛtiḥ) того Высшего Свидетеля (asya parama-sākṣiṇaḥ) называется сокрытием (tirodhāna-ākhyā)||11||

तिरोधानमेतत्सर्वभुतान्युद्दिश्यास्योदासीनतैव॥१२॥
Tirodhānametatsarvabhutānyuddiśyāsyodāsīnataiva||12||

Это (etad) сокрытие (tirodhānam) (является) безусловно (eva) Его (asya) Беспристрастием (udāsīnatā) по отношению ко (uddiśya) всем существам (sarva-bhutāni)||12||

तेषां पुनरेकं भाग्यवद्भूतं सद्यः सम्यक्तं विमृशति॥१३॥
Teṣāṁ punarekaṁ bhāgyavadbhūtaṁ sadyaḥ samyaktaṁ vimṛśati||13||

Так или иначе (punar), среди них (teṣām) одно (ekam) удачливое существо (bhāgyavat-bhūtam) вдруг (sadyas) полностью осознаёт (samyak... vimṛśati) Его (tam)||13||

योऽस्याहैतुकी करुणा स एव पञ्चमकृतिरनुग्रहोऽस्ति॥१४॥
Yo'syāhaitukī karuṇā sa eva pañcamakṛtiranugraho'sti||14||

Это (saḥ) есть (asti) действительно (eva) Милость (anugrahaḥ) —пятый Акт (pañcama-kṛtiḥ)—, которая (yaḥ) (является) Его (asya) Беспричинным (ahaitukī) Состраданием (karuṇā)||14||

परमसाक्षिणस्तथा विमर्शनस्यान्यनाम मोक्षः॥१५॥
Paramasākṣiṇastathā vimarśanasyānyanāma mokṣaḥ||15||

Другим именем (anya-nāma) для осознания (vimarśanasya) Высшего Свидетеля (parama-sākṣiṇaḥ), таким образом (tathā), (является) Освобождение (mokṣaḥ)||15||

मोक्षो वास्तवाहन्ताया अनुग्रहेणैकान्तेन वर्तते न त्वभ्यासेन कियदपि प्रयत्नस्तीव्रो भवेत्॥१६॥
Mokṣo vāstavāhantāyā anugraheṇaikāntena vartate na tvabhyāsena kiyadapi prayatnastīvro bhavet||16||

Освобождение (mokṣaḥ) случается (vartate) исключительно (ekāntena) благодаря Милости (anugraheṇa) Истинного Я (vāstava-ahantāyāḥ), а не (na tu) благодаря практикам (abhyāsena), впрочем (kiyān api), могут быть и (bhavet) интенсивные (tīvraḥ) усилия (prayatnaḥ)||16||

अस्य तिरोधानादयुतशो मूढक्रमिकोत्पत्तिरस्ति॥१७॥
Asya tirodhānādayutaśo mūḍhakramikotpattirasti||17||

Посредством Его сокрытия (asya tirodhānāt) происходит (asti) последовательное порождение mūḍha-s --букв. омрачённых людей, глупцов и т.д., т.e. существ, находящихся под властью Moha, или Māyā, Заблуждения-- (mūḍha-kramika-utpattiḥ) мириадами (ayutaśas)||17||

सर्वे ते मूढाः सम्यक्स्वाहङ्कारैकीकृता हि॥१८॥
Sarve te mūḍhāḥ samyaksvāhaṅkāraikīkṛtā hi||18||

Все (sarve) эти (te) mūḍha-s --а именно, омрачённые люди, глупцы и т.д.-- (mūḍhāḥ), на самом деле, полностью отождествлены со своим эго (samyak sva-ahaṅkāra-ekīkṛtāḥ hi)||18||

в начало

Глава 2. Природа эго и Спаситель

 Рабство

अहङ्कारोऽखिलेनानृतमूलः॥१९॥
Ahaṅkāro'khilenānṛtamūlaḥ||19||

Эго (ahaṅkāraḥ) полностью (akhilena) основано на лжи (anṛta-mūlaḥ)||19||

मुख्यानृतं नरत्वमेव॥२०॥
Mukhyānṛtaṁ naratvameva||20||

Главной ложью (mukhya-anṛtam) (является) индивидуальность --т.e. состояние nara, или ограниченной личности-- (naratvam eva)||20||

अनृतानि प्रसभजनकानि प्रसभश्चैव बह्वनृतजनकः॥२१॥
Anṛtāni prasabhajanakāni prasabhaścaiva bahvanṛtajanakaḥ||21||

Ложь (anṛtāni) порождает насилие (prasabha-janakāni), а (ca eva) насилие (prasabhaḥ) порождает много лжи (bahu-anṛta-janakaḥ)||21||

तत्सर्वं बन्ध इत्येकशब्देनैव सङ्क्षेपत उदितम्॥२२॥
Tatsarvaṁ bandha ityekaśabdenaiva saṅkṣepata uditam||22||

Всё (sarvam) это (tad) можно подытожить (saṅkṣepatas uditam) одним словом (eka-śabdena eva): "Рабство (bandhaḥ iti)"||22||

в начало

 Препятствия на пути к духовному возвышению

आत्मरक्षणादृते प्रसभो निखिलेन निरर्थकः॥२३॥
Ātmarakṣaṇādṛte prasabho nikhilena nirarthakaḥ||23||

Насилие (prasabhaḥ) полностью (nikhilena) бесполезно (nirarthakaḥ) за исключением (ṛte) самообороны (ātma-rakṣaṇāt)||23||

तस्मादुत्कर्षाय प्रसभो हेयः॥२४॥
Tasmādutkarṣāya prasabho heyaḥ||24||

По этой причине (tasmāt) для (духовного) возвышения (utkarṣāya) необходимо отказаться (heyaḥ) от насилия (prasabhaḥ)||24||

ग्लानिकोपशोकादिदुरवस्थाश्चैव हेया अप्येतासां निरर्थकत्वात्॥२५॥
Glānikopaśokādiduravasthāścaiva heyā apyetāsāṁ nirarthakatvāt||25||

Также (ca eva) следует отказаться от (heyāḥ) плохих состояний, таких как депрессия, гнев, печаль и т.д. (glāni-kopa-śoka-ādi-dus-avasthāḥ), поскольку они также бесполезны (apyetāsām nirarthakatvāt)||25||

किमिति तासां निरर्थकत्वम्। यतस्ताः सर्वा अवस्था नावहत्यः क्वापि॥२६॥
Kimiti tāsāṁ nirarthakatvam| Yatastāḥ sarvā avasthā nāvahatyaḥ kvāpi||26||

Почему (kim iti) они бесполезны (tāsām nirarthakatvam)? Потому что (yatas) все (sarvāḥ) эти (tāḥ) состояния (avasthāḥ) ведут (āvahatyaḥ) в никуда (na... kvāpi)||26||

в начало

 Объекты и Высший Субъект

गमनं क्वापि वास्तवाहन्तोपलब्धिलक्षणमोक्षगमनार्थमेव॥२७॥
Gamanaṁ kvāpi vāstavāhantopalabdhilakṣaṇamokṣagamanārthameva||27||

Акт движения (gamanam) куда-то (kvāpi) означает путь к Освобождению, характеризующемуся осознанием Истинного Я (vāstava-ahantā-upalabdhi-lakṣaṇa-mokṣa-gamana-artham eva)||27||

दुरवस्थात्यागार्थं किं मया कर्तव्यम्। तासां चेत्यत्वस्योपलब्धिरिति प्रतिवचनम्॥२८॥
Duravasthātyāgārthaṁ kiṁ mayā kartavyam| Tāsāṁ cetyatvasyopalabdhiriti prativacanam||28||

Что (kim) я должен сделать (mayā kartavyam), чтобы отказаться от плохих состояний (dus-avasthā-tyāga-artham)? Ответ таков (iti prativacanam): "Осознать (upalabdhiḥ), что они являются объектами (tāsām cetyatvasya)"||28||

वास्तवाहन्ता परग्राहकरूपा न तु चेत्यमात्रेत्युपलब्धिस्तारिका॥२९॥
Vāstavāhantā paragrāhakarūpā na tu cetyamātretyupalabdhistārikā||29||

Осознание того, что (iti upalabdhiḥ) Истинное Я (vāstava-ahantā) — это Высший Субъект (para-grāhaka-rūpā), а не (na tu) простой объект (cetya-mātrā), (является) Спасителем (tārikā)||29||

अहङ्कारोऽतिशब्दकारो यद्यपि ग्राह्यमेव तथापि॥३०॥
Ahaṅkāro'tiśabdakāro yadyapi grāhyameva tathāpi||30||

Эго (ahaṅkāraḥ), хотя (yadi api) оно и производит много шума (ati-śabdakāraḥ), (является), несмотря на это (tathā api), объектом (grāhyam eva)||30||

तेनैव तथाहि मम यशस्विकुलं विद्यते सुख्यातगायकोऽस्मीत्याद्यहङ्कारविषयकोऽभिमानो हेयः॥३१॥
Tenaiva tathāhi mama yaśasvikulaṁ vidyate sukhyātagāyako'smītyādyahaṅkāraviṣayako'bhimāno heyaḥ||31||

Именно по этой причине (tena eva) следует отказаться от (heyaḥ) тщеславия (abhimānaḥ), связанного с эго (ahaṅkāra-viṣayakaḥ) —например (tathāhi): "Я принадлежу (mama... vidyate) к известной семье (yaśasvi-kulam)", "Я (asmi) очень известный певец (su-khyāta-gāyakaḥ)" и т.д. (iti ādi)—||31||

वास्तवाहन्तालाभोऽवास्तवाहन्तावर्धनद्वारेणाशक्यः॥३२॥
Vāstavāhantālābho'vāstavāhantāvardhanadvāreṇāśakyaḥ||32||

Обретение Истинного Я (vāstava-ahantā-lābhaḥ) невозможно (aśakyaḥ) при увеличении фиктивного "я" (a-vāstava-ahantā-vardhana-dvāreṇa)||32||

प्रत्युत तथाहि विश्वात्माहं शिवोऽहमित्यादि शुद्धविकल्पं योगी शरणं प्रपद्येत॥३३॥
Pratyuta tathāhi viśvātmāhaṁ śivo'hamityādi śuddhavikalpaṁ yogī śaraṇaṁ prapadyeta||33||

Напротив (pratyuta), yogī (yogī) должен обрести прибежище (śaraṇam prapadyeta) в чистой мысли (śuddha-vikalpam) —например (tathāhi): "Я (являюсь) (aham) Самостью вселенной (viśva-ātmā)", "Я (есть) (aham) Śiva (śivaḥ)" и т.д. (iti ādi)—||33||

यस्माज्जराव्याधिमृत्य्वात्मकत्रयं देहस्य चरमशरणं तस्माद्देहविषयकोऽभिमानो हेयः॥३४॥
Yasmājjarāvyādhimṛtyvātmakatrayaṁ dehasya caramaśaraṇaṁ tasmāddehaviṣayako'bhimāno heyaḥ||34||

Поскольку (yasmāt) триада, состоящая из старости, болезни и смерти (jarā-vyādhi-mṛtyu-ātmaka-trayam) (является) последним прибежищем (carama-śaraṇam) тела (dehasya), поэтому (tasmāt) тщеславие (abhimānaḥ), относящееся к телу (deha-viṣayakaḥ), должно быть отброшено (heyaḥ)||34||

в начало

Глава 3. Группа из трёх реальностей

 Описание трёх реальностей

लौकिकवस्तु चालौकिकवस्तु च मिश्रवस्तु चैवेति वस्तुत्रिकम्॥३५॥
Laukikavastu cālaukikavastu ca miśravastu caiveti vastutrikam||35||

Группа из трёх реальностей такова (iti vastu-trikam): обычная реальность (laukika-vastu), необычная реальность (alaukika-vastu) и (ca... ca... ca eva) смешанная реальность (miśra-vastu)||35||

लौकिकवस्तु गृहजनकार्यखेलानीतिविद्याविद्यावेश्मगमनख्यातिलाभादिबहुप्रसिद्धसाधारणार्थमयम्॥३६॥
Laukikavastu gṛhajanakāryakhelānītividyāvidyāveśmagamanakhyātilābhādibahuprasiddhasādhāraṇārthamayam||36||

Обычная реальность (laukika-vastu) состоит из множества известных обыкновенных вещей, таких как фамилия, работа, спорт, политика, посещение школы, достижение известности и пр. (gṛhajana-kārya-khelā-nītividyā-vidyāveśma-gamana-khyāti-lābha-ādi-bahu-prasiddha-sādhāraṇa-artha-mayam)||36||

लौकिकवस्तु नैकान्ततो वास्तवाहन्तामावहत्कथञ्चन। प्रत्युतावास्तवाहन्तावर्धनकुर्वाणमेव॥३७॥
Laukikavastu naikāntato vāstavāhantāmāvahatkathañcana| Pratyutāvāstavāhantāvardhanakurvāṇameva||37||

Обычная реальность (laukika-vastu), сама по себе (ekāntatas), вообще не ведёт (na... āvahat kathañcana) к Истинному Я (vāstava-ahantām). Напротив (pratyuta), она увеличивает фиктивное "я" (a-vāstava-ahantā-vardhana-kurvāṇam eva)||37||

अलौकिकवस्तु भैरवागमशिवसूत्रादिपरभैरवशास्त्रेभ्यश्च गुरुमुखाच्चागतमुपदेशावस्थाद्योघम्॥३८॥
Alaukikavastu bhairavāgamaśivasūtrādiparabhairavaśāstrebhyaśca gurumukhāccāgatamupadeśāvasthādyogham||38||

Необычная реальность (alaukika-vastu) состоит из множества учений, состояний и т.п. (upadeśa-avasthā-ādi-ogham), приходящих (āgatam) из Писаний Parabhairava, таких как Bhairavāgama-s, Śivasūtra-s и т.д. (bhairava-āgama-śiva-sūtra-ādi-para-bhairava-śāstrebhyaḥ), а также (ca... ca) из уст Гуру (guru-mukhāt)||38||

अलौकिकवस्त्वेकान्ततो वास्तवाहन्तोपार्जनमवास्तवाहन्ताध्वंसलक्षणमावहदवश्यम्॥३९॥
Alaukikavastvekāntato vāstavāhantopārjanamavāstavāhantādhvaṁsalakṣaṇamāvahadavaśyam||39||

Необычная реальность (alaukika-vastu), на самом деле (avaśyam), сама по себе (ekāntatas), ведёт (āvahat) к обретению Истинного Я (vāstava-ahantā-upārjanam), характеризуемого исчезновением фиктивного "я" (a-vāstava-ahantā-dhvaṁsa-lakṣaṇam)||39||

मिश्रवस्त्वादावलौकिकवस्तु भूतवदेव पश्चात्तु लौकिकवस्तुतां गतवत्॥४०॥
Miśravastvādāvalaukikavastu bhūtavadeva paścāttu laukikavastutāṁ gatavat||40||

Смешанная реальность (miśra-vastu) была (bhūtavat eva) вначале (ādau) необычной реальностью (alaukika-vastu), но (tu) впоследствии (paścāt) превратилась в обычную (laukika-vastutām gatavat)||40||

बहुवर्षशतेभ्यः परं विकृतधर्मशास्त्रादीनीति। मिश्रवस्तुनः सद्दृष्टान्त एषः॥४१॥
Bahuvarṣaśatebhyaḥ paraṁ vikṛtadharmaśāstrādīnīti| Miśravastunaḥ saddṛṣṭānta eṣaḥ||41||

"Религии, писания и т.д., которые были искажены (vikṛta-dharma-śāstra-ādīni) спустя (param) много столетий (bahu-varṣaśatebhyaḥ... iti)". (Всё) это (eṣaḥ) (является) хорошим примером (sat-dṛṣṭāntaḥ) смешанной реальности (miśra-vastunaḥ)||41||

मिश्रवस्तु न वास्तवाहन्तामावहत्किञ्चनापि त्ववास्तवाहन्तावर्धकरम्॥४२॥
Miśravastu na vāstavāhantāmāvahatkiñcanāpi tvavāstavāhantāvardhakaram||42||

Смешанная реальность (miśra-vastu) вообще не ведёт (na... āvahat kiñcana) к Истинному Я (vāstava-ahantām), а скорее (api tu), она увеличивает фиктивное "я" (a-vāstava-ahantā-vardha-karam)||42||

ममैतद्धर्मोऽस्तीति। अवाहन्ताहन्तायाः सद्दृष्टान्तोऽयम्॥४३॥
Mamaitaddharmo'stīti| Avāhantāhantāyāḥ saddṛṣṭānto'yam||43||

"Я принадлежу (mama... asti) к этой религии (etad-dharmaḥ... iti)". Это (ayam) (является) хорошим примером (sat-dṛṣṭāntaḥ) фиктивного "я" (a-vāhanta-ahantāyāḥ)||43||

प्रकाशितवास्तवाहन्त्वः स्वतन्त्रयोगी कथं मिश्रवस्त्वात्मकधर्माश्रितो भवेत्। अशक्यमेतत्॥४४॥
Prakāśitavāstavāhantvaḥ svatantrayogī kathaṁ miśravastvātmakadharmāśrito bhavet| Aśakyametat||44||

Как (katham) может свободный Yogī, в котором раскрыто Истинное Я, быть (prakāśita-vāstava-ahantvaḥ svatantrayogī... bhavet) последователем религии, состоящей из смешанной реальности (miśra-vastu-ātmaka-dharma-āśritaḥ)? Это (etad) невозможно (aśakyam)||44||

विशेषधर्मो यद्यपि जनस्येषदुपकुर्यात्तथाप्यशेषतो बन्धं नापनयत्येव॥४५॥
Viśeṣadharmo yadyapi janasyeṣadupakuryāttathāpyaśeṣato bandhaṁ nāpanayatyeva||45||

Хотя (yadi api) отдельная религия (viśeṣa-dharmaḥ) может помочь (upakuryāt) людям (janasya) в некоторой степени (īṣat), тем не менее (tathā api), она не устраняет (na apanayatyeva) полностью (aśeṣatas) рабство/оковы (bandham)||45||

जनस्य मुख्यकष्टं स्ववास्तवाहन्तोपप्लव्यज्ञानविशिष्टो बन्ध एव न तु भोजनवारिधनादिरहितत्वम्॥४६॥
Janasya mukhyakaṣṭaṁ svavāstavāhantopaplavyajñānaviśiṣṭo bandha eva na tu bhojanavāridhanādirahitatvam||46||

Главной проблемой (mukhya-kaṣṭam) людей (janasya) (является) рабство (bandhaḥ eva), характеризуемое непреодолимым неведением об их собственном Истинном Я (sva-vāstava-ahantā-upaplavi-ajñāna-viśiṣṭaḥ), а не (na tu) недостаток еды, воды, денег и пр. (bhojana-vāri-dhana-ādi-rahitatvam)||46||

в начало

 Инструктаж о правильном образе жизни

सर्वप्रधाना वास्तवाहन्ता शिष्टञ्चाधिक्यमिव दत्तम्॥४७॥
Sarvapradhānā vāstavāhantā śiṣṭañcādhikyamiva dattam||47||

Истинное Я (vāstava-ahantā) проявляется в первую очередь (sarva-pradhānā), а (ca) остальное (śiṣṭam) даётся (dattam) в качестве дополнения (ādhikyam iva)||47||

सहस्रवर्षद्वयं पुरैतत्तदुपदेशोऽन्यथाभिषिक्तत्रात्रैव ख्रीष्टेनोक्तम्॥४८॥
Sahasravarṣadvayaṁ puraitattadupadeśo'nyathābhiṣiktatrātraiva khrīṣṭenoktam||48||

Два тысячелетия назад (sahasravarṣa-dvayam purā) это самое учение (etad-tad-upadeśaḥ) было произнесено (uktaḥ) другим способом (anyathā) Христом, Помазанником Божьим (abhiṣikta-trātrā eva khrīṣṭena) --а именно, Он сказал: "Ищите же прежде Царства Божия и правды Его, и это всё приложится вам"--||48||

अशेषेण स्पष्टमुत्थापनञ्च तदध्यापनं लोकाः पुनर्भूयिष्टमस्मिनल्पबुद्धयः॥४९॥
Aśeṣeṇa spaṣṭamutthāpanañca tadadhyāpanaṁ lokāḥ punarbhūyiṣṭamasminalpabuddhayaḥ||49||

Это наставление (tad-adhyāpanam) — совершенно ясное и воодушевляющее (aśeṣeṇa spaṣṭam utthāpanam ca), однако (punar) люди (lokāḥ), по большей части (bhūyiṣṭam), не понимают его --букв. они в этом мало, что понимают-- (asmin alpa-buddhayaḥ)||49||

मूढास्ते सर्वप्रधानानि भोजनवारिधनादीनि कुर्वाणाः पश्चाच्च वास्तवाहन्तारूपदेवः स चेत्तैः स्म्रितः॥५०॥
Mūḍhāste sarvapradhānāni bhojanavāridhanādīni kurvāṇāḥ paścācca vāstavāhantārūpadevaḥ sa cettaiḥ smritaḥ||50||

Те (te) mūḍha-s --т.е. омрачённые люди, глупцы и т.д.-- (mūḍhāḥ) помещают на первое место еду, воду, деньги и т.д. (sarva-pradhānāni bhojana-vāri-dhana-ādīni kurvāṇāḥ), а (ca) затем (paścāt) (идёт) Бог, чьей природой является Истинное Я (vāstava-ahantā-rūpa-devaḥ), если (cet) они могут вспомнить Его (saḥ... taiḥ smritaḥ)||50||

तेषां जिवितानामन्ते ते सर्वे भोजनवारिधनाद्यार्थास्तेभ्यः खल्वपहृता यन्न महदाश्चर्यमेव॥५१॥
Teṣāṁ jivitānāmante te sarve bhojanavāridhanādyārthāstebhyaḥ khalvapahṛtā yanna mahadāścaryameva||51||

В конце (ante) их жизней (teṣām jivitānām) все (sarve) эти (te) вещи, такие как еда, вода, деньги и пр. (bhojana-vāri-dhana-ādya-arthāḥ), несомненно, отбираются (khalu apahṛtāḥ) у них (tebhyaḥ), что (yad) совершенно неудивительно (na... mahat-āścaryam eva)||51||

в начало

Глава 4. Таинства после смерти

 Возможности mūḍha-s

तद्देहपातात्परं मूढास्त एवैकादशदिनपर्यन्तमृत्युशून्यतां गच्छन्ति॥५२॥
Taddehapātātparaṁ mūḍhāsta evaikādaśadinaparyantamṛtyuśūnyatāṁ gacchanti||52||

После (param) падения --смерти-- их тел (tad-deha-pātāt) те самые mūḍha-s --т.е. омрачённые люди, глупцы и т.д.-- (mūḍhāḥ te eva) входят в пустоту смерти на одиннадцать дней (ekādaśa-dina-paryanta-mṛtyu-śūnyatām gacchanti)||52||

ब्रह्मानुसारेण यमेन मृत्युदेवेन चित्रगुप्ताख्यलेखकोपकृतेनैव मृतमूढास्ते सर्वे परीक्षणीयाः॥५३॥
Brahmānusāreṇa yamena mṛtyudevena citraguptākhyalekhakopakṛtenaiva mṛtamūḍhāste sarve parīkṣaṇīyāḥ||53||

Согласно ведической литературе (brahma-anusāreṇa), всех (sarve) этих (te) mūḍha-s --т.е. омрачённых людей, глупцов и т.д.--, которые умерли (mṛta-mūḍhāḥ), тщательно исследует (parīkṣaṇīyāḥ) Yama, бог смерти, при содействии секретаря по имени Citragupta (yamena mṛtyu-devena citragupta-ākhya-lekhaka-upakṛtena eva)||53||

चण्डकालपुरुषाभिधानाभ्यां साहाय्यकराभ्यामप्युपकृतः श्रीयमः॥५४॥
Caṇḍakālapuruṣābhidhānābhyāṁ sāhāyyakarābhyāmapyupakṛtaḥ śrīyamaḥ||54||

Почтенному Yama (śrī-yamaḥ) также помогают (api upakṛtaḥ) два ассистента (sāhāyyakarābhyām) по имени Caṇḍa и Kālapuruṣa (caṇḍa-kāla-puruṣa-abhidhānābhyām)||54||

चित्रगुप्तो यमलेखको जनसर्वशुभाशुभसाक्ष्यात्मकपुस्तकं दधाति॥५५॥
Citragupto yamalekhako janasarvaśubhāśubhasākṣyātmakapustakaṁ dadhāti||55||

Citragupta (citraguptaḥ), секретарь Yama (yama-lekhakaḥ), имеет (dadhāti) книгу, содержащую записи/доказательства хороших и плохих поступков людей (jana-sarva-śubha-aśubha-sākṣya-ātmaka-pustakam)||55||

श्रीमद्यमाद्विचारं लब्ध्वा मृतमूढस्ते सर्वे पितृलोकं वा नरकं वा भूर्लोकमपि वा पुनर्याताः॥५६॥
Śrīmadyamādvicāraṁ labdhvā mṛtamūḍhaste sarve pitṛlokaṁ vā narakaṁ vā bhūrlokamapi vā punaryātāḥ||56||

Получив (labdhvā) приговор (vicāram) от почтенного Yama (śrīmat-yamāt), все (sarva) эти (te) mūḍha-s --т.е. сбитые с толку люди, глупцы и т.д.--, которые умерли (mṛta-mūḍhāḥ), направляются (yātāḥ) в мир предков (pitṛ-lokam), ад (narakam) или (vā... vā... vā) же (api) назад (punar) в земной мир (bhūr-lokam)||56||

पितृलोकमेवेता धार्मिकमूढास्ते स्वशुभकर्मसमाहारतः॥५७॥
Pitṛlokamevetā dhārmikamūḍhāste svaśubhakarmasamāhārataḥ||57||

Благочестивые mūḍha-s (dhārmika-mūḍhāḥ te), на самом деле (eva), отправляются (itāḥ) в мир предков (pitṛ-lokam), благодаря совокупности своих добродетельных поступков (sva-śubha-karma-samāhārataḥ)||57||

स्वाशुभकर्मसमाहाराद्भयानकाधोलोकं नरकमेवाधार्मिकमूढास्ते वर्जिताः॥५८॥
Svāśubhakarmasamāhārādbhayānakādholokaṁ narakamevādhārmikamūḍhāste varjitāḥ||58||

Нечестивые mūḍha-s (adhārmika-mūḍhāḥ te), из-за совокупности их плохих поступков (sva-aśubha-karma-samāhārāt), перемещаются (varjitāḥ) в Naraka (narakam eva), ужасающие адские области (bhayānaka-adholokam)||58||

धार्मिकाधर्मिकत्वमिश्रतावृत्तेर्मृतमूढबहुत्वं भूर्लोकं पुनरागतं नूनम्॥५९॥
Dhārmikādharmikatvamiśratāvṛttermṛtamūḍhabahutvaṁ bhūrlokaṁ punarāgataṁ nūnam||59||

Имея смесь благочестивых и нечестивых поступков (dhārmika-adharmikatva-miśratā-vṛtteḥ), большинство умерших mūḍha-s (mṛta-mūḍha-bahutvam), на самом деле (nūnam), возвращаются (punar āgatam) в земной мир (bhūr-lokam)||59||

योगभ्रष्टाद्युत्कृष्टजनो वरेण्यदेवलोकानेव नीत आतिवाहिकैः॥६०॥
Yogabhraṣṭādyutkṛṣṭajano vareṇyadevalokāneva nīta ātivāhikaiḥ||60||

Люди высшего качества, начиная с тех, кто пал из Йоги (yoga-bhraṣṭa-ādi-utkṛṣṭa-janaḥ), направляются (nītaḥ) в великолепные миры богов (vareṇya-deva-lokān eva) с помощью Ātivāhika-s (ātivāhikaiḥ)||60||

अत एव मृत्योः पश्चान्मूढात्मकजनबहुत्वं देवलोकान्गमिष्यत्येवेति साधारणमतिरशेषासत्यमवश्यम्॥६१॥
Ata eva mṛtyoḥ paścānmūḍhātmakajanabahutvaṁ devalokāngamiṣyatyeveti sādhāraṇamatiraśeṣāsatyamavaśyam||61||

Именно по этой причине (atas eva) обычное убеждение (sādhāraṇa-matiḥ), что (iti) большинство людей, являющихся mūḍha-s --т.е. омрачёнными людьми, глупцами и т.д.-- (mūḍha-ātmaka-jana-bahutvam), отправятся (gamiṣyati eva) после (paścāt) смерти (mṛtyoḥ) в миры богов --т.e. Небеса-- (deva-lokān), в действительности (avaśyam), (является) полным обманом (aśeṣa-asatyam)||61||

в начало

 Значимость тонкой границы

यो जातो मरणीयो निश्चितं योऽजातस्तु सोऽनन्तकालं वृत्त्वासिष्यते नात्र संशयः॥६२॥
Yo jāto maraṇīyo niścitaṁ yo'jātastu so'nantakālaṁ vṛttvāsiṣyate nātra saṁśayaḥ||62||

То, что (yaḥ) рождено (jātaḥ), бесспорно (niścitam) обречено на смерть (maraṇīyaḥ), но (tu) То (saḥ), что (yaḥ) (является) Нерождённым (ajātaḥ), сохранит (āsiṣyate) существование (vṛttvā) навсегда (ananta-kālam), и в этом нет сомнений (na atra saṁśayaḥ)||62||

मूढानामपि स्ववास्तवाहन्त्वममरमेव तद्यथा मृते देहे न म्रियत एतद्ध्रुवम्॥६३॥
Mūḍhānāmapi svavāstavāhantvamamarameva tadyathā mṛte dehe na mriyata etaddhruvam||63||

Даже (api) в случае mūḍha-s (mūḍhānām), их собственное Истинное Я (sva-vāstava-ahantvam) бессмертно (amaram eva), а именно (tad-yathā), Оно (etad), несомненно (dhruvam), не (na) умирает (mriyate) при смерти тела (mṛte dehe)||63||

मूढा यतः स्वप्नजागरयोः प्रान्तमजानन्तस्ते सर्वे ततो मृत्युजीवितयोः प्रान्तमप्यजानन्तः॥६४॥
Mūḍhā yataḥ svapnajāgarayoḥ prāntamajānantaste sarve tato mṛtyujīvitayoḥ prāntamapyajānantaḥ||64||

Поскольку (yatas) mūḍha-s (mūḍhāḥ) не знают (ajānantaḥ) границы (prāntam) между бодрствованием и сном (svapna-jāgarayoḥ), следовательно (tatas), все они (te sarve) также не знают (api ajānantaḥ) границы (prāntam) между жизнью и смертью (mṛtyu-jīvitayoḥ)||64||

मृत्युजीवितयोः सूक्ष्मप्रान्तापेक्षया तदज्ञानान्मूढास्त एव प्रयाणकाले चिदानन्दमयपरमशिवात्मकस्वाहन्तत्वमवगाहितुमशक्ताः॥६५॥
Mṛtyujīvitayoḥ sūkṣmaprāntāpekṣayā tadajñānānmūḍhāsta eva prayāṇakāle cidānandamayaparamaśivātmakasvāhantatvamavagāhitumaśaktāḥ||65||

Из-за своего неведения (tad-ajñānāt) в отношении тонкой границы (sūkṣma-prānta-apekṣayā) между жизнью и смертью (mṛtyu-jīvitayoḥ) те самые mūḍha-s (mūḍhāḥ te eva) в момент смерти (prayāṇa-kāle) не способны (aśaktāḥ) слиться (avagāhitum) со своим собственным Истинным Я, являющимся Высшим Śiva, исполненным Сознания и Блаженства (cit-ānanda-maya-parama-śiva-ātmaka-sva-ahantatvam)||65||

संसरन्त्येव तेनैव मूढास्ते पितृलोकं वा नरकं वा भूर्लोकं पुनर्वा श्रीयमेच्छया॥६६॥
Saṁsarantyeva tenaiva mūḍhāste pitṛlokaṁ vā narakaṁ vā bhūrlokaṁ punarvā śrīyamecchayā||66||

Именно по этой причине (tena eva) эти (te) mūḍha-s (mūḍhāḥ) трансмигрируют (saṁsaranti eva) по воле почтенного Yama (śrī-yama-icchayā) в мир предков (pitṛlokam), ад (narakam) или (vā... vā... vā) вновь (punar) в земной мир (bhūr-lokam)||66||

в начало

 Расширение тонкой границы

अख्यातिदाहिदावाग्निरुद्धा योगिनः केचित्स्वप्नजागरयोः मध्यदशाया विस्तारः कथं शक्यत इति पृच्छन्ति॥६७॥
Akhyātidāhidāvāgniruddhā yoginaḥ kecitsvapnajāgarayoḥ madhyadaśāyā vistāraḥ kathaṁ śakyata iti pṛcchanti||67||

Осаждённые горящим лесным пожаром изначального неведения (akhyāti-dāhi-dāvāgni-ruddhāḥ), некоторые (kecid) yogī-s (yoginaḥ) спрашивают (pṛcchanti): "Как (katham) возможно расширение среднего состояния между бодрствованием и сном (svapna-jāgarayoḥ madhya-daśāyāḥ vistāraḥ... śakyate iti)?"||67||

तथाहि विकल्पद्वययोः श्वासप्रश्वासयोश्चैव मध्यदशायां ध्यानेनैव। इति त्रिकदर्शनबुधैरुपदिष्टम्॥६८॥
Tathāhi vikalpadvayayoḥ śvāsapraśvāsayoścaiva madhyadaśāyāṁ dhyānenaiva| Iti trikadarśanabudhairupadiṣṭam||68||

Например (tathāhi), посредством медитации (dhyānena eva) на среднее состояние (madhya-daśāyām) между двумя мыслями (vikalpa-dvayayoḥ), а также (ca eva) между вдохом и выдохом (śvāsa-praśvāsayoḥ). Этому учат мудрецы философии Трики (iti trika-darśana-budhaiḥ upadiṣṭam)||68||

तद्वस्तुनोर्मध्यदशाया विस्तारेणैव स्वप्नजागरयोर्मध्यदशाया विस्तारो युगपद्विद्यते॥६९॥
Tadvastunormadhyadaśāyā vistāreṇaiva svapnajāgarayormadhyadaśāyā vistāro yugapadvidyate||69||

С расширением (vistāreṇa eva) среднего состояния (madhya-daśāyāḥ) между двуми вещами --т.e. между двумя мыслями или вдохом/выдохом-- (tad-vastunoḥ) спонтанно (yugapad), происходит (vidyate) расширение (vistāraḥ) промежуточного состояния (madhya-daśāyāḥ) между бодрствованием и сном (svapna-jāgarayoḥ)||69||

तदवस्थयोर्मध्यदशाया विस्तारेण च स्वप्नजागरयोः प्रान्तस्योपलब्धिर्निरायासा भवेत्॥७०॥
Tadavasthayormadhyadaśāyā vistāreṇa ca svapnajāgarayoḥ prāntasyopalabdhirnirāyāsā bhavet||70||

А (ca) с расширением (vistāreṇa) промежутка (madhya-daśāyāḥ) между двумя состояниями --а именно, бодрствованием и сном-- (tad-avasthayoḥ) восприятие (upalabdhiḥ) границы (prāntasya) между бодрствованием и сном (svapna-jāgarayoḥ) становится (bhavet) лёгким (nirāyāsā)||70||

अस्यां सिद्धायामुपलब्ध्यां सत्यां प्रयाणकाले मृत्युजीवितयोः सूक्ष्मप्रान्तस्योपलब्धिः सुसुकरापि भवेत्॥७१॥
Asyāṁ siddhāyāmupalabdhyāṁ satyāṁ prayāṇakāle mṛtyujīvitayoḥ sūkṣmaprāntasyopalabdhiḥ susukarāpi bhavet||71||

Когда это восприятие достигает совершенства (asyām siddhāyām upalabdhyām satyām), восприятие (upalabdhiḥ) тонкой границы (sūkṣma-prāntasya) между жизнью и смертью (mṛtyu-jīvitayoḥ) становится (bhavet) в момент смерти (prayāṇa-kāle) также очень лёгким (su-sukarā api)||71||

मरणसमयेऽस्यां प्रयुक्तायामुपलब्ध्यां सत्यां परमशिवरूपवास्तवाहन्तायामवगाहनं सुलभमवश्यम्॥७२॥
Maraṇasamaye'syāṁ prayuktāyāmupalabdhyāṁ satyāṁ paramaśivarūpavāstavāhantāyāmavagāhanaṁ sulabhamavaśyam||72||

Когда это восприятие применяется (asyām prayuktāyām upalabdhyām satyām) во время умирания (maraṇa-samaye), погружение (avagāhanam) в Истинное Я, которое есть Высший Śiva (parama-śiva-rūpa-vāstava-ahantāyām), несомненно, легко осуществимо (sulabham avaśyam)||72||

в начало

Глава 5. Два вида неведения

 Интеллектуальное неведение

मूढानुसारतः स्थूलशरीराभावादेव मृत्युरपायरूपः शोके हेतुश्चैव॥७३॥
Mūḍhānusārataḥ sthūlaśarīrābhāvādeva mṛtyurapāyarūpaḥ śoke hetuścaiva||73||

По мнению mūḍha-s --т.е. омрачённых людей, глупцов и т.д.-- (mūḍha-anusārataḥ), из-за отсутствия грубого тела --т.e. физического-- (sthūla-śarīra-abhāvāt eva) смерть (mṛtyuḥ) является потерей (apāya-rūpaḥ) и (ca eva) причиной для (hetuḥ) печали (śoke)||73||

तैरेवं मतमेवाख्यातिद्वितीयाकृतिरूपबौद्धाज्ञानतस्तेषां स्वस्थूलशरीरसमीकरणत्वात्॥७४॥
Tairevaṁ matamevākhyātidvitīyākṛtirūpabauddhājñānatasteṣāṁ svasthūlaśarīrasamīkaraṇatvāt||74||

Они так думают (taiḥ evam matam eva), потому что отождествляют себя со своими грубыми телами (teṣām sva-sthūla-śarīra-samīkaraṇatvāt) из-за интеллектуального неведения, которое является вторым аспектом изначального неведения (akhyāti-dvitīya-ākṛti-rūpa-bauddha-ajñānatas)||74||

मृत्युणैव यस्मात्स्थूलदेहक्षयो भवति तस्मात्तत्काले जनक्षयोऽपीति सम्यगसत्यमिदम्॥७५॥
Mṛtyuṇaiva yasmātsthūladehakṣayo bhavati tasmāttatkāle janakṣayo'pīti samyagasatyamidam||75||

"Поскольку (yasmāt) грубое тело разрушается (sthūla-deha-kṣayaḥ bhavati) смертью (mṛtyuṇā eva), поэтому (tasmāt) личность также уничтожается (jana-kṣayaḥ api) в тот момент (tad-kāle)", это --утверждение-- (idam) (является) полностью (samyak) неверным (asatyam)||75||

उपलब्धानुपलब्धवास्तवाहन्त्वसारो जनश्च स्वातन्त्र्यानन्दधारारूपामरपरमशिवसारं वास्तवाहन्त्वञ्चैव॥७६॥
Upalabdhānupalabdhavāstavāhantvasāro janaśca svātantryānandadhārārūpāmaraparamaśivasāraṁ vāstavāhantvañcaiva||76||

Человек (janaḥ), по сути, является Истинным Я, независимо от того, осознал он Его или нет (upalabdha-anupalabdha-vāstava-ahantvasāraḥ), а (ca... ca eva) Истинное Я (vāstava-ahantvam), по сути, — это Бессмертный Высший Śiva, являющийся Потоком Абсолютной Свободы и Блаженства (svātantrya-ānanda-dhārā-rūpa-amara-parama-śiva-sāram)||76||

अत एव तज्जनस्य क्षयः प्रयाणसमये कथं तर्हि भवेदिति। अशक्यमिदमेव॥७७॥
Ata eva tajjanasya kṣayaḥ prayāṇasamaye kathaṁ tarhi bhavediti| Aśakyamidameva||77||

В связи с этим (atas eva) "Как (katham) тогда (tarhi) могло произойти (bhavet) разрушение (kṣayaḥ) этой личности (tad-janasya... iti) во время умирания (prayāṇa-samaye)?". Это (idam) невозможно (aśakyam... eva)!||77||

निर्मलरूपसर्वप्रियस्वतन्त्रपरमशिवात्मवास्तवाहन्त्वस्य न क्षयः कर्हिचित्स्यात्॥७८॥
Nirmalarūpasarvapriyasvatantraparamaśivātmavāstavāhantvasya na kṣayaḥ karhicitsyāt||78||

Никогда не происходит (na... karhicid syāt) разрушения (kṣayaḥ) Истинного Я, являющегося Свободным Высшим Śiva, который всеми любим и чья природа Безупречна (nirmala-rūpa-sarva-priya-svatantra-parama-śiva-ātma-vāstava-ahantvasya)||78||

जनसद्भावमुद्दिश्य तेषां सर्वेषामभिमानामपनयार्थेन स्वस्थूलशरीरसमीकरणमेवापनीयेत। कथं तु॥७९॥
Janasadbhāvamuddiśya teṣāṁ sarveṣāmabhimānāmapanayārthena svasthūlaśarīrasamīkaraṇamevāpanīyeta| Kathaṁ tu||79||

Чтобы удалить (apanaya-arthena) все эти ошибочные представления (teṣām sarveṣām abhimānām) касательно (uddiśya) истинного существа человека (jana-sadbhāvam), необходимо действительно устранить (eva apanīyeta) отождествление с собственным грубым телом (sva-sthūla-śarīra-samīkaraṇam). Но (tu) как (katham)?||79||

स्वस्थूलदेहसमीकरणापनयार्थमख्यातिद्वितीयाकृतिरूपबौद्धाज्ञानमपनीयेतैव। कथं तु॥८०॥
Svasthūladehasamīkaraṇāpanayārthamakhyātidvitīyākṛtirūpabauddhājñānamapanīyetaiva| Kathaṁ tu||80||

Для устранения отождествления со своим грубым телом (sva-sthūla-deha-samīkaraṇa-apanaya-artham) следует, безусловно, удалить (apanīyeta eva) интеллектуальное неведение, являющееся вторым аспектом изначального неведения (akhyāti-dvitīya-ākṛti-rūpa-bauddha-ajñānam). Но (tu) как (katham)?||80||

स्वबुद्ध्यामज्ञानमिदं भैरवागमशिवसूत्रादिपरभैरवशास्त्राणां सन्तताध्ययनेन केवलमपनेतुं शक्यतेऽवश्यम्॥८१॥
Svabuddhyāmajñānamidaṁ bhairavāgamaśivasūtrādiparabhairavaśāstrāṇāṁ santatādhyayanena kevalamapanetuṁ śakyate'vaśyam||81||

Это (idam) неведение (ajñānam) в собственном интеллекте (sva-buddhyām), несомненно (avaśyam), можно устранить только (kevalam apanetum śakyate) постоянным/подробным изучением (santata-adhyayanena) Писаний Parabhairava, таких как Bhairavāgama-s, Śivasūtra-s и т.д. (bhairava-āgama-śiva-sūtra-ādi-parabhairava-śāstrāṇām)||81||

в начало

 Неведение в отношении Самости

अख्यातिप्रथमाकृतिरूपपौरुषाज्ञानञ्च मानुष्यप्रयत्नेभ्य एव नापनेतुं शक्यते कियदपि सोत्साहा एते भवेयुः॥८२॥
Akhyātiprathamākṛtirūpapauruṣājñānañca mānuṣyaprayatnebhya eva nāpanetuṁ śakyate kiyadapi sotsāhā ete bhaveyuḥ||82||

А (ca) неведение о Самости, являющееся первым аспектом изначального неведения (akhyāti-prathama-ākṛti-rūpa-pauruṣa-ajñānam), не может быть устранено (na apanetum śakyate) человеческими усилиями (mānuṣya-prayatnebhyaḥ eva), однако (kiyat api) они --т.e. человеческие усилия-- (ete) могут быть (bhaveyuḥ) напряжёнными (sotsāhāḥ)||82||

पुरुषापेक्षयाज्ञानमिदमर्चनीयपरमशिवप्रसादेन केवलमपनेतुं शक्यते। सन्देहो नात्रास्ति॥८३॥
Puruṣāpekṣayājñānamidamarcanīyaparamaśivaprasādena kevalamapanetuṁ śakyate| Sandeho nātrāsti||83||

Это (idam) неведение (ajñānam) относительно Самости (puruṣa-apekṣayā) может быть устранено только (kevalam apanetum śakyate) по Милости Восхитительного Śiva (arcanīya-parama-śiva-prasādena). Нет никаких сомнений в этом (sandehaḥ na atra asti)||83||

в начало

Глава 6. Достижение Освобождения

 Настоящая причина Освобождения

अज्ञानद्वयेऽशेषेणापनीते सति सा परमशिवोपलब्धिचमत्कारमयप्रतापवत्प्राप्तिर्मोक्षसञ्ज्ञिता वर्तते नूनम्॥८४॥
Ajñānadvaye'śeṣeṇāpanīte sati sā paramaśivopalabdhicamatkāramayapratāpavatprāptirmokṣasañjñitā vartate nūnam||84||

Когда оба вида неведения полностью устранены (ajñāna-dvaye aśeṣeṇa apanīte sati), несомненно (nūnam), имеет место (vartate) то (sā) великолепное достижение, полное Изумления из-за Осознания Высшего Śiva (parama-śiva-upalabdhi-camatkāra-maya-pratāpavat-prāptiḥ), называемое Освобождением --т.e. то восхитительное достижение...-- (mokṣa-sañjñitā nūnam)||84||

अत एवातिप्रीतपरमशिवानुग्रहश्च परभैरवशास्त्रसन्तताध्ययनं यत्परेशानुग्रहापन्नान्यरूपमपि चैव मोक्षे केवलहेतू निःसन्देहेन॥८५॥
Ata evātiprītaparamaśivānugrahaśca parabhairavaśāstrasantatādhyayanaṁ yatpareśānugrahāpannānyarūpamapi caiva mokṣe kevalahetū niḥsandehena||85||

В связи с этим (atas eva) Милость возлюбленного Высшего Śiva (ati-prīta-parama-śiva-anugrahaḥ) вместе с (ca... ca eva) постоянным/подробным изучением Писаний Parabhairava (parabhairava-śāstra-santata-adhyayanam) —которое (yad) (является) также (api) другой формой, принимаемой Милостью Всевышнего Владыки (para-īśa-anugraha-āpanna-anya-rūpam)— являются, несомненно, единственными двумя причинами (kevala-hetū niḥsandehena) Освобождения (mokṣe)||85||

शुद्धचित्ताप्त्यर्थेन ब्रह्मचर्यशाकभक्षणप्राणायामासनाभ्यासादिक्रिया न कथञ्चन मोक्षविषयकाः॥८६॥
Śuddhacittāptyarthena brahmacaryaśākabhakṣaṇaprāṇāyāmāsanābhyāsādikriyā na kathañcana mokṣaviṣayakāḥ||86||

Действия такого рода, как воздержание, вегетарианство, практика prāṇāyāma, позы и т.д. (brahmacarya-śāka-bhakṣaṇa-prāṇāyāma-āsana-abhyāsa-ādi-kriyāḥ) для достижения чистого ума (śuddha-citta-āpti-arthena), не имеют никакого отношения к Освобождению (na kathañcana mokṣa-viṣayakāḥ)||86||

चित्तदेहयोर्हितकारकास्ताः सर्वाः क्रिया भवेयुः कः परन्तु मोक्षेणेदृक्क्रियाणां सम्बन्ध इति नास्त्येव॥८७॥
Cittadehayorhitakārakāstāḥ sarvāḥ kriyā bhaveyuḥ kaḥ parantu mokṣeṇedṛkkriyāṇāṁ sambandha iti nāstyeva||87||

Все (sarvāḥ) эти (tāḥ) виды деятельности (kriyāḥ) могут быть (bhaveyuḥ) полезными/пригодными (hita-kārakāḥ) для ума и тела (citta-dehayoḥ), однако (parantu) "какая (kaḥ) связь (имеется) (sambandhaḥ) между Освобождением и такой деятельностью (mokṣeṇa īdṛk-kriyāṇām... iti)?", никакой (na asti eva)!||87||

समाधावेव परमेश्वरानुग्रहस्पर्शोपकारकास्ताः सर्वास्तीव्रध्यानगभीरपूजादयः क्रिया भवेयुः॥८८॥
Samādhāveva parameśvarānugrahasparśopakārakāstāḥ sarvāstīvradhyānagabhīrapūjādayaḥ kriyā bhaveyuḥ||88||

Все (sarvāḥ) эти (tāḥ) виды деятельности (kriyāḥ), такие как интенсивная медитация, глубокое поклонение и т.п. (tīvra-dhyāna-gabhīra-pūjā-ādayaḥ), могут способствовать контакту с Милостью Всевышнего Владыки (parama-īśvara-anugraha-sparśa-upakārakāḥ) в samādhi --т.e. глубоком трансе-- (samādhau eva)||88||

धारपर्यन्तानुग्रहसङ्कीर्णेन साक्षात्परमेशेन सद्गुरुणा दीक्षितो योगी यदि तु तस्य ताः पूर्वोक्ताः ध्यानपूजादयः क्रिया निष्प्रयोजना भवेयुः॥८९॥
Dhāraparyantānugrahasaṅkīrṇena sākṣātparameśena sadguruṇā dīkṣito yogī yadi tu tasya tāḥ pūrvoktāḥ dhyānapūjādayaḥ kriyā niṣprayojanā bhaveyuḥ||89||

Но (tu) если (yadi) yogī (yogī) инициирован (dīkṣitaḥ) истинным Гуру (sat-guruṇā), который является персонификацией Всевышнего Господа (sākṣāt-parama-īśena) (и) который наполнен Милостью до краёв (dhāra-paryanta-anugraha-saṅkīrṇena), те (tāḥ) вышеупомянутые (pūrva-uktāḥ) виды деятельности (kriyāḥ), такие как интенсивная медитация, глубокое поклонение и т.п.(dhyāna-pūjā-ādayaḥ), становятся (bhaveyuḥ) излишними (niṣprayojanāḥ) для него (tasya)||89||

गुरुरूपं पूजाध्याने गुरुनामजप इत्यादयः क्रिया वस्तुतः स्वभावेन योगिनि खलु वर्तिष्यन्ते॥९०॥
Gururūpaṁ pūjādhyāne gurunāmajapa ityādayaḥ kriyā vastutaḥ svabhāvena yogini khalu vartiṣyante||90||

На самом деле (vastutas), виды деятельности (kriyāḥ), (такие как) поклонение и медитация (pūjā-dhyāne) на форму Гуру (guru-rūpam), повторение имени Гуру (guru-nāma-japaḥ) и т.д. (ityādayaḥ), непременно произойдут (khalu vartiṣyante) в yogī (yogini) спонтанно (svabhāvena)||90||

व्यापकरूपेण यत्सर्वं नरेण मोक्षलाभार्थं कृतं सम्यग्निरर्थकमसंशयम्॥९१॥
Vyāpakarūpeṇa yatsarvaṁ nareṇa mokṣalābhārthaṁ kṛtaṁ samyagnirarthakamasaṁśayam||91||

Вообще говоря (vyāpaka-rūpeṇa), всё (sarvam), что (yad) делает ограниченный индивидуум (nareṇa... kṛtam) для достижения Освобождения (mokṣa-lābha-artham), является, без сомнения, совершенно бесполезным (samyak nirarthakam asaṁśayam)||91||

तन्नरे प्रकाशमाने परमेश्वरे पुनस्तर्हि तस्य क्रियाः सार्थकतां गच्छन्ति॥९२॥
Tannare prakāśamāne parameśvare punastarhi tasya kriyāḥ sārthakatāṁ gacchanti||92||

Однако (punar), когда Всевышний Господь являет Себя (prakāśamāne parama-īśvare) тому ограниченному индивидууму (tad-nare), тогда (tarhi) его (tasya) деятельность (kriyāḥ) становится значимой (sārthakatām gacchanti)||92||

в начало

 Сила Гуру

गुरुरूपं यन्त्ररत्नमेव गुरुनाम मन्त्ररत्नमित्याद्येतद्बहुवारं बहुप्रकारं प्रतिपादितम्॥९३॥
Gururūpaṁ yantraratnameva gurunāma mantraratnamityādyetadbahuvāraṁ bahuprakāraṁ pratipāditam||93||

"Форма Гуру (guru-rūpam) — это наилучшая из yantra-s (yantra-ratnam eva), имя Гуру (guru-nāma) — наилучшая из мантр (mantra-ratnam) и т.д. (iti-ādi)", это (etad) было подтверждено (pratipāditam) много раз (bahu-vāram) разными способыми (bahu-prakāram)||93||

शिवे क्रुद्धे गुरुस्त्राता गुरौ क्रुद्धे शिवो न हीत्येतद्गुरुगीतायां स्पष्टमुक्तं कोऽस्यार्थस्तु॥९४॥
Śive kruddhe gurustrātā gurau kruddhe śivo na hītyetadgurugītāyāṁ spaṣṭamuktaṁ ko'syārthastu||94||

"(Когда) Śiva (śive) гневается (kruddhe), Гуру (guruḥ) (является) Защитником (trātā), (но когда) Гуру (gurau) гневается (kruddhe), Śiva (śivaḥ), безусловно (hi iti), не является (Защитником) (na)", это (etad) чётко сказано (spaṣṭam uktam) в Gurugītā (guru-gītāyām), но (tu) что (kaḥ) это (asya) означает (arthaḥ)?||94||

त्रिकदर्शनानुसारेण किन्तु गुरुशिवयोरशेषमेकत्वमस्ति। तदा किमिति श्रीगुरुगितायां तद्दार्ढ्येनोदितम्॥९५॥
Trikadarśanānusāreṇa kintu guruśivayoraśeṣamekatvamasti| Tadā kimiti śrīgurugitāyāṁ taddārḍhyenoditam||95||

В конце концов (kintu), согласно философии Трики (trika-darśana-anusāreṇa), имеется (asti) полное/совершенное (aśeṣam) единство (ekatvam) между Гуру и Śiva (guru-śivayoḥ). Тогда (tadā) почему (kim iti) имеется такое твёрдое утверждение (tad dārḍhyena uditam) в почтенной Gurugītā (śrī-guru-gitāyām)?||95||

कार्यतो यतः शिवात्सबलतरो गुरुस्तथाहि तस्य बलाच्छिवप्रकाशनाज्ञापकत्वात्॥९६॥
Kāryato yataḥ śivātsabalataro gurustathāhi tasya balācchivaprakāśanājñāpakatvāt||96||

Потому что (yatas) на практике (kāryatas) Гуру (guruḥ) более могущественен (sabalataraḥ), чем Śiva (śivāt), поскольку, например, Он --т.e. Гуру-- может силой приказать Śiva раскрыть Себя (balāt... tathāhi tasya... śiva-prakāśana-ājñāpakatvāt)||96||

स्वहृष्टस्वरूपात्परमेश्वरः सदा शिष्यचित्तात्पश्चाद्गुप्तत्वे प्रवणो यत्संसारजनकमेव॥९७॥
Svahṛṣṭasvarūpātparameśvaraḥ sadā śiṣyacittātpaścādguptatve pravaṇo yatsaṁsārajanakameva||97||

Из-за своей игривой природы (sva-hṛṣṭa-svarūpāt) Всевышний Владыка (parama-īśvaraḥ) всегда склонен (sadā... pravaṇaḥ) прятаться (guptatve) за (paścāt) умом ученика (śiṣya-cittāt), что (yad) порождает Трансмиграцию (saṁsāra-janakam eva)||97||

एकदा त्वहैतुकीदयामयो गुरुः शिष्येऽस्मिन्परमशिवः प्रकाश्यतामिति वदति गुर्विच्छा च परमेश्वरेण न प्रतिरोद्धुं शक्यते॥९८॥
Ekadā tvahaitukīdayāmayo guruḥ śiṣye'sminparamaśivaḥ prakāśyatāmiti vadati gurvicchā ca parameśvareṇa na pratiroddhuṁ śakyate||98||

Но (tu) однажды (ekadā) Гуру (guruḥ), полный беспричинного Сострадания (ahaitukī-dayā-mayaḥ), говорит (vadati): "Пусть Высший Śiva раскроется (parama-śivaḥ prakāśyatām) в этом ученике (śiṣye asmin... iti)!", и (ca) Всевышний Господь (parama-īśvareṇa) не сможет (na... śakyate) противостоять (pratiroddhum) Воле Гуру (guru-icchā)||98||

तच्छिष्यस्तदा सद्योऽनन्तदुःखसङ्कीर्णसंसारातीतस्थितावस्थोपलक्षितमोक्षतां गतो नात्र सन्देहः॥९९॥
Tacchiṣyastadā sadyo'nantaduḥkhasaṅkīrṇasaṁsārātītasthitāvasthopalakṣitamokṣatāṁ gato nātra sandehaḥ||99||

Тогда (tadā) тот ученик (tad-śiṣyaḥ) немедленно (sadyas) достигает Освобождения, характеризующегося Состоянием, находящимся за пределами Трансмиграции —которая наполнена бесконечной болью— (ananta-dukha-saṅkīrṇa-saṁsāra-atīta-sthita-avasthā-upalakṣita-mokṣatām gataḥ), и нет никаких сомнений (na... sandehaḥ) в этом (atra)||99||

गुरुपरमेश्वरयोरेतद्दिव्यद्वैताद्वैतपदं परमार्थज्ञैरुपलब्धमेव न तु मनुष्यजातिबहुमतभूतैरसङ्ख्यमूढैरवश्यम्॥१००॥
Guruparameśvarayoretaddivyadvaitādvaitapadaṁ paramārthajñairupalabdhameva na tu manuṣyajātibahumatabhūtairasaṅkhyamūḍhairavaśyam||100||

Это божественное состояние двойственности/недвойственности (etad-divya-dvaita-advaita-padam) между Гуру и Всевышним (guru-parama-īśvarayoḥ) понятно только (upalabdham eva) Знающим Высшую Реальность (parama-artha-jñaiḥ), а, конечно, не (na tu... avaśyam) бесчисленным mūḍha-s --а именно, омрачённым людям, глупцам и т.п.-- (asaṅkhya-mūḍhaiḥ), которые составляют большинство человечества (manuṣyajāti-bahumata-bhūtaiḥ)||100||

в начало

Глава 7. Жизнь и смерть mūḍha-s

 Жалкая жизнь mūḍha-s

योगीन्द्रमीड्यं भवरोगवैद्यं श्रीमद्गुरुं नित्यमहं नमामीति श्रीगुरुगीतायां परमपूजायाः सद्धृदयं स्पष्टमुक्तम्॥१०१॥
Yogīndramīḍyaṁ bhavarogavaidyaṁ śrīmadguruṁ nityamahaṁ namāmīti śrīgurugītāyāṁ paramapūjāyāḥ saddhṛdayaṁ spaṣṭamuktam||101||

В священной Gurugītā (śrī-guru-gītāyām) была ясно упомянута (spaṣṭam uktam) истинная суть (sat-hṛdayam) высшего поклонения (parama-pūjāyāḥ): "Я (aham) поклоняюсь (namāmi) вечному (nityam) (и) достопочтенному Гуру (śrīmat-gurum), (кто) является главой Yogī-s (yogi-indram), достойным похвалы (īḍyam) (и) исцелителем болезни, (называемой) трансмиграционным существованием (bhava-roga-vaidyam... iti)"||101||

मुढाः सर्वे प्रत्युत श्रीमद्गुरुं विहाय स्वदेहान्परदेहानन्यमूढानां चित्तानि नृत्यमित्याद्यन्यत्किमपि पूजयन्ति॥१०२॥
Muḍhāḥ sarve pratyuta śrīmadguruṁ vihāya svadehānparadehānanyamūḍhānāṁ cittāni nṛtyamityādyanyatkimapi pūjayanti||102||

Все (sarve) mūḍha-s (mūḍhāḥ), напротив (pratyuta), поклоняются (pūjayanti) любым другим вещам (anyat kim api), кроме достопочтенного Гуру (śrīmat-gurum vihāya): (Они поклоняются) своим собственным телам (sva-dehān), телам других (para-dehān), умам (cittāni) других mūḍha-s (anya-mūḍhānām), танцам (nṛtyam) и пр. (iti-ādi)||102||

तैर्यत्कार्यमज्ञात्वा मूढा एतेऽयथार्थसङ्ख्यायां पणं कृत्वोपचारेणान्ते सर्वं हारयन्ति॥१०३॥
Tairyatkāryamajñātvā mūḍhā ete'yathārthasaṅkhyāyāṁ paṇaṁ kṛtvopacāreṇānte sarvaṁ hārayanti||103||

Не зная (ajñātvā), что им следует делать (taiḥ yad kāryam), эти (ete) mūḍha-s (mūḍhāḥ), сделав ставку (paṇaṁ kṛtvā) на неверный номер (ayathārtha-saṅkhyāyām), метафорически говоря (upacāreṇa), в конце (ante) теряют (hārayanti) всё (sarvam)||103||

अगाधमूर्खतामूलकानर्थककामतृप्तौ तद्यौवनं सर्वं व्यर्थं कृत्वा मूढा एते ते जरातामितास्तन्मूर्खतां तु धारयन्ति॥१०४॥
Agādhamūrkhatāmūlakānarthakakāmatṛptau tadyauvanaṁ sarvaṁ vyarthaṁ kṛtvā mūḍhā ete te jarātāmitāstanmūrkhatāṁ tu dhārayanti||104||

Потратив всю свою молодость (tad-yauvanam sarvam vyartham kṛtvā) на удовлетворение тщетных желаний, коренящихся в неизмеримой глупости (agādha-mūrkhatā-mūlaka-anarthaka-kāma-tṛptau), эти самые (ete te) mūḍha-s (mūḍhāḥ) приходят (itāḥ) к старости (jarātām), но (tu) сохраняют (dhārayanti) свою глупость (tad-mūrkhatām)||104||

जरायामपि तन्मूर्खत्वं धारयन्तो मूढा एते पुनर्निरर्थककामतर्पयन्नासिसिषन्ते स्वदेहचित्तादिवैकल्यात्तु नातिकृपणं सिध्यन्ति॥१०५॥
Jarāyāmapi tanmūrkhatvaṁ dhārayanto mūḍhā ete punarnirarthakakāmatarpayannāsisiṣante svadehacittādivaikalyāttu nātikṛpaṇaṁ sidhyanti||105||

Те (ete) mūḍha-s (mūḍhāḥ), которые сохраняют (dhārayantaḥ) свою глупость (tad-mūrkhatvam) даже (api) в старости (jarāyām), хотят продолжать (āsisiṣante) снова (punar) удовлетворять пустые желания (nirarthaka-kāma-tarpayan), но (tu) из-за неполноценности их тел, умов и пр. (sva-deha-citta-ādi-vaikalyāt) они с треском терпят неудачу --т.e. mūḍha-s с треском терпят неудачу-- (na atikṛpaṇam sidhyanti)||105||

जरायाः सर्वव्याधिभारेण सहागताया अपि तथापि वृद्धो मूढः स्वस्य प्रचण्डाज्ञानादिन्द्रियविषयान्कामयनेव तिष्ठति॥१०६॥
Jarāyāḥ sarvavyādhibhāreṇa sahāgatāyā api tathāpi vṛddho mūḍhaḥ svasya pracaṇḍājñānādindriyaviṣayānkāmayaneva tiṣṭhati||106||

Хотя старость пришла (jarāyāḥ... āgatāyāḥ api) со всем (её) бременем болезней (sarva-vyādhi-bhāreṇa saha), несмотря на это (tathā api) старый (vṛddhaḥ) mūḍha (mūḍhaḥ) сохраняет (tiṣṭhati) желанные (kāmayan eva) объекты чувств (indriya-viṣayān) из-за своего безудержного неведения (svasya pracaṇḍa-ajñānāt)||106||

हा हन्त परन्तु स विस्मृतवान्यन्मृत्युरनिवार्यतया तस्योपरि कूर्दितुं सज्ज उत्क्रोश इव स्वामिषस्योपरि॥१०७॥
Hā hanta parantu sa vismṛtavānyanmṛtyuranivāryatayā tasyopari kūrdituṁ sajja utkrośa iva svāmiṣasyopari||107||

Но (parantu) увы (hā hanta)!, он забыл (sa vismṛtavān), что (yad) смерть (mṛtyuḥ) неминуемо (anivāryatayā) готова (sajjaḥ) прыгнуть (kūrditum) на него (tasya upari), подобно (iva) орлу (utkrośaḥ) на свою добычу (sva-āmiṣasya upari)||107||

यद्यपि स सर्वतो व्याधिभिर्वेदनाभिश्च बाधितस्तथापि म्रियमाणो मूढः केवलं जीवितुमिच्छति यदज्ञानस्य चिह्नम्॥१०८॥
Yadyapi sa sarvato vyādhibhirvedanābhiśca bādhitastathāpi mriyamāṇo mūḍhaḥ kevalaṁ jīvitumicchati yadajñānasya cihnam||108||

Даже если (yadi api) он (saḥ) осаждён (bādhitaḥ) болезнями (vyādhibhiḥ) и (ca) болью (vedanābhiḥ) со всех сторон (sarvatas), всё равно (tathā api) умирающий (mriyamāṇaḥ) mūḍha (mūḍhaḥ) просто (kevalam) хочет (icchati) жить (jīvitum), что (yad) (является) признаком (cihnam) неведения (ajñānasya)||108||

असङ्ख्यविषयानां पङ्के परिभ्रमन्सम्पूर्णजीवनात्पश्चान्मूधः प्रयाणकाले स्ववास्तवाहन्त्वं जीवनमेवास्तीति ज्ञातुमसमर्थः॥१०९॥
Asaṅkhyaviṣayānāṁ paṅke paribhramansampūrṇajīvanātpaścānmūdhaḥ prayāṇakāle svavāstavāhantvaṁ jīvanamevāstīti jñātumasamarthaḥ||109||

После того, как (paścāt) всю жизнь (sampūrṇa-jīvanāt) провалялся (paribhraman) в грязи (paṅke) из бесчисленных объектов (asaṅkhya-viṣayānām), mūḍha (mūdhaḥ), во время смерти (prayāṇa-kāle), не способен (asamarthaḥ) осознать (jñātum), что (iti) его собственное Истинное Я (sva-vāstava-ahantvam) и есть (asti) Сама Жизнь (jīvanam eva)||109||

в начало

 Смерть mūḍha-s

तस्य शरीरं त्यक्त्वा सामान्यमूढः प्रायः पृथिव्यामस्यामन्यशरीरे बलात्प्रत्यागम्यते कालरेखायामस्यामन्यस्यां वा॥११०॥
Tasya śarīraṁ tyaktvā sāmānyamūḍhaḥ prāyaḥ pṛthivyāmasyāmanyaśarīre balātpratyāgamyate kālarekhāyāmasyāmanyasyāṁ vā||110||

Покинув (tyaktvā) своё (tasya) тело (śarīram), обычный mūḍha (sāmānya-mūḍhaḥ), как правило, вынужден вернуться (prāyas... balāt pratyāgamyate) в другое тело (anya-śarīre) в этот земной мир (pṛthivyām asyām) в этой же временной шкале (kāla-rekhāyām asyām) или (vā) в другой (anyasyām)||110||

साधारणमूढस्यानतिधार्मिकाधार्मिकत्वात्स पितृलोकं नरकं वा न गमिष्यति किं पुनर्देवलोकान्॥१११॥
Sādhāraṇamūḍhasyānatidhārmikādhārmikatvātsa pitṛlokaṁ narakaṁ vā na gamiṣyati kiṁ punardevalokān||111||

Поскольку обычный mūḍha не очень благочестив, а также не очень нечестив (sādhāraṇa-mūḍhasya anati-dhārmika-adhārmikatvāt), он (saḥ) не направляется (na gamiṣyati) в миры предков (pitṛ-lokam) или (vā) в ад (narakam), не говоря уже о (kim punar) мирах богов (deva-lokān)||111||

मूढो यदि केवलमेकशरीरातपरं सञ्चरति यथा कोऽपि यः स्वजीर्णवासांस्यवमुच्यापराणि परिदधाति तर्ह्यन्ये मूढाः किमित्येतावद्रुदन्ति ॥११२॥
Mūḍho yadi kevalamekaśarīrātaparaṁ sañcarati yathā ko'pi yaḥ svajīrṇavāsāṁsyavamucyāparāṇi paridadhāti tarhyanye mūḍhāḥ kimityetāvadrudanti ||112||

Если (yadi) mūḍha (mūḍhaḥ) просто (kevalam) перемещается (sañcarati) из одного тела (eka-śarīrāt) в другое (тело) (aparam), подобно тому как (yathā) кто-то (kaḥ api), кто (yaḥ), сняв (avamucya) свою старую одежду (sva-jīrṇa-vāsāṁsi), надевает (paridadhāti) другую (одежду) (aparāṇi), тогда (tarhi) почему (kim iti) другие mūḍha-s столько плачут (anye mūḍhāḥ... etāvat... rudanti)?||112||

मूढाणामपि मृत्योः समये शोकस्य कारणं नास्ति यतः स्वातन्त्र्यपूर्णपरमशिवसारगुरुः सर्वेषु तेषाममरात्मत्वेनावस्थितः॥११३॥
Mūḍhāṇāmapi mṛtyoḥ samaye śokasya kāraṇaṁ nāsti yataḥ svātantryapūrṇaparamaśivasāraguruḥ sarveṣu teṣāmamarātmatvenāvasthitaḥ||113||

Даже (api) в случае mūḍha-s --т.е. омрачённых людей, глупцов и пр.-- (mūḍhāṇām) нет (na asti) причины (kāraṇam) для печали (śokasya) во время (samaye) смерти (mṛtyoḥ), потому что (yatas) Гуру, являющийся по сути Высшим Śiva, наполненным Абсолютной Свободой (svātantrya-pūrṇa-parama-śiva-sāra-guruḥ), присутствует (avasthitaḥ) в каждом (sarveṣu) как их собственная Бессмертная Самость (teṣām amara-ātmatvena)||113||

в начало

 Доказательство существования Бессмертной Самости

स्वविशालाज्ञानस्य समुद्रे भ्रमन्तः संशयवातबलेन प्रेरिताश्च सर्वेष्वस्यामरात्मनोऽस्तित्वस्य प्रमाणानि केचिन्मूढाः पृच्छन्ति॥११४॥
Svaviśālājñānasya samudre bhramantaḥ saṁśayavātabalena preritāśca sarveṣvasyāmarātmano'stitvasya pramāṇāni kecinmūḍhāḥ pṛcchanti||114||

Блуждающие (bhramantaḥ) в океане (samudre) своего огромного неведения (sva-viśāla-ajñānasya) и (ca) побуждаемые (preritāḥ) силой ветра сомнений (saṁśaya-vāta-balena), некоторые (kecid) mūḍha-s (mūḍhāḥ) спрашивают (pṛcchanti) о доказательствах (pramāṇāni) Существования (astitvasya) этой Бессмертной Самости (asya amara-ātmanaḥ) в каждом (существе) (sarveṣu)||114||

दम्भस्योग्रमृगमारुह्य तेषामपि सर्वेषां प्रियस्यामरात्मनोऽस्तित्वापेक्षया दृढप्रमाणानि मूढा एते याचन्ते॥११५॥
Dambhasyogramṛgamāruhya teṣāmapi sarveṣāṁ priyasyāmarātmano'stitvāpekṣayā dṛḍhapramāṇāni mūḍhā ete yācante||115||

Оседлав (āruhya) свирепое животное (ugra-mṛgam) высокомерия (dambhasya), эти (ete) mūḍha-s (mūḍhāḥ) требуют (yācante) веских доказательств (dṛḍha-pramāṇāni) относительно существования (astitva-apekṣayā) этой Бессмертной Самости, которая является сокровенной (priyasya amara-ātmanaḥ) для всех (sarveṣām), даже (api) для них самих (teṣām)||115||

अमरात्मास्तिवं दार्शयितुं जीवनाद्भुतस्यासङ्ख्याकाशगङ्गानां स्थूलशरीरनामकाश्रद्धेययन्त्रस्येत्यादीनामुल्लेखोऽशेषेण निष्प्रयोजनः॥११६॥
Amarātmāstivaṁ dārśayituṁ jīvanādbhutasyāsaṅkhyākāśagaṅgānāṁ sthūlaśarīranāmakāśraddheyayantrasyetyādīnāmullekho'śeṣeṇa niṣprayojanaḥ||116||

Чтобы доказать (dārśayitum) существование Бессмертной Самости (amara-ātma-astivam), нет необходимости упоминать (ullekhaḥ aśeṣeṇa niṣprayojanaḥ) чудо жизни (jīvana-adbhutasya), бесчисленные галактики (asaṅkhya-ākāśagaṅgānām), невероятную машину, называемую грубым телом (sthūla-śarīra-nāmaka-aśraddheya-yantrasya) и пр. (iti-ādīnām)||116||

यूयं सर्वे यदि सन्त्येव तदा परमेश्वरसारामरात्मावश्यमेवास्त्यपीति त्वया केवलं तानभिमानिमूढान्वक्तव्यं किमत्र॥११७॥
Yūyaṁ sarve yadi santyeva tadā parameśvarasārāmarātmāvaśyamevāstyapīti tvayā kevalaṁ tānabhimānimūḍhānvaktavyaṁ kimatra||117||

Вы только должны сказать (tvayā kevalam... vaktavyam) этим высокомерным mūḍha-s (tān abhimāni-mūḍhān): "Если (yadi) все вы (yūyam sarve) существуете (santi eva), тогда (tadā) Бессмертная Самость, чьей сущностью является Всевышний Господь (parama-īśvara-sāra-amara-ātmā), также (api iti), несомненно (avaśyam eva), существует (asti)". Что (ещё можно сказать) об этом (kim atra)?||117||

मूढास्ते सर्वे तद्वाक्यस्य वास्तविकार्थं चिन्तयन्तु विवादञ्च कुर्वन्त्वलमनेन॥११८॥
Mūḍhāste sarve tadvākyasya vāstavikārthaṁ cintayantu vivādañca kurvantvalamanena||118||

Пусть все эти mūḍha-s думают и спорят (mūḍhāḥ te sarve... cintayantu vivādam ca kurvantu) об истинном значении (vāstavika-artham) этой фразы (tad-vākyasya)! Достаточно (alam) об этом (anena)||118||

в начало

Глава 8. Начальный путь искателя

 Особый mūḍha

एकदा योऽल्पकोष्ठे निरुद्धः पशुरिव दुःखानुभवे सम्पूर्णजीवनं यापितवानेव स्वजीवनस्य वास्तविकार्थस्य लक्ष्यस्य च विषये चिन्तयितुमेकमूढः सहसारभते॥११९॥
Ekadā yo'lpakoṣṭhe niruddhaḥ paśuriva duḥkhānubhave sampūrṇajīvanaṁ yāpitavāneva svajīvanasya vāstavikārthasya lakṣyasya ca viṣaye cintayitumekamūḍhaḥ sahasārabhate||119||

Однажды (ekadā) один mūḍha (eka-mūḍhaḥ), который (yaḥ) провёл (yāpitavān eva) всю (свою) жизнь (sampūrṇa-jīvanam), страдая (duḥkha-anubhave) как (iva) животное (paśuḥ), заточённое (niruddhaḥ) в небольшом замкнутом пространстве (alpa-koṣṭhe), вдруг (sahasā) начинает (ārabhate) думать (cintayitum) об (viṣaye) истинном смысле (vāstavika-arthasya) и (ca) цели (lakṣyasya) своей собственной жизни (sva-jīvanasya)||119||

बहुचिन्तनानन्तरं सोऽन्त उपलभते यज्जीवनस्य वास्तविकार्थो लक्ष्यञ्च लौकिकवस्तुना व्याख्यातुं न शक्येते न च मिश्रवस्तुनापि॥१२०॥
Bahucintanānantaraṁ so'nta upalabhate yajjīvanasya vāstavikārtho lakṣyañca laukikavastunā vyākhyātuṁ na śakyete na ca miśravastunāpi||120||

После долгих размышлений (bahu-cintana-anantaram) он (sa), наконец (ante), осознаёт (upalabhate), что (yad) истинный смысл (vāstavika-arthaḥ) и (ca) цель (lakṣya) жизни (jīvanasya) не могут быть (na śakyete) объяснены (vyākhyātum) обычной реальностью (laukika-vastunā) или (ca) даже (api) смешанной реальностью (na... miśra-vastunā)||120||

एतेनाकस्मिकप्रकाशनेन स्तब्धः सोऽलाघवेन विनिर्गममार्गमन्वेष्टुमारभतेऽन्ते च तत्प्राप्नोति॥१२१॥
Etenākasmikaprakāśanena stabdhaḥ so'lāghavena vinirgamamārgamanveṣṭumārabhate'nte ca tatprāpnoti||121||

Ошеломлённый (stabdhaḥ) этим внезапным откровением (etena ākasmika-prakāśanena), он (saḥ) серьёзно (alāghavena) начинает (ārabhate) искать (anveṣṭum) выход (vinirgama-mārgam) и (ca), наконец (ante), находит (prāpnoti) его (tad)||121||

स च स्वामरात्मानुग्रहेणावगच्छति यदलौकिकवस्त्वेव स्वस्य जीवनस्य वास्तविकार्थं लक्ष्यं च व्याख्यातुं शक्नोति॥१२२॥
Sa ca svāmarātmānugraheṇāvagacchati yadalaukikavastveva svasya jīvanasya vāstavikārthaṁ lakṣyaṁ ca vyākhyātuṁ śaknoti||122||

И (ca) он (saḥ), по Милости своей собственной Бессмертной Самости (sva-amara-ātma-anugraheṇa), узнаёт (avagacchati), что (yad) только (eva) необычная реальность (alaukika-vastu eva) может (śaknoti) объяснить (vyākhyātum) истинный смысл (vāstavika-artham) и (ca) цель (lakṣyam) его жизни (svasya jīvanasya)||122||

स उत्कृष्टप्रकारपुरुषसत्त्वस्य महारहस्यमनुभवितुं समारभते यत्तस्य भावानां परिवर्तनं करोति॥१२३॥
Sa utkṛṣṭaprakārapuruṣasattvasya mahārahasyamanubhavituṁ samārabhate yattasya bhāvānāṁ parivartanaṁ karoti||123||

Он (saḥ) начинает (samārabhate) познавать на опыте (anubhavitum) Великую Тайну (mahā-rahasyam) существования человека высшей категории (utkṛṣṭa-prakāra-puruṣa-sattvasya), что (yad) трансформирует (parivartanam karoti) его эмоции (tasya bhāvānām)||123||

तेन महारहस्येन दिवारात्रं प्रविष्टो विशेषमूढोऽयं तस्योत्कृष्टपुरुषस्यान्वेषण सोत्साहं प्रवर्ततेऽवश्यम्॥१२४॥
Tena mahārahasyena divārātraṁ praviṣṭo viśeṣamūḍho'yaṁ tasyotkṛṣṭapuruṣasyānveṣaṇa sotsāhaṁ pravartate'vaśyam||124||

День и ночь (divārātram) проникнутый (praviṣṭaḥ) этой Великой Тайной (tena mahā-rahasyena), тот (ayam) особый mūḍha (viśeṣa-mūḍhaḥ) решительно вовлечён (sotsāham pravartate) в поиск (anveṣaṇe) этой высшей личности (tasya utkṛṣṭa-puruṣasya)||124||

स्वान्वेषणस्यारम्भ एव सोऽस्मिञ्जलमवसिञ्चतामसद्गुरुत्वस्य समुद्रतरङ्गानां गर्जताडनमाप्नोति॥१२५॥
Svānveṣaṇasyārambha eva so'smiñjalamavasiñcatāmasadgurutvasya samudrataraṅgānāṁ garjatāḍanamāpnoti||125||

В самом начале (ārambhe eva) своего поиска (sva-anveṣaṇasya) он (saḥ) получает (āpnoti) ревущий удар (garja-tāḍanam) от океанских волн (samudra-taraṅgānām) ложных/лживых гуру (a-sat-gurutvasya), которые --т.e. эти волны-- забрызгивают его (asmin jalam avasiñcatām)||125||

ये तच्छिष्यबन्धादृते सर्वं चोरयन्त्येवासद्गुरवोऽज्ञानीस्वल्पदृग्धूर्तमूर्खाद्यात्मको मूढसमूहो भवन्ति॥१२६॥
Ye tacchiṣyabandhādṛte sarvaṁ corayantyevāsadguravo'jñānīsvalpadṛgdhūrtamūrkhādyātmako mūḍhasamūho bhavanti||126||

Ложные гуру (a-sat-guravaḥ), которые (ye) крадут (corayanti eva) всё (sarva), кроме (ṛte) рабства своих учеников (tad-śiṣya-bandhāt), являются (bhavanti) группой mūḍha-s (mūḍha-samūhaḥ), состоящей из невежественных, очень недальновидных людей, жуликов, глупцов и т.д. (ajñānī-su-alpadṛk-dhūrta-mūrkha-ādya-ātmakaḥ)||126||

в начало

 Маленький механизм в тонком сердце искателя

एतद्विशेषमूढस्य सत्ययथार्थसाधकत्वात्तत्सूक्ष्महृदय एकाल्पयन्त्रं सद्गुरूनाकर्षदसद्गुरून्निरस्यच्च वर्तते॥१२७॥
Etadviśeṣamūḍhasya satyayathārthasādhakatvāttatsūkṣmahṛdaya ekālpayantraṁ sadgurūnākarṣadasadgurūnnirasyacca vartate||127||

Так как тот особый mūḍha является подлинным искателем Истины (etad-viśeṣa-mūḍhasya satya-yathārtha-sādhakatvāt), в его тонком сердце (tad-sūkṣma-hṛdaye) имеется (vartate) один маленький механизм (eka-alpa-yantram), который привлекает (ākarṣat) истинных Гуру (sat-gurūn) и (ca) отвергает (nirasyat) ложных гуру (a-sat-gurūn)||127||

एतदल्पयन्त्रं यदा सदोषं तदानेनासद्गुरुनामकमूर्खबृहद्गण आकर्षित एव॥१२८॥
Etadalpayantraṁ yadā sadoṣaṁ tadānenāsadgurunāmakamūrkhabṛhadgaṇa ākarṣita eva||128||

Когда (yadā) этот маленький механизм (etad-alpa-yantram) неисправен (sadoṣam), тогда (tadā) он привлекает (anena... ākarṣitam eva) огромную толпу идиотов, называемых ложными гуру (a-sat-guru-nāmaka-mūrkha-bṛhat-gaṇaḥ)||128||

अनेन हेतुना तेऽज्ञानिनोऽसद्गुरवोऽनेकानां साधकानां नौकान्मज्जयितुमेव शक्ताः॥१२९॥
Anena hetunā te'jñānino'sadguravo'nekānāṁ sādhakānāṁ naukānmajjayitumeva śaktāḥ||129||

Из-за этого (anena hetunā) те (te) невежественные (ajñāninaḥ) ложные гуру (a-sat-guravaḥ) способны (śaktāḥ) потопить (majjayitum eva) лодки (naukān) многих искателей (anekānām sādhakānām)||129||

एतदल्पयन्त्रं कदाचित्साधकस्य सूक्ष्महृदयेऽतिगूढं नानात्वमाप्तम्॥१३०॥
Etadalpayantraṁ kadācitsādhakasya sūkṣmahṛdaye'tigūḍhaṁ nānātvamāptam||130||

Иногда (kadācid) этот маленький механизм (etad-alpa-yantram) становится таинственно множественным (atigūḍham nānātvam āptam) в утончённом сердце (sūkṣma-hṛdaye) искателя (sādhakasya)||130||

एतन्नानाल्पयन्त्रस्य कारणात्तत्साधको ये मोक्षं नावहन्ति तेषां द्वित्वसङ्कीर्णविषयानां समूहेऽनुरक्तो भवति॥१३१॥
Etannānālpayantrasya kāraṇāttatsādhako ye mokṣaṁ nāvahanti teṣāṁ dvitvasaṅkīrṇaviṣayānāṁ samūhe'nurakto bhavati||131||

Из-за этого множественного маленького механизма (etad-nānā-alpa-yantrasya kāraṇāt) тот искатель (tad-sādhakaḥ) начинает интересоваться (anuraktaḥ bhavati) группой (samūhe) вещей, наполненных двойственностью (dvitva-saṅkīrṇa-viṣayānām), которые --т.e. вещи, наполненные двойственностью-- (ye... teṣām) не (na) ведут (āvahanti) к Освобождению (mokṣam)||131||

तेषां पूर्वोक्तानां द्वित्वसङ्कीर्णविषयानां दृष्टान्ताः केचिदधुना मम व्याख्यानं स्पष्टतरमपि कर्तुम्॥१३२॥
Teṣāṁ pūrvoktānāṁ dvitvasaṅkīrṇaviṣayānāṁ dṛṣṭāntāḥ kecidadhunā mama vyākhyānaṁ spaṣṭataramapi kartum||132||

Теперь (adhunā) несколько (kecid) примеров (dṛṣṭāntāḥ) тех вышеупомянутых вещей, наполненных двойственностью (teṣām pūrva-uktānām dvitva-saṅkīrṇa-viṣayānām), для того, чтобы сделать (kartum) моё (mama) объяснение (vyākhyānam) ещё (api) яснее (spaṣṭataram)||132||

ख्रीष्टस्यालौकिकविमान आगमनं सुच्यग्रस्तम्भानां महारहस्यमटलाण्टिसाख्यमहाद्वीपस्य सूक्ष्मस्थानं हिमालय अत्यन्तं दूरसंस्थे प्रदेशे कस्यचिद्रहस्यमयस्य ऋषिसेरुपस्थितिरित्यादयः॥१३३॥
Khrīṣṭasyālaukikavimāna āgamanaṁ sucyagrastambhānāṁ mahārahasyamaṭalāṇṭisākhyamahādvīpasya sūkṣmasthānaṁ himālaya atyantaṁ dūrasaṁsthe pradeśe kasyacidrahasyamayasya ṛṣiserupasthitirityādayaḥ||133||

Прибытие (āgamanam) Христа (khrīṣṭasya) на инопланетном (космическом) корабле (alaukika-vimāne), великая тайна (mahā-rahasyam) пирамид (sucyagrastambhānām), точное местоположение (sūkṣma-sthānam) континента, известного как Атлантида (aṭalāṇṭis-ākhya-mahā-dvīpasya), наличие (upasthitiḥ) некоего таинственного мудреца (kasyacid rahasya-mayasya ṛṣiseḥ) в очень отдалённом районе (atyantam dūrasaṁsthe pradeśe) Гималаев (himālaye) и т.п. (iti-ādayaḥ)||133||

एते सर्वे विषया अतीव विनोदका रहस्यपूर्णाश्च दृश्येरंस्ते किन्तु श्वासावरोधकदासत्वान्मुक्तिं नावहन्ति॥१३४॥
Ete sarve viṣayā atīva vinodakā rahasyapūrṇāśca dṛśyeraṁste kintu śvāsāvarodhakadāsatvānmuktiṁ nāvahanti||134||

Все (sarve) эти (ete) вещи (viṣayā) могут выглядеть (dṛśyeran) очень (atīva) занимательными (vinodakāḥ) и (ca) загадочными (rahasya-pūrṇāḥ), но (kintu) они (te) не (na) ведут (āvahanti) к Освобождению (muktim) от удушающего рабства (śvāsāvarodhaka-dāsatvāt)||134||

तैर्द्वित्वपूर्णविषयैः पीडितस्वचित्ता नानाल्पयन्त्रयुताः साधकास्तेषु सर्वेषु विषयेषु स्वेषां बहुमूल्यजीवनानि व्ययीकुर्वन्ति॥१३५॥
Tairdvitvapūrṇaviṣayaiḥ pīḍitasvacittā nānālpayantrayutāḥ sādhakāsteṣu sarveṣu viṣayeṣu sveṣāṁ bahumūlyajīvanāni vyayīkurvanti||135||

(Поскольку) их ум занят (pīḍita-sva-cittāḥ) теми вопросами, полными двойственности (taiḥ dvitva-pūrṇa-viṣayaiḥ), искатели (sādhakāḥ), имеющие множественные маленькие механизмы (nānā-alpa-yantra-yutāḥ), теряют (vyayīkurvanti) свои (sveṣām) драгоценные жизни (bahumūlya-jīvanāni) на все эти вещи (teṣu sarveṣu viṣayeṣu)||135||

в начало

 Природа контакта между Гуру и учеником

साधके बन्धनान्मोक्षक्रियाप्रसङ्गस्यारम्भार्थं सद्गुरोः सच्छिष्यस्य च वास्तविकसंस्पर्शः खल्वावश्यकः॥१३६॥
Sādhake bandhanānmokṣakriyāprasaṅgasyārambhārthaṁ sadguroḥ sacchiṣyasya ca vāstavikasaṁsparśaḥ khalvāvaśyakaḥ||136||

Для начала (ārambha-artham) процесса Освобождения (mokṣa-kriyāprasaṅgasya) от рабства (bandhanāt) в искателе (sādhake), безусловно, необходим (khalu āvaśyakaḥ) настоящий контакт (vāstavika-saṁsparśaḥ) между подлинным Гуру и подлинным учеником (sat-guroḥ sat-śiṣyasya ca) ||136||

प्राचीनकाल उन्नतशिल्पकलाविज्ञानाभावाद्गुरुशिष्ययोः संस्पर्शः शारीरिकोऽथवा चित्तद्वारा वा॥१३७॥
Prācīnakāla unnataśilpakalāvijñānābhāvādguruśiṣyayoḥ saṁsparśaḥ śārīriko'thavā cittadvārā vā||137||

В древние времена (prācīna-kāle) из-за отсутствия передовых технологий (unnata-śilpakalāvijñāna-abhāvāt) контакт (saṁsparśaḥ) между Гуру и учеником (guru-śiṣyayoḥ) (был) физическим (śārīrikaḥ) или (athavā... vā) посредством ума --а именно, телепатическим-- (citta-dvārā)||137||

आधुनिककाले शिल्पकलाविज्ञानस्य महाविकासेनैव चित्तद्वारेण संस्पर्शो निष्प्रयोजनो नूनमपिनाम च शारीरिकसंस्पर्शस्याप्यावश्यकता नास्ति॥१३८॥
Ādhunikakāle śilpakalāvijñānasya mahāvikāsenaiva cittadvāreṇa saṁsparśo niṣprayojano nūnamapināma ca śārīrikasaṁsparśasyāpyāvaśyakatā nāsti||138||

В наше время (adhunika-kāle) из-за интенсивного развития (mahā-vikāsena eva) технологий (śilpakalāvijñānasya) контакт (saṁsparśaḥ) посредством ума (citta-dvāreṇa), действительно (nūnam), (стал) ненужным (niṣprayojanaḥ), и (ca), пожалуй (apināma), также (api) нет (na asti) необходимости (āvaśyakatā) в физическом контакте (śārīrika-saṁsparśasya)||138||

в начало

 Пятикратный контакт согласно философии Трики

त्रिकदर्शने गुरुशिष्ययोः संस्पर्श उक्ते बुधैः सम्बन्ध इति शब्दः संस्पर्शपदात्प्रति प्रयुक्तः॥१३९॥
Trikadarśane guruśiṣyayoḥ saṁsparśa ukte budhaiḥ sambandha iti śabdaḥ saṁsparśapadātprati prayuktaḥ||139||

В философии Трики (trika-darśane), когда упоминается контакт между Гуру и учеником (guru-śiṣyayoḥ saṁsparśe ukte), мудрецы используют (budhaiḥ... prayuktaḥ) слово (śabdaḥ) "sambandha" --тесная связь-- (sambandhaḥ iti) вместо (prati) термина "saṁsparśa" --букв. контакт-- (saṁsparśa-padāt)||139||

तैरेतैर्बुधैः प्रकाशितानां पञ्चसम्बन्धानां नामान्येतानि महानन्तरालो दिव्यो दिव्यादिव्योऽदिव्यश्चेति॥१४०॥
Tairetairbudhaiḥ prakāśitānāṁ pañcasambandhānāṁ nāmānyetāni mahānantarālo divyo divyādivyo'divyaśceti||140||

Имена (nāmāni) пяти контактов (pañca-sambandhānām), раскрытых (prakāśitānām) теми самыми мудрецами (taiḥ etaiḥ budhaiḥ), таковы (etāni) : "Великий (mahān), промежуточный (antarālaḥ), божественный (divyaḥ), смешение божественного и небожественного (divya-adivyaḥ) и (ca) небожественный (adivyaḥ... iti)"||140||

विश्वस्य सृष्तेरारभे गुरुशिष्ययोः शिवसदाशिवयोर्महासम्बन्धोऽभवत्॥१४१॥
Viśvasya sṛṣterārabhe guruśiṣyayoḥ śivasadāśivayormahāsambandho'bhavat||141||

Вначале (ārabhe) вселенского проявления (viśvasya sṛṣteḥ) имел место (abhavat) великий контакт (mahā-sambandhaḥ) между Гуру и учеником (guru-śiṣyayoḥ) —Śiva был Гуру, а Sadāśiva был учеником (śiva-sadāśivayoḥ)—||141||

ततो गुरुशिष्ययोः सदाशिवानन्तभट्टारकयोरन्तरालसम्बन्ध आसीत्॥१४२॥
Tato guruśiṣyayoḥ sadāśivānantabhaṭṭārakayorantarālasambandha āsīt||142||

Затем (tatas) произошёл (āsīt) промежуточный контакт (antarāla-sambandhaḥ) между Гуру и учеником (guru-śiṣyayoḥ) —Sadāśiva был Гуру, а Anantabhaṭṭāraka был учеником (sadāśiva-anantabhaṭṭārakayoḥ)—||142||

ततः परं गुरुशिष्ययोरनन्तभट्टारकश्रीकण्ठनाथयोर्दिव्यसम्बन्धोऽविद्यत॥१४३॥
Tataḥ paraṁ guruśiṣyayoranantabhaṭṭārakaśrīkaṇṭhanāthayordivyasambandho'vidyata||143||

После этого (tatas param) произошёл (avidyata) божественный контакт (divya-sambandhaḥ) между Гуру и учеником (guru-śiṣyayoḥ) —Anantabhaṭṭāraka был Гуру, а Śrīkaṇṭhanātha был учеником (anantabhaṭṭāraka-śrīkaṇṭhanāthayoḥ)—||143||

पश्चाद्गुरुशिष्ययोः श्रीकण्ठनाथसनत्कुमारयोर्दिव्यादिव्यसम्बन्धोऽभवत्॥१४४॥
Paścādguruśiṣyayoḥ śrīkaṇṭhanāthasanatkumārayordivyādivyasambandho'bhavat||144||

Впоследствии (paścāt) имел место (abhavat) божественно-небожественный контакт (divya-adivya-sambandhaḥ) между Гуру и учеником (guru-śiṣyayoḥ) —Śrīkaṇṭhanātha был Гуру, а Sanātkumāra был учеником (śrīkaṇṭhanātha-sanatkumārayoḥ)—||144||

तदनन्तरं गुरुशिष्ययोः सनत्कुमारमनुष्ययोरदिव्यसम्बन्ध आसीदेव॥१४५॥
Tadanantaraṁ guruśiṣyayoḥ sanatkumāramanuṣyayoradivyasambandha āsīdeva||145||

Затем (tad-anantaram) произошёл (āsīt eva) небожественный контакт (adivya-sambandhaḥ) между Гуру и учеником (guru-śiṣyayoḥ) —Sanātkumāra был Гуру, а человек был учеником (sanatkumāra-manuṣyayoḥ)—||145||

मत्प्रियत्रिकगुरोर्लक्ष्मणजूभट्टारकस्य मते तत्पञ्चमसम्बन्धो बहुवारमभवद्दुर्वासस्त्र्यम्बकनाथयोश्च तेषामन्तिमः॥१४६॥
Matpriyatrikagurorlakṣmaṇajūbhaṭṭārakasya mate tatpañcamasambandho bahuvāramabhavaddurvāsastryambakanāthayośca teṣāmantimaḥ||146||

По мнению (mate) моего дорогого Гуру Трики, почтенного Lakṣmaṇa Joo (mat-priya-trika-guroḥ lakṣmaṇajū-bhaṭṭārakasya), этот пятый контакт (tad-pañcama-sambandhaḥ) случался (abhavat) много раз (bahu-vāram), (и) последним (antimaḥ) из них (teṣām) между Durvāsās и Tryambakanātha (durvāsas-tryambakanāthayoḥ ca)||146||

तस्य पुण्यवचनानुसारमपि महासम्बन्धादूर्ध्वमपि तिष्ठन्परसम्बन्धोऽयं गुरुशिष्ययोः पूर्णैकत्वे सति वर्तते॥१४७॥
Tasya puṇyavacanānusāramapi mahāsambandhādūrdhvamapi tiṣṭhanparasambandho'yaṁ guruśiṣyayoḥ pūrṇaikatve sati vartate||147||

Согласно его священным словам (tasya puṇya-vacana-anusāram api), этот (ayam) Высший Контакт (para-sambandhaḥ), который (tiṣṭhan) даже (api) выше (ūrdhvam) великого контакта (mahā-sambandhāt), случается (vartate), когда наступает совершенное единство (pūrṇa-ekatve sati) между Гуру и учеником (guru-śiṣyayoḥ)||147||

लक्ष्मणजूपादैरुक्तमपि यदस्य परसम्बन्धस्य कृते शिष्येण स्वगुरावेतद्व्यवहारे वा दोषं नान्वेष्टव्यमवश्यम्॥१४८॥
Lakṣmaṇajūpādairuktamapi yadasya parasambandhasya kṛte śiṣyeṇa svagurāvetadvyavahāre vā doṣaṁ nānveṣṭavyamavaśyam||148||

Достопочтимый Lakṣmaṇa Joo даже сказал (lakṣmaṇajū-pādair uktam api), что (yad) для того, чтобы этот Высший Контакт случился (asya para-sambandhasya kṛte), ученик не должен искать (śiṣyeṇa... na anveṣṭavyam) (какой-либо) недостаток (doṣam) в своём Гуру (sva-gurau), или (vā) в его поведении (etad-vyavahāre)||148||

в начало

 Представления искателя о своём Гуру

अधुना स्वसूक्ष्महृदये सम्यगल्पयन्त्रेण सम्पन्नस्य तद्विशेषमूढस्य कथां प्रति पुनरागच्छामि॥१४९॥
Adhunā svasūkṣmahṛdaye samyagalpayantreṇa sampannasya tadviśeṣamūḍhasya kathāṁ prati punarāgacchāmi||149||

Сейчас (adhunā) я возвращаюсь (punar āgacchāmi) к (prati) истории (kathām) того особого mūḍha (tad-viśeṣa-mūḍhasya), обладающего (sampannasya) верным маленьким механизмом (samyak-alpa-yantreṇa) в его собственном тонком сердце (sva-sūkṣma-hṛdaye)||149||

एवं स विशेषमूढः सत्साधकभूतः शीघ्रमेवानपेक्षितदर्शनं सद्गुरुं प्राप्नोति॥१५०॥
Evaṁ sa viśeṣamūḍhaḥ satsādhakabhūtaḥ śīghramevānapekṣitadarśanaṁ sadguruṁ prāpnoti||150||

Итак (evam), особый mūḍha (saḥ viśeṣa-mūḍhaḥ), который стал настоящим искателем (sat-sādhaka-bhūtaḥ), быстро (śīghram eva) находит (prāpnoti) подлинного Гуру (sat-gurum), чья внешность неожиданна --т.e. Гуру выглядит не так, как ожидал искатель-- (anapekṣita-darśanam)||150||

मम कल्पनाशीलमनसः कल्पकं पवित्रपुरुषस्य मद्गुरोर्दर्शनं भवत्विति स साधकोऽमन्यत॥१५१॥
Mama kalpanāśīlamanasaḥ kalpakaṁ pavitrapuruṣasya madgurordarśanaṁ bhavatviti sa sādhako'manyata||151||

Искатель (saḥ sādhakaḥ) думает (amanyata): "Пусть облик моего Гуру —святого человека— соответствует стандарту (kalpakam pavitra-puruṣasya mat-guroḥ darśanam bhavatu) моего воображения (mama kalpanāśīla-manasaḥ... iti)!"||151||

वर्णावेतौ भारतवर्षे स्वामिभिरेव केवलं भ्रियन्त इत्यजानन्सः कल्पितवान्यत्स्वगुरुः कौङ्कुमं वा सुवर्णगैरिकवर्णं वा वसनं धारयेत्॥१५२॥
Varṇāvetau bhāratavarṣe svāmibhireva kevalaṁ bhriyanta ityajānansaḥ kalpitavānyatsvaguruḥ kauṅkumaṁ vā suvarṇagairikavarṇaṁ vā vasanaṁ dhārayet||152||

Он представлял (saḥ kalpitavān), что (yad) его Гуру (sva-guruḥ) будет носить (dhārayet) одеяние (vasanam) шафранового цвета (kauṅkumam), либо (vā... vā) цвета охры (suvarṇagairika-varṇam), не зная (ajānan), что (iti) в Индии (bhārata-varṣe) те (etau) два цвета (varṇau) носят только (kevalam bhriyante) svāmī-s --т.е. монахи-- (svāmibhiḥ eva)||152||

मम गुरोरतिसुन्दरवदने दीर्घश्मश्रु च स्वशिरस्युष्णीषोऽपि चैवास्त्विति सोऽपि कल्पितवान्॥१५३॥
Mama guroratisundaravadane dīrghaśmaśru ca svaśirasyuṣṇīṣo'pi caivāstviti so'pi kalpitavān||153||

Он также вообразил (saḥ api kalpitavān): "Пусть будет (astu) на прекрасном лице (ati-sundara-vadane) моего Гуру (mama guroḥ) длинная борода (dīrgha-śmaśru), а также (ca... api ca eva) тюрбан (uṣṇīṣaḥ) на голове (sva-śirasi... iti)!"||153||

मम गुरुरस्थूलशरीरेणातिभेदकदृष्ट्या च युतोऽवश्यमेवेति स चैवं कल्पयन्नास्त॥१५४॥
Mama gururasthūlaśarīreṇātibhedakadṛṣṭyā ca yuto'vaśyameveti sa caivaṁ kalpayannāsta||154||

И (ca) он (saḥ) продолжил (āsta) воображать (kalpayan) таким образом (evam): "Мой (mama) Гуру (guruḥ), несомненно (avaśyam eva), имеет стройное тело и проницательный взгляд (asthūla-śarīreṇa ati-bhedaka-dṛṣṭyā ca yutaḥ... iti)"||154||

मम गुरुहस्तेषु रुद्राक्षमाला च तस्य सुकुमारग्रीवे च स्रक्स्त इत्यधिककल्पना च तत्साधकस्य मनस्यागता॥१५५॥
Mama guruhasteṣu rudrākṣamālā ca tasya sukumāragrīve ca sraksta ityadhikakalpanā ca tatsādhakasya manasyāgatā||155||

И (ca) ещё больше воображения (adhika-kalpanā) пришло (āgatā) на ум (manasi) искателя (tad-sādhakasya): "В руках у моего Гуру (mama guru-hasteṣu) имеются (staḥ) чётки, сделанные из семян rudrākṣa (rudrākṣa-mālā), а (ca... ca) вокруг его нежной шеи (tasya su-kumāra-grīve... iti) гирлянда (srak) "||155||

मम गुरोः पादपद्माभ्यामूर्ध्वं पुष्पाणि तिष्ठन्ति तयोश्चाधो हिरण्यखचिते पादुक इति स्वमनःसृष्टिभिः प्रहर्षितः साधक एवमप्यकल्पयत्॥१५६॥
Mama guroḥ pādapadmābhyāmūrdhvaṁ puṣpāṇi tiṣṭhanti tayoścādho hiraṇyakhacite pāduka iti svamanaḥsṛṣṭibhiḥ praharṣitaḥ sādhaka evamapyakalpayat||156||

Восхищённый (praharṣitaḥ) своими собственными умственными изобретениями (sva-manaḥsṛṣṭibhiḥ), искатель (sādhakaḥ) вообразил (akalpayat) даже (api) такое (evam): "На верхней поверхности (ūrdhvam) стоп моего Гуру, прекрасных как лотос (mama guroḥ pāda-padmābhyām), находятся (tiṣṭhanti) цветы (kamala-puṣpāṇi), а (ca) под (adhas) ними (tayoḥ) (имеются) две pādukā-s --букв. обувь-- (pāduke), инкрустированные золотом (hiraṇya-khacite... iti)"||156||

मम गुरुः खलु शाकाहारी च ब्रह्मचारी च स्वशुभकर्मविकल्पयोर्हेतवेऽशेषं शुद्धचित्तेन सम्पन्नश्चेति स साधकोऽप्येवं कल्पितवान्॥१५७॥
Mama guruḥ khalu śākāhārī ca brahmacārī ca svaśubhakarmavikalpayorhetave'śeṣaṁ śuddhacittena sampannaśceti sa sādhako'pyevaṁ kalpitavān||157||

Этот искатель (saḥ sādhakaḥ) также (api) вообразил (kalpitavān) следующее (evam): "Мой (mama) Гуру (guruḥ) (является), несомненно (khalu), вегетарианцем (śākāhārī), соблюдающим целомудрие (brahmacārī), и (ca... ca... ca) имеет полностью чистый ум (aśeṣam śuddha-cittena sampannaḥ), благодаря (hetave) его добрым деяниям и мыслям (sva-śubha-karma-vikalpayoḥ... iti)"||157||

मद्गुरुर्नूनं पतञ्जलिऋषिणोपदिष्टौ यमनियमावशिथिलमनुवर्तत इति स मनस्येतां कल्पनामपि निर्मितवान्॥१५८॥
Madgururnūnaṁ patañjaliṛṣiṇopadiṣṭau yamaniyamāvaśithilamanuvartata iti sa manasyetāṁ kalpanāmapi nirmitavān||158||

Он также сформировал (sa... api nirmitavān) в (своём) уме (manasi) следующее представление (etām kalpanām): "Мой Гуру (mad-guruḥ), несомненно (nūnam), строго (aśithilam) следует (anuvartate) Yama-s и Niyama-s (yama-niyamau), (которым) учил (upadiṣṭau) мудрец Patañjali (patañjali-ṛṣiṇā... iti)"||158||

в начало

 Aṣṭāṅgayoga

अहिंसासत्यास्तेयब्रह्मचर्यापरिग्रहाः शौचसन्तोषतपःस्वाध्यायेश्वरप्रणिधानानि चेतीमौ पतञ्जलिनिरूपितदशयमनियमावेव॥१५९॥
Ahiṁsāsatyāsteyabrahmacaryāparigrahāḥ śaucasantoṣatapaḥsvādhyāyeśvarapraṇidhānāni cetīmau patañjalinirūpitadaśayamaniyamāveva||159||

Те (imau) десять Yama-s и Niyama-s --т.e. Ограничений и Правил--, сформулированных Patañjali (patañjali-nirūpita-daśa-yama-niyamau eva), таковы: "Ненасилие --непричинение вреда--, правдивость, отказ от воровства, воздержание --пребывание в Brahma-- (и) необладание --отказ от жадности/скупости-- (ahiṁsā-satya-asteya-brahmacarya-aparigrahāḥ), а также (ca) чистота, удовлетворённость, аскетизм, или самодисциплина, изучение и декламация Священных Писаний (и) преданность (Всевышнему) Владыке (śauca-santoṣa-tapas-svādhyāya-īśvara-praṇidhānāni... iti)"||159||

मम गुरुः खल्वहिंसाया मूर्तरूप एव सन् लघुतममशकमपि हिंसितुमसमर्थोऽस्तीत्यहिंसादिप्रतियमनियमापेक्षया स चाविरामं कल्पयन्नास्त॥१६०॥
Mama guruḥ khalvahiṁsāyā mūrtarūpa eva san laghutamamaśakamapi hiṁsitumasamartho'stītyahiṁsādipratiyamaniyamāpekṣayā sa cāvirāmaṁ kalpayannāsta||160||

И (ca) он продолжил (sa... āsta) воображать (kalpayan), не останавливаясь (avirāmam), в отношении каждой ямы и ниямы, начиная с ahiṁsā --т.е. с непричинения вреда-- (ahiṁsā-ādi-prati-yama-niyama-apekṣayā): "Мой (mama) Гуру (guruḥ), действительно (khalu), будучи (san) самим олицетворением (mūrta-rūpaḥ eva) ahiṁsā (ahiṁsāyāḥ), не способен (asamarthaḥ) нанести вред (hiṁsitum) даже (api) самому маленькому комару (laghutama-maśakam... iti)"||160||

यथा मम गुरुणा सत्यमशेषेणाचरितं तथा स स्वप्नेष्वप्यनृतं वक्तुं शक्तो न कदाचिद्भवेदिति स व्यग्रं स्वकल्पनाशीलचित्तेऽधिकवस्तूनि सृजन्नास्त॥१६१॥
Yathā mama guruṇā satyamaśeṣeṇācaritaṁ tathā sa svapneṣvapyanṛtaṁ vaktuṁ śakto na kadācidbhavediti sa vyagraṁ svakalpanāśīlacitte'dhikavastūni sṛjannāsta||161||

С большим волнением (vyagram) он (saḥ) продолжил (āsta) порождать (sṛjan) больше вещей (adhika-vastūni) в своём одарённом воображением уме (sva-kalpanāśīla-citte): "Поскольку (yathā) мой Гуру полностью практикует правдивость (mama guruṇā satyam aśeṣeṇa ācaritam), поэтому (tathā) он (saḥ) никогда не сможет (śakto na kadācid bhavet) сказать (vaktum) ложь (anṛtam) даже (api) во сне (svapneṣu... iti)"||161||

मद्गुरुः स्वानिन्द्ययोगवृत्तस्य कारणात्कञ्चित्किञ्चिन्मोषितुमखिलेनासमर्थो भवतीति साधकोऽयञ्च स्वकल्पनायै स्वतन्त्रतां ददन्नास्त॥१६२॥
Madguruḥ svānindyayogavṛttasya kāraṇātkañcitkiñcinmoṣitumakhilenāsamartho bhavatīti sādhako'yañca svakalpanāyai svatantratāṁ dadannāsta||162||

И (ca) этот (ayam) искатель (sādhakaḥ) продолжал (āsta) давать волю (svatantratām dadan) своему воображению (sva-kalpanāyai): "Мой Гуру (mad-guruḥ) совершенно (akhilena...bhavati) не способен (asamarthaḥ) украсть (moṣitum) что бы то ни было (kiñcid) у кого-то (kañcid) из-за (kāraṇāt) своего безупречного йогического поведения (sva-anindya-yoga-vṛttasya... iti)"||162||

मम गुरुर्निखिलेन ब्रह्मचर्यलीनः सन्स स्त्रीणां विषये चिन्तयितुमपि न शक्नोतीति ततश्च स कल्पितवान्॥१६३॥
Mama gururnikhilena brahmacaryalīnaḥ sansa strīṇāṁ viṣaye cintayitumapi na śaknotīti tataśca sa kalpitavān||163||

А (ca) затем (tatas) он представил (saḥ kalpitavān): "Мой (mama) Гуру (guruḥ), будучи (san) полностью поглощённый целибатом (nikhilena brahmacarya-līnaḥ), не может (saḥ... na śaknoti) даже (api) подумать (cintayitum) о женщинах (strīṇām viṣaye... iti)"||163||

मम गुरुर्नूनमत्यन्तं मितव्ययिजीवनं यापयत्येव तस्मिंश्च जीवने यन्न केवलमतिजीवनस्य कृते न किञ्चिदस्तीति ततः परं स चिन्तितवान्॥१६४॥
Mama gururnūnamatyantaṁ mitavyayijīvanaṁ yāpayatyeva tasmiṁśca jīvane yanna kevalamatijīvanasya kṛte na kiñcidastīti tataḥ paraṁ sa cintitavān||164||

После этого (tatas param) он подумал (saḥ cintitavān): "Мой (mama) Гуру (guruḥ), наверняка (nūnam), ведёт (yāpayati eva) чрезмерно скромный образ жизни (atyantam mitavyayi-jīvanam), и (ca) в этой жизни (tasmin... jīvane) нет ничего (na kiñcid asti), что (yad) не было бы предназначено (na) исключительно (kevalam) для (kṛte) выживания (atijīvanasya... iti)"||164||

शौचस्य स्वनित्याभ्यासस्य हेतोर्मद्गुरुः खल्वन्तर्बहिश्च सर्वथा स्वच्छ इति स साधको मनोरथानेवाश्रित्यास्त॥१६५॥
Śaucasya svanityābhyāsasya hetormadguruḥ khalvantarbahiśca sarvathā svaccha iti sa sādhako manorathānevāśrityāsta||165||

Искатель (saḥ sādhakaḥ) продолжает питать (āśritya āsta) фантазии (manorathān): "Благодаря (hetoḥ) его постоянной практике (sva-nitya-abhyāsasya) чистоты (śaucasya), мой Гуру (mad-guruḥ), действительно (khalu), (является) полностью (sarvathā) чистым (svacchaḥ) внутри (antar) и (ca) снаружи (bahis... iti)"||165||

परमेश्वरस्य बलैरानीतं यत्किञ्चित्तस्य पुरत आगच्छति मम गुरुस्तेन सर्वदा सन्तुष्ट इति स्वमानसिकसृष्टिभिः पूर्णतया मत्तः स एवं चिन्तयन्नास्त॥१६६॥
Parameśvarasya balairānītaṁ yatkiñcittasya purata āgacchati mama gurustena sarvadā santuṣṭa iti svamānasikasṛṣṭibhiḥ pūrṇatayā mattaḥ sa evaṁ cintayannāsta||166||

Полностью (pūrṇatayā) одурманенный (mattaḥ) своими собственными творениями (sva-mānasika-sṛṣṭibhiḥ), он (saḥ) продолжает думать (cintayan āsta) таким образом (evam): "Мой (mama) Гуру (guruḥ) всегда полностью удовлетворён (sarvadā santuṣṭaḥ) всем, что (yad kiñcid... tena) предстаёт (āgacchati) перед ним (tasya puratas), принесённым (ānītam) Силами (balaiḥ) Всевышнего Владыки (parama-īśvarasya... iti)"||166||

कृच्छ्रचान्द्रायणसान्तपनादितीव्रतपांसि कुर्वन्मम गुरुः सर्वदिनं मौनमाचरति निश्चयेनेति तदनन्तरं तस्य मनस्येष विकल्प आगतः॥१६७॥
Kṛcchracāndrāyaṇasāntapanāditīvratapāṁsi kurvanmama guruḥ sarvadinaṁ maunamācarati niścayeneti tadanantaraṁ tasya manasyeṣa vikalpa āgataḥ||167||

Сразу после этого (tad-anantaram) ему на ум (tasya manasi) пришла (āgataḥ) эта (eṣaḥ) мысль (vikalpaḥ): "Совершая (kurvan) строгие аскезы, такие как kṛcchra, cāndrāyaṇa, sāntapana и т.д. (kṛcchra-cāndrāyaṇa-sāntapana-ādi-tīvra-tapāṁsi), мой (mama) Гуру (guruḥ), несомненно (niścayena), весь день (sarva-dinam... iti) соблюдает (ācarati) (обет) молчания (maunam)"||167||

मम गुरुरेव स्पष्टतया संसारान्मोक्षमावहत्सु शास्त्रेषु च ॐप्रणवस्य जपे च सर्वथा निमग्नो दीर्घकालमपि यापयतीति स चैवं कल्पनां कुर्वन्नास्त॥१६८॥
Mama gurureva spaṣṭatayā saṁsārānmokṣamāvahatsu śāstreṣu ca om̐praṇavasya jape ca sarvathā nimagno dīrghakālamapi yāpayatīti sa caivaṁ kalpanāṁ kurvannāsta||168||

И (ca) он (saḥ) продолжает фантазировать (kalpanām kurvan āsta) так (evam): "Мой (mama) Гуру (guruḥ eva), очевидно (spaṣṭatayā), проводит (yāpayati) много времени (dīrgha-kālam api), полностью (sarvathā) погружаясь (nimagnaḥ) в Писания (śāstreṣu), которые ведут к (āvahatsu) Освобождению (mokṣam) от Трансмиграции (saṁsārāt), а также (ca... ca) в начитывание (jape) Praṇava Om̐ (om̐-praṇavasya... iti)"||168||

मद्गुरुर्भगवद्भक्तौ कृत्स्नशो लीनस्तिष्ठञ्छ्रीव्यासोपदेशमाश्रयमाणश्च तस्य सर्वकर्माणि परमगुरावर्पयतीति तस्यान्यमनोरथ आसीत्॥१६९॥
Madgururbhagavadbhaktau kṛtsnaśo līnastiṣṭhañchrīvyāsopadeśamāśrayamāṇaśca tasya sarvakarmāṇi paramagurāvarpayatīti tasyānyamanoratha āsīt||169||

У него была и другая фантазия (tasya anya-manorathaḥ āsīt): "Мой Гуру (mad-guruḥ), оставаясь (tiṣṭhan) полностью (kṛtsnaśas) погружённым (līnaḥ) в преданность Господу (bhagavat-bhaktau) и (ca) следуя (āśrayamāṇaḥ) учению досточтимого Vyāsa (śrī-vyāsa-upadeśam), подносит (arpayati) все свои действия (tasya sarva-karmāṇi) Высшему Гуру (parama-gurau... iti)"||169||

गुरुर्मम यद्यपि मुख्यतया स्वसमाधीनां कृते पद्मासनं प्रयुञ्जानस्तथापि सोऽवश्यमेव वीरभद्रस्वस्तिकदण्डसोपाश्रयपर्यङ्कक्रौञ्चनिषदनहस्तिनिषदनोष्ट्रनिषदनसमसंस्थानासनेषु निपुणतामाप्नुवान्यथोदात्तव्यासेन निर्दिष्टमितीदानीं तत्साधकस्य कल्पनाशीलमन आसनविषयं प्रत्यगच्छत्॥१७०॥
Gururmama yadyapi mukhyatayā svasamādhīnāṁ kṛte padmāsanaṁ prayuñjānastathāpi so'vaśyameva vīrabhadrasvastikadaṇḍasopāśrayaparyaṅkakrauñcaniṣadanahastiniṣadanoṣṭraniṣadanasamasaṁsthānāsaneṣu nipuṇatāmāpnuvānyathodāttavyāsena nirdiṣṭamitīdānīṁ tatsādhakasya kalpanāśīlamana āsanaviṣayaṁ pratyagacchat||170||

Сейчас (idānīm) богатый воображением ум (kalpanāśīla-manas) этого искателя (tad-sādhakasya) переместился (agacchat) в (prati) сферу поз (āsana-viṣayam): "Хотя (yadi api) мой (mama) Гуру (guruḥ), главным образом (mukhyatayā), использует (prayuñjānaḥ) padmāsana (padma-āsana) для (kṛte) своих samādhi-s, или трансов (sva-samādhīnām), несмотря на это (tathā api) он (saḥ), конечно (avaśyam eva), владеет (nipuṇatām āpnuvān) позами: vīra, bhadra, svastika, daṇḍa, sopāśraya, paryaṅka, krauñcaniṣadana, hastiniṣadana, uṣṭraniṣadana и samasaṁsthāna (vīra-bhadra-svastika-daṇḍa-sopāśraya-paryaṅka-krauñcaniṣadana-hastiniṣadana-uṣṭraniṣadana-samasaṁsthāna-āsaneṣu), как (yathā) указывал (nirdiṣṭam) прославленный Vyāsa (udātta-vyāsena... iti)"||170||

मद्गुरोः सर्वासनराजत्वात्स प्रयत्नशैथिल्यानन्तसमापत्त्योराचार्योऽप्यस्तीति स्वचित्ताविष्कारैरभिभूतस्तस्यैष विकल्प आसीत्॥१७१॥
Madguroḥ sarvāsanarājatvātsa prayatnaśaithilyānantasamāpattyorācāryo'pyastīti svacittāviṣkārairabhibhūtastasyaiṣa vikalpa āsīt||171||

Ошеломлённый (abhibhūtaḥ) своими собственными творениями ума (sva-citta-āviṣkāraiḥ), у него появилась мысль (tasya eṣaḥ vikalpaḥ āsīt): "Поскольку мой Гуру — Царь всех поз (mad-guroḥ sarva-āsana-rājatvāt), он (saḥ) также (api) является (asti) Мастером (ācāryaḥ) расслабления усилий и погружения в бесконечность --т.e. в бесконечное пространство вокруг-- (prayatna-śaithilya-ananta-samāpattyoḥ... iti)"||171||

यथा पतञ्जलिऋषिणा सूचितं यतो मम गुरुः सर्वासनेषु निपुणः संस्तस्मात्स शीतोष्णादिद्वन्द्वानां विषये सम्यगनवरोध्यः सनपीति कार्त्स्न्येन स्वसमृद्धकल्पनारामः स उक्तवान्॥१७२॥
Yathā patañjaliṛṣiṇā sūcitaṁ yato mama guruḥ sarvāsaneṣu nipuṇaḥ saṁstasmātsa śītoṣṇādidvandvānāṁ viṣaye samyaganavarodhyaḥ sanapīti kārtsnyena svasamṛddhakalpanārāmaḥ sa uktavān||172||

Полностью (kārtsnyena) восхищённый своим богатым воображением (sva-samṛddha-kalpanā-ārāmaḥ), он сказал (sa uktavān): "Как (yathā) указано (sūcitam) мудрецом Patañjali (patañjali-ṛṣiṇā), поскольку (yatas) мой (mama) Гуру (guruḥ) искусен (san... nipuṇaḥ) во всех позах (sarva-āsaneṣu), поэтому (tasmāt) он (saḥ) также (san... api) полностью (samyak) неуязвим --букв. не принуждаемый, или не скованный-- (anavarodhyaḥ) в отношении (viṣaye) пар противоположностей, таких как холод и тепло, и т.д. (śīta-uṣṇa-ādi-dvandvānām... iti)"||172||

श्वासप्रश्वसयोर्गतिविच्छेदस्य प्राणायामस्य वाह्याभ्यन्तरस्तम्भात्मकवृत्तित्रयं विस्तरेण मम गुरुर्नूनं जानातीति स्वकल्पनायामेकाग्रः स साधक उद्घोषितवान्॥१७३॥
Śvāsapraśvasayorgativicchedasya prāṇāyāmasya vāhyābhyantarastambhātmakavṛttitrayaṁ vistareṇa mama gururnūnaṁ jānātīti svakalpanāyāmekāgraḥ sa sādhaka udghoṣitavān||173||

Сосредоточенный (ekāgraḥ) на своём воображении (sva-kalpanāyām), этот искатель провозгласил (saḥ sādhakaḥ udghoṣitavān): "Мой (mama) Гуру (guruḥ), конечно же (nūnam), знает (jānāti) в подробностях (vistareṇa) три действия —внешнее, внутреннее и подавление/приостановка— (vāhya-ābhyantara-stambha-ātmaka-vṛtti-trayam) Prāṇāyāma (prāṇāyāmasya) —т.е. приостановку потока (gati-vicchedasya) вдоха и выдоха (śvāsa-praśvasayoḥ... iti) —"||173||

मद्गुरुरप्यवश्यमेव यं श्रीमद्व्यासानुसारेण श्वासप्रश्वासाक्षेपपूर्वकं क्रमेणोभयोर्गत्यभावरूपं रहस्यमयं चतुर्थप्राणायामं जानातीति स्वचिन्तास्ववस्थितः स एवं चिन्तयन्नतिष्ठत्॥१७४॥
Madgururapyavaśyameva yaṁ śrīmadvyāsānusāreṇa śvāsapraśvāsākṣepapūrvakaṁ krameṇobhayorgatyabhāvarūpaṁ rahasyamayaṁ caturthaprāṇāyāmaṁ jānātīti svacintāsvavasthitaḥ sa evaṁ cintayannatiṣṭhat||174||

Занятый (avasthitaḥ) своими мыслями (sva-cintāsu), он (saḥ) продолжал (atiṣṭhat) думать (cintayan) так (evam): "Мой Гуру (mad-guruḥ), несомненно (avaśyam eva), знает (jānāti) даже (api) таинственную (rahasya-mayam) четвёртую Prāṇāyāma (caturtha-prāṇāyāmam), которая (yam), по словам почтенного Vyāsa (śrīmat-vyāsa-anusāreṇa... iti), после преодоления вдоха и выдоха (śvāsa-praśvāsa-ākṣepa-pūrvakam) представляет собой постепенное отсутствие (krameṇa... gati-abhāva-rūpam) их обоих --и вдоха, и выдоха-- (ubhayoḥ)"||174||

पतञ्जलिऋषिर्दर्शितवान्यत्प्राणायामाभ्यासात्क्षीयते प्रकाशावरणम्। अनेन हेतुना गुरोर्मम स्वबुद्धिसत्त्वप्रकाश आमूलं कर्मरहितः स्यादिति तदनन्तरं स इत्थं चिन्तितवान्॥१७५॥
Patañjaliṛṣirdarśitavānyatprāṇāyāmābhyāsātkṣīyate prakāśāvaraṇam| Anena hetunā gurormama svabuddhisattvaprakāśa āmūlaṁ karmarahitaḥ syāditi tadanantaraṁ sa itthaṁ cintitavān||175||

Сразу после этого (tad-anantaram) он подумал (saḥ... cintitavān) так (ittham): "Мудрец Patañjali объяснял (patañjali-ṛṣiḥ darśitavān), что (yad) благодаря практике Prāṇāyāma (prāṇāyāma-abhyāsāt) вуаль над Prakāśa --т.e. 'над откровением истинного знания'-- (prakāśa-āvaraṇam) ослабевает (kṣīyate). Следовательно (anena hetunā), мой Гуру обладает (guroḥ mama... syāt) светом своего собственного Buddhisattva (sva-buddhi-sattva-prakāśaḥ), полностью (āmūlam) лишённого Кармы (karmarahitaḥ... iti)"||175||

पतञ्जलिऋषिर्निश्चितवानपि यत्प्राणायामाभ्यासेन धारणासु मानसिकयोग्यताया विकासोऽपि स्यात्। तर्हि मद्गुरुर्ध्रुवं सर्वासां धारणानां राजेति ततः परं स इदमब्रवीत्॥१७६॥
Patañjaliṛṣirniścitavānapi yatprāṇāyāmābhyāsena dhāraṇāsu mānasikayogyatāyā vikāso'pi syāt| Tarhi madgururdhruvaṁ sarvāsāṁ dhāraṇānāṁ rājeti tataḥ paraṁ sa idamabravīt||176||

Затем (tatas param) он (saḥ) сказал (abravīt) так (idam): "Мудрец Patañjali даже установил (patañjali-ṛṣiḥ niścitavān api), что (yad) через практику Prāṇāyāma (prāṇāyāma-abhyāsena) также (api) происходит (syāt) развитие (vikāsaḥ) ментальных способностей (mānasika-yogyatāyāḥ) для dhāraṇā-s, или практик концентрации (dhāraṇāsu). Тогда (tarhi) мой Гуру (mad-guruḥ) (является), безусловно (dhruvam), Царём (rājā) всех dhāraṇā-s (sarvāsām dhāraṇānām... iti)"||176||

पतञ्जलिऋषिरुक्तवानपि यत्स्वविषयासम्प्रयोगे चित्तस्य स्वरूपानुकार इवेन्द्रियाणां प्रत्याहारः। अत एव मम गुरोर्मनो मधुकरराजवत्स्याद्यदन्यैर्भृङ्गैरिन्द्रियप्रतिनिधिभिर्निकटतयानुसृतमिति तन्मुखादधिकवचनानि बहिरागतवन्ति॥१७७॥
Patañjaliṛṣiruktavānapi yatsvaviṣayāsamprayoge cittasya svarūpānukāra ivendriyāṇāṁ pratyāhāraḥ| Ata eva mama gurormano madhukararājavatsyādyadanyairbhṛṅgairindriyapratinidhibhirnikaṭatayānusṛtamiti tanmukhādadhikavacanāni bahirāgatavanti||177||

Больше слов (adhika-vacanāni) вылетело (bahis āgatavanti) из его уст (tad-mukhāt): "Мудрец Patañjali также сказал (patañjali-ṛṣiḥ uktavān api), что (yad) Pratyāhāra, или Отстранённость (pratyāhāraḥ) indriya-s --5 Jñānendriya-s, или сил восприятия, и 5 Karmendriya-s, или сил действия-- (indriyāṇām) (является), как бы (iva), следованием сущностной природе (svarūpa-anukāraḥ) ума (cittasya) (теми самыми indriya-s), когда они отделены от их (соответствующих) объектов (sva-viṣaya-asamprayoge). По этой причине (atas eva) ум (manas) моего Гуру (mama guroḥ) будет (syāt) как пчелиная матка madhukararāja-vat), за которой (yad) внимательно следуют (nikaṭatayā anusṛtam) другие пчёлы, представляющие indriya-s (anyaiḥ bhṛṅgaiḥ indriya-pratinidhibhiḥ... iti)"||177||

यस्मान्मम गुरुस्तीव्रचित्तैकाग्र्येण स्वमनः सर्वतो निरुद्धवान्तस्मात्सर्वाणीन्द्रियाणि स्वयमेव निरुद्धतामगच्छनिति पश्चात्ततः स साधको वचनान्यिमानि समाक्षिप्तवान्॥१७८॥
Yasmānmama gurustīvracittaikāgryeṇa svamanaḥ sarvato niruddhavāntasmātsarvāṇīndriyāṇi svayameva niruddhatāmagacchaniti paścāttataḥ sa sādhako vacanānyimāni samākṣiptavān||178||

Позже (paścāt tatas) искатель добавил (saḥ sādhakaḥ... samākṣiptavān) эти (imāni) слова (vacanāni): "Поскольку (yasmāt) мой Гуру остановил (mama guruḥ... niruddhavān) полностью (sarvatas) свой ум (sva-manas) благодаря интенсивной ментальной концентрации (tīvra-citta-aikāgryeṇa), поэтому (tasmāt) все (sarvāṇi) indriya-s (indriyāṇi) были пресечены (niruddhatām agacchan) автоматически (svayam eva... iti)"||178||

स्वतेजोवत्कल्पनायामत्यन्तमानन्दितः साधकोऽयं सरलचित्तजातानन्तमानसिकसृष्टीनां महावेगवत्सागरेऽनिर्दिष्टसन्धानं नौभ्रमणं कुर्वन्नास्त॥१७९॥
Svatejovatkalpanāyāmatyantamānanditaḥ sādhako'yaṁ saralacittajātānantamānasikasṛṣṭīnāṁ mahāvegavatsāgare'nirdiṣṭasandhānaṁ naubhramaṇaṁ kurvannāsta||179||

Всецело (atyantam) наслаждаясь (ānanditaḥ) своим живым воображением (sva-tejovat-kalpanāyām), тот (ayam) искатель (sādhakaḥ) продолжал (āsta) бесцельно (a-nirdiṣṭa-sandhānam) плавать (naubhramaṇam kurvan) в великом взволнованном океане (mahā-vegavat-sāgare) бесконечных ментальных творений, рождённых чистосердечным умом (sarala-citta-jāta-ananta-mānasika-sṛṣṭīnām)||179||

आध्यात्मिकनिर्दोषतास्रगाच्छादितो मालायां गुलिकावदनेकविकल्पयुक्तनिष्कपटचित्तश्चैष साधकः प्रियगुरुविषये एवं चिन्तितवान्॥१८०॥
Ādhyātmikanirdoṣatāsragācchādito mālāyāṁ gulikāvadanekavikalpayuktaniṣkapaṭacittaścaiṣa sādhakaḥ priyaguruviṣaye evaṁ cintitavān||180||

Одетый в гирлянду духовной невинности (ādhyātmika-nirdoṣatā-srak-ācchāditaḥ), и (ca) с простодушным умом, наполненным множеством мыслей (aneka-vikalpa-yukta-niṣkapaṭa-cittaḥ) подобно бусинкам (gulikā-vat) в чётках (mālāyām), тот (eṣaḥ) искатель думал (sādhakaḥ... cintitavān) таким образом (evam) о своём любимом Гуру (priya-guru-viṣaye)||180||

पतञ्जलिमुनिर्विरचितवान्यद्देशबन्धश्चित्तस्य धारणा। अत एव यतो मद्गुरुः सर्वपक्षेषु मानसिकैकाग्र्यापेक्षया पूर्णनिपुणतां धारयति ततः स धारणागुरुरपीति वक्तुं शक्यत इति॥१८१॥
Patañjalimunirviracitavānyaddeśabandhaścittasya dhāraṇā| Ata eva yato madguruḥ sarvapakṣeṣu mānasikaikāgryāpekṣayā pūrṇanipuṇatāṁ dhārayati tataḥ sa dhāraṇāgururapīti vaktuṁ śakyata iti||181||

"Мудрец Patañjali написал (patañjali-muniḥ viracitavān), что (yad) dhāraṇā, или концентрацией (dhāraṇā) (называется) фиксация ума в одной точке (deśa-bandhaḥ... cittasya). Именно по этой причине (atas eva), поскольку (yatas) мой Гуру (mad-guruḥ) совершенно искусен (pūrṇa-nipuṇatām dhārayati) в концентрации ума (mānasika-aikāgrya-apekṣayā) во всех (её) аспектах (sarva-pakṣeṣu), поэтому (tatas) можно сказать (vaktum śakyate), что (it) он (saḥ) также (является) (api) dhāraṇā-Гуру (dhāraṇā-guruḥ... iti)"||181||

नाभिचक्रहृदयपुण्डरिकमूर्धज्योतिर्नासिकाग्रजिह्वाग्रदेहवाह्यदेशवाह्यविषयेषु चित्तस्य वृत्तिमात्रेण बन्धः स्यादित्यधुना श्रीमद्व्यासस्योपदेशाधारितेन तत्साधकेन धारणादेशा वर्णिताः॥१८२॥
Nābhicakrahṛdayapuṇḍarikamūrdhajyotirnāsikāgrajihvāgradehavāhyadeśavāhyaviṣayeṣu cittasya vṛttimātreṇa bandhaḥ syādityadhunā śrīmadvyāsasyopadeśādhāritena tatsādhakena dhāraṇādeśā varṇitāḥ||182||

Сейчас (adhunā) точки концентрации (dhāraṇā-deśāḥ) описываются (varṇitāḥ) тем искателем (tad-sādhakena) с помощью учения (upadeśa-ādhāritena) почтенного Vyāsa (śrīmat-vyāsasya): "Фиксация --т.е. концентрация-- (bandhaḥ) только vṛtti-s, или ментальных модификаций (cittasya vṛtti-mātreṇa) должна быть (syāt) (либо) на пупочной чакре, (либо) на лотосе сердца, (либо) на (лучезарном) свете в голове, (либо) на кончиках носа или языка, (либо) на внешних пятнах тела, (либо) на внешнем объекте (nābhi-cakra-hṛdaya-puṇḍarika-mūrdha-jyotis-nāsikā-agra-jihvā-agra-deha-vāhya-deśa-vāhya-viṣayeṣu... iti)"||182||

स पश्चात्साधकः स्वगुरुलाभस्य श्रेष्ठदृष्टिकोणस्य कृते दृढेच्छया तेषु तेषु देशेषु धारणायामास्थितवांस्ततः सोऽवदत्॥१८३॥
Sa paścātsādhakaḥ svagurulābhasya śreṣṭhadṛṣṭikoṇasya kṛte dṛḍhecchayā teṣu teṣu deśeṣu dhāraṇāyāmāsthitavāṁstataḥ so'vadat||183||

После этого (paścāt) тот искатель (saḥ... sādhakaḥ) с непоколебимым желанием (dṛḍha-icchayā) приступил (āsthitavān) к dhāraṇā, или концентрации (dhāraṇāyām) на каждой из этих точек (teṣu teṣu deśeṣu), чтобы иметь (kṛte) лучшее представление (śreṣṭha-dṛṣṭi-koṇasya) о достижениях своего Гуру (sva-guru-lābhasya). Потом (tatas) он (saḥ) сказал (avadat)||183||

पतञ्जलिऋषिर्दर्शितवान्यद्धारणायां वशीकृतायां प्रत्ययैकतानता ध्यानं सती समानद्रव्यस्यासङ्ख्यबिन्दुयुक्ता तैलधारेवेति॥१८४॥
Patañjaliṛṣirdarśitavānyaddhāraṇāyāṁ vaśīkṛtāyāṁ pratyayaikatānatā dhyānaṁ satī samānadravyasyāsaṅkhyabinduyuktā tailadhāreveti||184||

"Мудрец Patañjali показал (patañjaliṛṣiḥ darśitavān), что (yad) после освоения dhāraṇā (dhāraṇāyām vaśīkṛtāyām) непрерывный поток схожих модификаций ума (pratyaya-ekatānatā) представляет собой (satī) медитацию (dhyānam), подобную (iva) потоку масла (taila-dhārā), состоящему из бесчисленных капель (asaṅkhya-bindu-yuktā) одного и того же вещества --т.e. масла-- (samāna-dravyasya... iti)"||184||

पतञ्जलेर्मते च समाधिस्तदेवार्थमात्रनिर्भासं स्वरूपशून्यमिव सनर्थाद्ध्येयस्य तादृशी कान्तिर्यत् प्रत्ययात्मकस्वरूपोऽनुपस्थित इव। श्रीव्यासानुसारेणेत्यर्थ इति॥१८५॥
Patañjalermate ca samādhistadevārthamātranirbhāsaṁ svarūpaśūnyamiva sanarthāddhyeyasya tādṛśī kāntiryat pratyayātmakasvarūpo'nupasthita iva| Śrīvyāsānusāreṇetyartha iti||185||

"И (ca) по мнению (mate) Patañjali (patañjaleḥ), samādhi, или транс (samādhiḥ) является (san) именно (eva) тем (состоянием) (tad), в котором сияет только объект (концентрации) (artha-mātra-nirbhāsam), (а) самость как бы отсутствует (sva-rūpa-śūnyam... iva), то есть (arthāt) яркость (kāntiḥ) объекта медитации (dhyeyasya) такая (tādṛśī), что (yad) самость, чья природа — это pratyaya, или мысль (pratyaya-ātmaka-sva-rūpaḥ), кажется отсутствующей (anupasthitaḥ iva). Таково значение (iti-arthaḥ) согласно почтенному Vyāsa (śrī-vyāsa-anusāreṇa... iti)"||185||

पूज्यपतञ्जलिरब्रवीद्यत्त्रयमेकत्र संयमः सन्। मद्गुरोर्धारणाध्यानसमाधिविषयकुशलत्वाच्च स संयमोद्देशेनाप्यजित इति॥१८६॥
Pūjyapatañjalirabravīdyattrayamekatra saṁyamaḥ san| Madgurordhāraṇādhyānasamādhiviṣayakuśalatvācca sa saṁyamoddeśenāpyajita iti||186||

"Восхитительный Patañjali (pūjya-patañjaliḥ) сказал (abravīt), что (yad) (вышеупомянутая) триада --т.e. dhāraṇā, dhyāna и samādhi, или концентрация, медитация и транс-- (trayam), (применяемая) на одном объекте (ekatra), называется (sat) saṁyama (saṁyamaḥ). А (ca) поскольку мой гуру — эксперт в сферах dhāraṇā, dhyāna и samādhi (mad-guroḥ dhāraṇā-dhyāna-samādhi-viṣaya-kuśalatvāt), он (saḥ) (является) непревзойдённым (ajitaḥ) даже (api) в отношении saṁyama (saṁyama-uddeśena... iti)"||186||

पतञ्जलिमुनिरप्युक्तवान्यत्तज्जयात्प्रज्ञालोकः। अत एव मद्गुरोः संयमराजत्वात्प्रज्ञालोकोऽसौ तस्मिन्महता तेजसा विराजतेऽवश्यमिति॥१८७॥
Patañjalimunirapyuktavānyattajjayātprajñālokaḥ| Ata eva madguroḥ saṁyamarājatvātprajñāloko'sau tasminmahatā tejasā virājate'vaśyamiti||187||

"Мудрец Patañjali также сказал (patañjalimuniḥ api uktavān), что (yad) через завоевание этого --т.e. saṁyama-- (tad-jayāt) (пробуждается) Свет Мудрости (prajñā-ālokaḥ). Поэтому (atas eva), поскольку мой Гуру является Царём saṁyama (mad-guroḥ saṁyama-rājatvāt), этот (asau) Свет Мудрости (prajñā-ālokaḥ) действительно (avaśyam iti) сияет (virājate) в нём (tasmin) с великим блеском (mahatā tejasā)"||187||

प्रमुखेण पतञ्जलिनाप्युक्तं यत्तस्य भूमिषु विनियोगः। अर्थान्मम गुरोः सम्प्रज्ञातासम्प्रज्ञातयोगयोरतिनिपुणत्वात्स सम्प्रज्ञातयोगे ग्राह्यग्रहणग्रहीतृसमापत्तिविवेकख्यात्याख्येषु चतसृषु भूमिषु संयमं विनियुक्तवानिति॥१८८॥
Pramukheṇa patañjalināpyuktaṁ yattasya bhūmiṣu viniyogaḥ| Arthānmama guroḥ samprajñātāsamprajñātayogayoratinipuṇatvātsa samprajñātayoge grāhyagrahaṇagrahītṛsamāpattivivekakhyātyākhyeṣu catasṛṣu bhūmiṣu saṁyamaṁ viniyuktavāniti||188||

"Выдающийся Patañjali также провозглашал (pramukheṇa patañjalinā api uktam), что (yad) (должно быть) применение (viniyogaḥ) этого --т.e. saṁyama-- (tasya) к ступеням (практики Samprajñātayoga) (bhūmiṣu). То есть (arthāt), поскольку мой Гуру чрезвычайно искусен в Samprajñātayoga и Asamprajñātayoga (mama guroḥ samprajñāta-asamprajñāta-yogayoḥ ati-nipuṇatvāt), в Samprajñātayoga он применил (saḥ samprajñāta-yoge... viniyuktavān) saṁyama (saṁyamam) к четырём ступеням (catasṛṣu bhūmiṣu), называемым Grāhyasamāpatti, Grahaṇasamāpatti, Grahītṛsamāpatti и Vivekakhyāti (grāhya-grahaṇa-grahītṛ-samāpatti-viveka-khyāti-ākhyeṣu... iti)"||188||

संयमस्य विनियोगेन मम गुरुर्नूनं स्वयोगसूत्रेषु पतञ्जलिऋषिणा याः सूचिता अतीतानागतसर्वभूतरुतपूर्वजातिपरचित्तापरान्तसूक्ष्मव्यवहितविप्रकृष्टभुवनताराव्यूहकायव्यूहज्ञानहस्तिबलान्तर्धानक्षुत्पिपासानिवृत्तिचित्तसंविदादीरनेकसिद्धीः प्राप्तवानिति॥१८९॥
Saṁyamasya viniyogena mama gururnūnaṁ svayogasūtreṣu patañjaliṛṣiṇā yāḥ sūcitā atītānāgatasarvabhūtarutapūrvajātiparacittāparāntasūkṣmavyavahitaviprakṛṣṭabhuvanatārāvyūhakāyavyūhajñānahastibalāntardhānakṣutpipāsānivṛtticittasaṁvidādīranekasiddhīḥ prāptavāniti||189||

"Применяя (viniyogena) saṁyama (saṁyamasya), мой Гуру несомненно получил (mama guruḥ nūnam... prāptavān) много сверхъестественных сил (aneka-siddhīḥ), которые (yāḥ) были показаны (sūcitāḥ) мудрецом Patañjali (patañjali-ṛṣiṇā) в его Yogasūtra-s --Афоризмах о Йоге-- (sva-yoga-sūtreṣu), (таких, как) знание прошлого и будущего (atītānāgata... jñāna), знание (смысла, скрытого в) звуках, (издаваемых) всеми существами (sarva-bhūta-ruta... jñāna), знание предыдущих рождений (pūrva-jāti... jñāna), знание умов других (para-citta... jñāna), знание последней цели --т.e. смерти-- (aparānta... jñāna), знание тонких (вещей, объектов), скрытых от взгляда (или) удалённых (sūkṣma-vyavahita-viprakṛṣṭa... jñāna), знание миров (bhuvana... jñāna), знание расположения звёзд (tārā-vyūha... jñāna), знание строения и склонностей тела (kāya-vyūha... jñāna), силу слона (hasti-bala), невидимость (antardhāna), прекращение голода и жажды (kṣut-pipāsā-nivṛtti), знание ума (citta-saṁvid) и пр. (ādīḥ... iti)"||189||

सम्प्रज्ञातयोगभूमिचतुष्टयं सम्पादयित्वा मद्गुरुर्विवेकख्यात्या सहितोऽसम्प्रज्ञातयोगे प्रविष्टवान्यथा कोऽपि योऽल्पनौकामादाय विशालसमुद्रे प्रविशतीति॥१९०॥
Samprajñātayogabhūmicatuṣṭayaṁ sampādayitvā madgururvivekakhyātyā sahito'samprajñātayoge praviṣṭavānyathā ko'pi yo'lpanaukāmādāya viśālasamudre praviśatīti||190||

"Завершив (sampādayitvā) четыре ступени Samprajñātayoga (samprajñāta-yoga-bhūmi-catuṣṭayam), мой Гуру (mad-guruḥ), рука обо руку (sahitaḥ) с различающим знанием (viveka-khyātyā), углубился (praviṣṭavān) в Asamprajñātayoga (asamprajñāta-yoge) подобно (yathā) тому (kaḥ api), кто (yaḥ), взяв (ādāya) маленькую лодку (alpa-naukām), углубляется (praviśati) в безбрежный океан (viśāla-samudre... iti)"||190||

तारकं विहाय मद्गुरुर्धर्ममेघमाप्तवान्प्रसङ्ख्यानेऽप्यकुसीदस्य सर्वथा विवेकख्यातेर्धर्ममेघः समाधिरिति श्रीपतञ्जलिना निर्दिष्टमिवेति॥१९१॥
Tārakaṁ vihāya madgururdharmameghamāptavānprasaṅkhyāne'pyakusīdasya sarvathā vivekakhyāterdharmameghaḥ samādhiriti śrīpatañjalinā nirdiṣṭamiveti||191||

"После полного отказа от (vihāya) Tāraka --т.e. интуитивного знания, также называемого Vivekajaṁ jñānam-- (tārakam), мой Гуру (mad-guruḥ) достиг (āptavān) Dharmamegha --букв. Облака Добродетели-- (dharma-megham), как (iva) указывал (nirdiṣṭam) почтенный Patañjali (śrī-patañjalinā): 'Тот, кто, достигнув различающего знания (viveka-khyāteḥ) в высшей степени и во все времена (sarvathā), не проявляет интереса (akusīdasya) даже (api) к (тому) всеведению, являющемуся результатом Vivekajaṁ jñānam, или Знания, возникающего из различения (prasaṅkhyāne), (испытывает вид) samādhi, или совершенной концентрации (samādhiḥ), (известной как) Dharmamegha (dharma-meghaḥ... iti... iti)'"||191||

धर्ममेघात्क्लेशकर्मनिवृत्तिः पतञ्जलिपादैर्यथोपदिष्टम्। अर्थादविद्यास्मितारागद्वेषाभिनिवेशात्मकपञ्चक्लेशानाञ्च कर्माशयात्मककर्मणाञ्चोपशमो भवेदिति॥१९२॥
Dharmameghātkleśakarmanivṛttiḥ patañjalipādairyathopadiṣṭam| Arthādavidyāsmitārāgadveṣābhiniveśātmakapañcakleśānāñca karmāśayātmakakarmaṇāñcopaśamo bhavediti||192||

"Как (yathā) учил (upadiṣṭam) досточтимый Patañjali (patañjali-pādaiḥ), вследствие Dharmamegha (dharma-meghāt) происходит прекращение Омрачений и действий (kleśa-karma-nivṛttiḥ). То есть (arthāt) происходит (bhavet) прекращение (upaśamaḥ) пяти Омрачений —состоящих из неведения (в форме неправильного представления о Реальности), эгоизма (в форме ошибочного отождествления Самости с интеллектом), привязанности, отвращения и страха смерти, (который возникает из-за невежественного цепляния за жизнь) (avidyā-asmitā-rāga-dveṣa-abhiniveśa-ātmaka-pañca-kleśānām)— и (ca... ca) действий, состоящих из karmāśaya-s (karmāśaya-ātmaka-karmaṇām... iti)"||192||

तदा सर्वावरणमलापेतस्य ज्ञानस्यानन्त्याज्ज्ञेयमल्पमिति पतञ्जलिभट्टारक एतत्समाक्षिप्तवान्। तद्यथा सात्त्विकज्ञाने सर्वावरणमलापेते ज्ञेयं ग्राह्यं वाल्पं सम्पद्यते यथाकाशे खद्योतः श्रीव्यासानुसारत इति॥१९३॥
Tadā sarvāvaraṇamalāpetasya jñānasyānantyājjñeyamalpamiti patañjalibhaṭṭāraka etatsamākṣiptavān| Tadyathā sāttvikajñāne sarvāvaraṇamalāpete jñeyaṁ grāhyaṁ vālpaṁ sampadyate yathākāśe khadyotaḥ śrīvyāsānusārata iti||193||

"Благочестивый Patañjali добавил это (patañjali-bhaṭṭārakaḥ etad samākṣiptavān): "Тогда (tadā) из-за бесконечности (ānantyāt) знания (jñānasya), свободного от всех скрытых загрязнений (sarva-āvaraṇa-mala-apetasya), познаваемые (jñeyam) (кажутся) немногочисленными (alpam iti)". А именно (tad yathā), когда саттвическое знание свободно от скрывающих загрязнений (sāttvika-jñāne sarva-āvaraṇa-mala-apete), по мнению досточтимого Vyāsa (śrī-vyāsa-anusāratas iti), познаваемых (jñeyam), или (vā) объектов (grāhyam) становится (sampadyate) мало (alpam) подобно (yathā) светлячку (khadyotaḥ) в небе (ākāśe)"||193||

पुरुषार्थशून्यानां गुणानां प्रतिप्रसवः कैवल्यं स्वरूपप्रतिष्ठा वा चितिशक्तिरिति श्रीमत्पतञ्जलिना यथा निश्चितम्। अत एव मम गुरुः कैवल्ये पुरुषमुक्तौ दृढतया स्थितो यत्र कार्यकारणत्वेन कार्यं कुर्वतां गुणानां निवृत्तिः स्यात्। एतदेव व्यासपादैर्निरूपितमिति॥१९४॥
Puruṣārthaśūnyānāṁ guṇānāṁ pratiprasavaḥ kaivalyaṁ svarūpapratiṣṭhā vā citiśaktiriti śrīmatpatañjalinā yathā niścitam| Ata eva mama guruḥ kaivalye puruṣamuktau dṛḍhatayā sthito yatra kāryakāraṇatvena kāryaṁ kurvatāṁ guṇānāṁ nivṛttiḥ syāt| Etadeva vyāsapādairnirūpitamiti||194||

"Как (yathā) было установлено досточтимым Patañjali в качестве заключения (śrīmat-patañjalinā yathā niścitam): 'Полное Освобождение (kaivalyam), или (vā) Сила Сознания (citi-śaktiḥ), что заключёно в собственной природе (sva-rūpa-pratiṣṭhā), (появляется, когда) guṇa-s --т.e. качества Prakṛti-- возвращаются к своему первоначальному источнику --т.е. к Prakṛti--, поскольку они не имеют (дальнейшей) цели исполнения для Puruṣa (puruṣa-artha-śūnyānām guṇānām pratiprasavaḥ... iti)'. Следовательно (atas eva), мой (mama) Гуру (guruḥ) пребывает (sthitaḥ) неизменно (dṛḍhatayā) в Kaivalya (kaivalye) —в состоянии Освобождения Puruṣa (puruṣa-muktau)—, в котором (yatra) имеет место (syāt) прекращение (nivṛttiḥ) guṇa-s, которые работают (kāryam kurvatām guṇānām) как причина и следствие (kārya-kāraṇatvena). Именно это (etad eva) было прокомментировано (nirūpitam) уважаемым Vyāsa (vyāsa-pādaiḥ... iti)"||194||

स साधक इदानीं स्वविस्तृतकल्पनाया आनन्दमत्तः सन्पतञ्जलेरष्टाङ्गयोगे तद्गुरोर्लाभापेक्षया ध्यानासक्तोऽभवत्सहसा परन्तु स्वचेतस्यश्रद्धेयसंशयोऽयमुदितवान्॥१९५॥
Sa sādhaka idānīṁ svavistṛtakalpanāyā ānandamattaḥ sanpatañjaleraṣṭāṅgayoge tadgurorlābhāpekṣayā dhyānāsakto'bhavatsahasā parantu svacetasyaśraddheyasaṁśayo'yamuditavān||195||

Сейчас (idānīm) этот искатель (sa sādhakaḥ), пребывая в экстазе (ānandamattaḥ san) из-за своего обширного воображения (sva-vistṛta-kalpanāyāḥ), стал (abhavat) заниматься медитацией (dhyāna-āsaktaḥ) на достижения (lābha-apekṣayā) своего Гуру (tad-guroḥ) в Восьмиричной Йоге Patañjali (patañjaleḥ aṣṭa-aṅga-yoge), но (parantu) внезапно (sahasā) в его уме (sva-cetasi) возникло (uditavān) это (ayam) невероятное сомнение (aśraddheya-saṁśayaḥ)||195||

यथा मद्गुरुस्तथैव कैवल्यं प्राप्तवान्यद्यपि मम कृते गुणा निरन्तरं कार्यं कुर्वन्नासीरंस्तथापि तस्य कृते ते पुनर्न हि। फलतश्च तस्य बुद्धिरन्तर्धानमिता न च पुनरागमिष्यति यथा तस्य सर्वेन्द्रियाणीति स एवं चिन्तितवान्॥१९६॥
Yathā madgurustathaiva kaivalyaṁ prāptavānyadyapi mama kṛte guṇā nirantaraṁ kāryaṁ kurvannāsīraṁstathāpi tasya kṛte te punarna hi| Phalataśca tasya buddhirantardhānamitā na ca punarāgamiṣyati yathā tasya sarvendriyāṇīti sa evaṁ cintitavān||196||

Он подумал так (saḥ evam cintitavān): "Поскольку (yathā) мой Гуру (mad-guruḥ) достиг (prāptavān) Kaivalya (kaivalyam) таким образом (tathā eva), хотя (yadi api) guṇa-s (guṇāḥ) постоянно (nirantaram) продолжают (āsīran) работать (kāryam kurvan) для меня (mama kṛte), однако (tathā api) они (te) больше (punar) не (работают) (na hi) у него (tasya kṛte). А (ca), следовательно (phalatas), его (tasya) интеллект (buddhiḥ) исчез (antardhānam itā) и (ca) больше (punar) не вернётся (na... āgamiṣyati), как и (yathā) все его чувства (tasya sarva-indriyāṇi iti)"||196||

गुरुर्मम कथं मां पाठयिष्यति स चेत्सर्वकालं गुणातीतो निरस्तबुद्धिरित्यादिप्रकारेणैतदसम्भवमेवेत्यत एव स मनस्ययुक्ताभासरूपं प्रश्नंइमं विचारितवान्॥१९७॥
Gururmama kathaṁ māṁ pāṭhayiṣyati sa cetsarvakālaṁ guṇātīto nirastabuddhirityādiprakāreṇaitadasambhavamevetyata eva sa manasyayuktābhāsarūpaṁ praśnaṁimaṁ vicāritavān||197||

Поэтому (atas eva) он (saḥ) обдумывал (vicāritavān) этот (imam) парадоксальный (ayuktābhāsarūpam) вопрос (praśnam) в (своём) уме (manasi): "Как (katham) мой Гуру будет учить меня (guruḥ mama katham māṁ pāṭhayiṣyati), если (ced) он (saḥ) всё время (находится) (sarva-kālam) вне guṇa-s (guṇa-atītaḥ), без своего интеллекта (nirasta-buddhiḥ) и т.д. (ityādiprakāreṇa)? Это (etad) невозможно (asambhavam eva iti)!"||197||

अपिनाम मम गुरुरन्यस्य कस्यचिद्भारतीयदर्शनस्यानुसारेण मुक्तोऽभवदिति सङ्कल्पमिममाप्त्वा स येषां विषये तस्य किञ्चिज्ज्ञानमासीत्तानि सर्वाणि दर्शनानि भ्रमितुमारब्धवान्॥१९८॥
Apināma mama gururanyasya kasyacidbhāratīyadarśanasyānusāreṇa mukto'bhavaditi saṅkalpamimamāptvā sa yeṣāṁ viṣaye tasya kiñcijjñānamāsīttāni sarvāṇi darśanāni bhramitumārabdhavān||198||

После получения (āptvā) этой (imam) идеи (saṅkalpam): "Может быть (apināma) мой (mama) Гуру (guruḥ) стал Освобождённым (muktaḥ abhavat) в соответствии с (anusāreṇa) какой-то (kasyacid) другой (anyasya) Индийской философией (bhāratīya-darśanasya... iti)", он (saḥ) начал (ārabdhavān) продвигаться (bhramitum) через все те философии (tāni sarvāṇi darśanāni), (о которых) у него были некоторые знания (yeṣām viṣaye tasya kiñcid jñānam āsīt)||198||

अस्य साधकमात्रत्वान्न तु सिद्धगुरुत्वं स्वभ्रमणं पूर्वमीमांसां चाद्वैतविशिष्टाद्वैतद्वैतवेदान्तात्मकं त्रिगुणमुत्तरमीमांसां चेति महादार्शनिकशाखाद्वयं केवलं समावेशयिष्यति॥१९९॥
Asya sādhakamātratvānna tu siddhagurutvaṁ svabhramaṇaṁ pūrvamīmāṁsāṁ cādvaitaviśiṣṭādvaitadvaitavedāntātmakaṁ triguṇamuttaramīmāṁsāṁ ceti mahādārśanikaśākhādvayaṁ kevalaṁ samāveśayiṣyati||199||

Поскольку он всего лишь искатель (asya sādhaka-mātratvāt), а не (na tu) совершенный Гуру (asya... siddha-gurutvam), его тур (sva-bhramaṇam) будет включать только (kevalam samāveśayiṣyati) две большие философские ветви (mahā-dārśanika-śākhā-dvayam): "Pūrvamīmāṁsā (pūrvamīmāṁsām) и (ca... ca) тройственную (triguṇam) Uttaramīmāṁsā (uttaramīmāṁsām), состоящую из недвойственной, ограниченно-недвойственной и двойственной Vedānta-s (advaita-viśiṣṭādvaita-dvaita-vedānta-ātmakam... iti)"||199||

в начало

 Pūrvamīmāṁsā

यतो हि मम गुरुः खलु वैदिकसंस्कारविशेषज्ञः संस्तत एव सोऽवश्यं जैमिनिर्षिप्रतिष्ठापितपूर्वमीमांसाख्यप्रसिद्धदर्शनस्यानुसरणं कृत्वा मुक्तोऽभवदित्यधुना स साधक एतदुक्तवान्॥२००॥
Yato hi mama guruḥ khalu vaidikasaṁskāraviśeṣajñaḥ saṁstata eva so'vaśyaṁ jaiminirṣipratiṣṭhāpitapūrvamīmāṁsākhyaprasiddhadarśanasyānusaraṇaṁ kṛtvā mukto'bhavadityadhunā sa sādhaka etaduktavān||200||

Сейчас (adhunā) искатель (saḥ sādhakaḥ) сказал (uktavān) так (etad): "Поскольку (yatas hi) мой (mama) Гуру (guruḥ), конечно (khalu), знает различные виды ведических ритуалов (vaidika-saṁskāra-viśeṣajñaḥ san), следовательно (tatas eva), он (saḥ), несомненно (avaśyam), стал освобождённым (muktaḥ abhavat) после того, как последовал (anusaraṇam kṛtvā) знаменитой философии под названием Pūrvamīmāṁsā, основанной провидцем Jaimini (jaimini-ṛṣi-pratiṣṭhāpita-pūrvamīmāṁsā-ākhya-prasiddha-darśanasya... iti)"||200||

धर्ममूलकर्मसंस्कारकरणाच्च जैमिनिर्षिविरचितमीमांसासूत्रपठनाच्चैव मद्गुरुः कर्मणस्तत्फलेभ्यश्च मोक्षमधिगतवानिति ततः स उक्तवान्॥२०१॥
Dharmamūlakarmasaṁskārakaraṇācca jaiminirṣiviracitamīmāṁsāsūtrapaṭhanāccaiva madguruḥ karmaṇastatphalebhyaśca mokṣamadhigatavāniti tataḥ sa uktavān||201||

Затем (tatas) он (saḥ) сказал (uktavān): "Выполняя ритуалы и действия, основанные на Дхарме (dharma-mūla-karma-saṁskāra-karaṇāt), и (ca... ca eva) читая/изучая Mīmāṁsāsūtra-s, написанные провидцем Jaimini (jaimini-ṛṣi-viracita-mīmāṁsā-sūtra-paṭhanāt), мой Гуру (mad-guruḥ) достиг (adhigatavān) Освобождения (mokṣam) от действий (karmaṇaḥ) и (ca) их плодов (tad-phalebhyaḥ... iti)"||201||

श्रीमद्वेदानामर्थवादविध्यात्मकब्राह्मणमन्त्रमयप्रथमखण्डे निपुणो मद्गुरुरस्ति तस्मै नमो नम इति स स्वगुरुमेवं प्रशंसिव आस्त॥२०२॥
Śrīmadvedānāmarthavādavidhyātmakabrāhmaṇamantramayaprathamakhaṇḍe nipuṇo madgururasti tasmai namo nama iti sa svagurumevaṁ praśaṁsiva āsta||202||

Он (saḥ) продолжает (āsta) превозносить (praśaṁsivas) своего Гуру (sva-gurum) таким образом (evam): "Повторяющиеся приветствия (namaḥ namaḥ) моему Гуру, который (mad-guruḥ... tasmai) знаком с (nipuṇaḥ... asti) первой частью почтенных Veda-s, которая --т.е. первая часть-- состоит из (разделов) Мантры и Brāhmaṇa, (а последняя) содержит (подразделы) Vidhi и Arthavāda (śrīmat-vedānām arthavāda-vidhi-ātmaka-brāhmaṇa-mantra-maya-prathama-khaṇḍe... iti)!"||202||

в начало

 Введение в Uttaramīmāṁsā

अपिनामाथवा मम गुरुरारण्यकात्परं लङ्घयित्वोपनिषन्मूलोत्तरमीमांसाद्वारेण मुक्तोऽभवदिति स इदानीं सहसा स्वमनस्येकसंशयातवदत्॥२०३॥
Apināmāthavā mama gururāraṇyakātparaṁ laṅghayitvopaniṣanmūlottaramīmāṁsādvāreṇa mukto'bhavaditi sa idānīṁ sahasā svamanasyekasaṁśayātavadat||203||

Сейчас (idānīm), из-за сомнения (eka-saṁśayāt) в своём уме (sva-manasi), он (saḥ) внезапно (sahasā) вымолвил (avadat): "Или (athavā) возможно (apināma) мой (mama) Гуру (guruḥ), перешагнув через Āraṇyaka (āraṇyakāt param laṅghayitvā), стал Освобождённым (muktaḥ abhavat) благодаря Uttaramīmāṁsā, основанной на Upaniṣad-s (upaniṣad-mūla-uttaramīmāṁsā-dvāreṇa... iti)"||203||

ततः परं स इतरेतरं शङ्कररामानुजमध्वाचार्यैः प्रतिष्ठापितेषूत्तरमीमांसारूपिष्वद्वैतविशिष्टाद्वैतद्वैतात्मकेषु त्रिषु मध्यकालीनवेदान्तेषु प्रत्येकस्मिन्मोक्षं प्राप्य स्वगुरुं कल्पयितुमारब्धवानेव॥२०४॥
Tataḥ paraṁ sa itaretaraṁ śaṅkararāmānujamadhvācāryaiḥ pratiṣṭhāpiteṣūttaramīmāṁsārūpiṣvadvaitaviśiṣṭādvaitadvaitātmakeṣu triṣu madhyakālīnavedānteṣu pratyekasminmokṣaṁ prāpya svaguruṁ kalpayitumārabdhavāneva||204||

После этого (tatas param) он (saḥ) начал (ārabdhavān eva) представлять (kalpayitum), что его Гуру (sva-gurum) достигает (prāpya) Освобождения (mokṣam) в каждой (pratyekasmin) из трёх средневековых Vedānta-s (triṣu madhyakālīna-vedānteṣu), состоящих из Advaita, Viśiṣṭādvaita и Dvaita (advaita-viśiṣṭādvaita-dvaita-ātmakeṣu), образующих Uttaramīmāṁsā (uttaramīmāṁsā-rūpiṣu), (и которые были) основаны соответственно (itaretaram... pratiṣṭhāpiteṣu) Śaṅkarācārya, Rāmānujācārya и Madhvācārya (śaṅkara-rāmānuja-madhva-ācāryaiḥ)||204||

в начало

 Advaitavedānta

उपनिषद्भगवद्गीतावेदान्तसूत्रयुक्तं त्रिवेदान्तमूलं प्रस्थानत्रयमखिलेनाध्ययनं कृत्वा मम गुरुर्यं प्रख्यातशङ्कराचार्येण स्थापितं महाद्वैतवादं प्रविष्टवानिति स साधकश्चिन्तितवान्॥२०५॥
Upaniṣadbhagavadgītāvedāntasūtrayuktaṁ trivedāntamūlaṁ prasthānatrayamakhilenādhyayanaṁ kṛtvā mama gururyaṁ prakhyātaśaṅkarācāryeṇa sthāpitaṁ mahādvaitavādaṁ praviṣṭavāniti sa sādhakaścintitavān||205||

Искатель (saḥ sādhakaḥ) подумал (cintitavān): "Полностью (akhilena) изучив (adhyayanam kṛtvā) Prasthānatraya (prasthāna-trayam) —основу трёх Vedānta-s (tri-vedānta-mūlam)—, составленную из Upaniṣad-s, Bhagavadgītā и Vedāntasūtra-s (upaniṣad-bhagavadgītā-vedāntasūtra-yuktam), мой (mama) Гуру (guruḥ) углубился (praviṣṭavān) в великое недвойственное учение (mahā-advaita-vādam), которое (yam) было основано (sthāpitam) знаменитым Śaṅkarācārya (prakhyāta-śaṅkarācāryeṇa... iti)"||205||

ब्रह्म सत्यं जगन्मिथ्या जीवो ब्रह्मैव नापरश्चेत्येतद्वाक्यमूलकाद्वैतवेदान्तो मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जात इत्यथ स इदं समाक्षिप्तवान्॥२०६॥
Brahma satyaṁ jaganmithyā jīvo brahmaiva nāparaścetyetadvākyamūlakādvaitavedānto mama yadi smṛtilopo'sañjāta ityatha sa idaṁ samākṣiptavān||206||

Затем (atha) он (saḥ) добавил (samākṣiptavān) это (idam): "Если моя память мне не изменяет (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ), Advaitavedānta основана на следующих положениях (etad-vākya-mūlaka-advaita-vedāntaḥ): 'Brahma (brahma) (есть) Истина (satyam)', 'Вселенная (jagat) иллюзорна (mithyā)' и (ca) 'Индивидуальная душа (jīvaḥ) есть не кто иной (na aparaḥ), как Brahma (brahma eva... iti... iti)'"||206||

शारीरकभाष्याख्यवेदान्तसूत्रकीर्तितवृत्त्यात्मबोधविवेकचूडामण्युपदेशसाहस्र्यादिश्रीशङ्कराचार्यविरचितमहाशात्राणि मद्गुरुः खलु पठितत्वानिति तेनाधुनोदितम्॥२०७॥
Śārīrakabhāṣyākhyavedāntasūtrakīrtitavṛttyātmabodhavivekacūḍāmaṇyupadeśasāhasryādiśrīśaṅkarācāryaviracitamahāśātrāṇi madguruḥ khalu paṭhitatvāniti tenādhunoditam||207||

Сейчас (adhunā) он сказал (tena... uditam): "Мой Гуру (mad-guruḥ), несомненно (khalu), читал/изучал (paṭhitatvān) великие писания, составленные досточтимым Śaṅkarācārya, такие как знаменитые комментарии на Vedāntasūtra-s, называемые Śārīrakabhāṣya, Ātmabodha, Vivekacūḍāmaṇi, Upadeśasāhasrī и т.д. (śārīrakabhāṣya-ākhya-vedāntasūtra-kīrtita-vṛtti-ātmabodha-vivekacūḍāmaṇi-upadeśasāhasrī-ādi-śrī-śaṅkarācārya-viracita-mahā-śātrāṇi... iti)"||207||

गौडपादविरचितमाण्डूक्यकारिकाः सम्पूर्णतया पठित्वा मम गुरुरस्पर्शयोगविज्ञतां गतो नूनमिति तदा स सद्य आर्यगौडपादं स्मृतवान्॥२०८॥
Gauḍapādaviracitamāṇḍūkyakārikāḥ sampūrṇatayā paṭhitvā mama gururasparśayogavijñatāṁ gato nūnamiti tadā sa sadya āryagauḍapādaṁ smṛtavān||208||

Тогда (tadā) он внезапно вспомнил (sa sadyas... smṛtavān) благородного Gauḍapāda (ārya-gauḍapādam): "Полностью прочитав/изучив (sampūrṇatayā paṭhitvā) Māṇḍūkyakārikā-s, написанные Gauḍapāda (gauḍapāda-viracita-māṇḍūkyakārikāḥ), мой (mama) Гуру (guruḥ), без сомнения (nūnam), стал знатоком Asparśayoga (asparśayoga-vijñatām gataḥ... iti)"||208||

वास्तविकब्रह्म यद्यपि सर्वथा सर्वक्रियाहीनं तथापि महाकुहककार्या मायाया हेतोः क्रियापूर्णमिव दृश्यत इति स एवमद्वैतवेदान्तदृष्त्या विश्वं प्रत्यवक्॥२०९॥
Vāstavikabrahma yadyapi sarvathā sarvakriyāhīnaṁ tathāpi mahākuhakakāryā māyāyā hetoḥ kriyāpūrṇamiva dṛśyata iti sa evamadvaitavedāntadṛṣtyā viśvaṁ pratyavak||209||

Он (saḥ) так (evam) описал (avak) вселенную (viśvam prati) с точки зрения Advaitavedānta (advaita-vedānta-dṛṣtyā): "Хотя (yadi api) Истинный Brahma (vāstavika-brahma) полностью лишён всякой деятельности (sarvathā sarva-kriyā-hīnam), несмотря на это (tathā api) Он выглядит (dṛśyate) так, как будто (iva) полон деятельности (kriyā-pūrṇam) из-за (hetoḥ) Māyā (māyāyāḥ), Великой Фокусницы (mahā-kuhakakāryāḥ... iti)"||209||

अनिर्वचनीया च ज्ञाननिवर्त्या चानादिश्चावरणाविक्षेपे च ब्रह्मजीवसंस्था चैव भावरूपा चेति येऽद्वैतवेदान्ते विशारदैर्ज्ञाता मायायाः षड्गुणा इमे स्युरिति ततः स मायां प्रतीदं कथितवान्॥२१०॥
Anirvacanīyā ca jñānanivartyā cānādiścāvaraṇāvikṣepe ca brahmajīvasaṁsthā caiva bhāvarūpā ceti ye'dvaitavedānte viśāradairjñātā māyāyāḥ ṣaḍguṇā ime syuriti tataḥ sa māyāṁ pratīdaṁ kathitavān||210||

После (tatas) он (saḥ) сказал (kathitavān) это (idam) о Māyā (māyām prati): "Māyā обладает (māyāyāḥ... syuḥ) этими (ime) шестью качествами (ṣaṭ-guṇāḥ), которые (ye) известны (jñātāḥ) тем, кто сведущ в (viśāradaiḥ) Advaitavedānta (advaita-vedānte): '(1) Неописуемая (anirvacanīyā), (2) аннулируемая правильным Знанием (jñāna-nivartyā), (3) безначальная (anādiḥ), (4) вуалирующая и проецирующая (āvaraṇā-vikṣepe), (5) находящаяся либо в Брахме, либо в индивидуальной душе (brahma-jīva-saṁsthā) и (ca... ca... ca... ca... ca eva... ca) (6) существующая (bhāva-rūpā... iti)'"||210||

सम्पत्तिश्रवणमनननिदिध्यासनरूपाश्चतुर्भूमीर्निर्वाहयित्वा मद्गुरुरद्वैतवेदान्ते मोक्षमष्टवानिति ततः स साधकोऽस्योल्लेखं कृतवान्॥२११॥
Sampattiśravaṇamanananididhyāsanarūpāścaturbhūmīrnirvāhayitvā madgururadvaitavedānte mokṣamaṣṭavāniti tataḥ sa sādhako'syollekhaṁ kṛtavān||211||

Затем (tatas) искатель (saḥ sādhakaḥ) упомянул это (asya ullekham kṛtavān): "Пройдя через (nirvāhayitvā) четыре стадии (catur-bhūmīḥ): sampatti, śravaṇa, manana и nididhyāsana (sampatti-śravaṇa-manana-nididhyāsana-rūpāḥ), мой Гуру (mad-guruḥ) достиг (aṣṭavān) Освобождения (mokṣam) в Advaitavedānta (advaitavedānte... iti)"||211||

विवेकविरागषड्विधसम्पत्तिमुमुक्षुत्वात्मका सम्पत्तिः साधनचतुष्टयाख्यापीति साधकेनाधुना प्रथमभूमिः सङ्क्षेपेण वर्णिता॥२१२॥
Vivekavirāgaṣaḍvidhasampattimumukṣutvātmakā sampattiḥ sādhanacatuṣṭayākhyāpīti sādhakenādhunā prathamabhūmiḥ saṅkṣepeṇa varṇitā||212||

Сейчас (adhunā) искателем (sādhakena) кратко описывается (saṅkṣepeṇa varṇitā) первая стадия (prathama-bhūmiḥ): "Sampatti (sampattiḥ), называемая также четверичная sādhana (sādhana-catuṣṭaya-ākhyā api), состоит из различения, отречения/беспристрастности, шестикратного достижения и желания Освобождения (viveka-virāga-ṣaḍvidha-sampatti-mumukṣutva-ātmakā... iti)"||212||

नित्यानित्यवस्तुविवेकात्मको विवेक इति ततः परं प्रथमसाधनस्य विषय एवं स चिन्तितवान्॥२१३॥
Nityānityavastuvivekātmako viveka iti tataḥ paraṁ prathamasādhanasya viṣaya evaṁ sa cintitavān||213||

После этого (tatas param) он (saḥ) подумал (cintitavān) таким образом (evam) о (viṣaye) первой sādhana (prathama-sādhanasya): "Различение (vivekaḥ) состоит в способности различать вечную Реальность и преходящую (nitya-anitya-vastu-viveka-ātmakaḥ... iti)"||213||

इहामुत्रार्थफलभोगविरागात्मकं वैराग्यमिति द्वितीयसाधनमित्थमिदानीं स वर्णितवान्॥२१४॥
Ihāmutrārthaphalabhogavirāgātmakaṁ vairāgyamiti dvitīyasādhanamitthamidānīṁ sa varṇitavān||214||

Теперь (idānīm) он (saḥ) описывает (varṇitavān) вторую sādhana (dvitīya-sādhanam) таким образом (ittham): "Отречение/беспристрастность (vairāgyam) заключается в отречении/беспристрастности по отношению к наслаждению плодами своих деяний в этом мире и в следующем (iha-amutra-artha-phala-bhoga-virāga-ātmakam... iti)"||214||

अमूः सर्वा अवश्यं परिभाषाः साधकेन दत्ता न स्वकॢप्तय आसनपितु सदानन्दपादैर्विरचितस्य वेदान्तसारस्य स्वतीव्राध्ययनस्य फलानि। ततः स स्ववर्णनं कुर्वन्नास्त॥२१५॥
Amūḥ sarvā avaśyaṁ paribhāṣāḥ sādhakena dattā na svakḷptaya āsanapitu sadānandapādairviracitasya vedāntasārasya svatīvrādhyayanasya phalāni| Tataḥ sa svavarṇanaṁ kurvannāsta||215||

Конечно (avaśyam), все (sarvāḥ) эти (amūḥ) определения (paribhāṣāḥ), данные (dattāḥ) искателем (sādhakena), были не (na... āsan) его собственными изобретениями (sva-kḷptayaḥ), а скорее (api tu) плодами (phalāni) его интенсивного изучения (sva-tīvra-adhyayanasya) Vedāntasāra (vedānta-sārasya), написанного (viracitasya) почтенным Sadānanda (sadānanda-pādaiḥ). Далее (tatas) он продолжил своё описание (sa sva-varṇanam kurvan āsta)||215||

शमदमोपरतितितिक्षासमाधानश्रद्धारूपाषट्कसम्पत्त्यात्मका षड्विधसम्पत्तिरिति स तृतीयसाधनापेक्षयैवं मतवान्॥२१६॥
Śamadamoparatititikṣāsamādhānaśraddhārūpāṣaṭkasampattyātmakā ṣaḍvidhasampattiriti sa tṛtīyasādhanāpekṣayaivaṁ matavān||216||

Он (saḥ) размышлял (matavān) таким образом (evam) относительно третьей sādhana (tṛtīya-sādhana-apekṣayā): "Шестикратное достижение (ṣaḍvidha-sampattiḥ) состоит из шести сокровищ: (1) контроля над внутренним физическим органом, (2) контроля над Jñānendriya-s и Karmendriya-s, (3) изъятия (тех indriya-s) --или также это может означать отказ от действий, прописанных в писаниях--, (4) стойкости --т.e. способности переносить противоположности--, (5) сосредоточенности, или внимания, и (6) веры (śama-dama-uparati-titikṣā-samādhāna-śraddhā-rūpā-ṣaṭka-sampatti-ātmakā... iti)"||216||

अहम्मानवेदनावरोधपारिमित्यदुःखादिसङ्कीर्णसम्सारान्मुक्तो भवितुमवार्येच्छा मुमुक्षुत्वं स्यादित्यथ तस्य चतुर्थसाधनविषये एषा चिन्तासीत्॥२१७॥
Ahammānavedanāvarodhapārimityaduḥkhādisaṅkīrṇasamsārānmukto bhavitumavāryecchā mumukṣutvaṁ syādityatha tasya caturthasādhanaviṣaye eṣā cintāsīt||217||

Затем (atha) у него возникла (tasya... āsīt) такая (eṣā) мысль (cintā) касательно четвёртой sādhana (caturtha-sādhana-viṣaye): "Желание Освобождения (mumukṣutvam) — это (syāt) непреодолимое желание (avārya-icchā) стать (bhavitum) свободным (muktaḥ) от Трансмиграции, наполненной тщеславием, страданиями, препятствиями, ограничениями, болью и т.д. (ahammāna-vedanā-avarodha-pārimitya-duḥkha-ādi-saṅkīrṇa-samsārāt... iti)"||217||

इदानीमद्वैतवेदान्तदर्शने श्रावणमनननिदिध्यासनरूपशेषभूमय एकैकशोऽनेन परमतत्त्वात्यभिलाष्यन्वेष्ट्रा सुगम्यसंस्कृतेन कतिपयैर्वचनैर्वर्णयिष्यन्ते॥२१८॥
Idānīmadvaitavedāntadarśane śrāvaṇamanananididhyāsanarūpaśeṣabhūmaya ekaikaśo'nena paramatattvātyabhilāṣyanveṣṭrā sugamyasaṁskṛtena katipayairvacanairvarṇayiṣyante||218||

Сейчас (idānīm) через определённое количество утверждений (katipayaiḥ vacanaiḥ) этим страстным искателем Высшей Истины (anena parama-tattva-atyabhilāṣi-anveṣṭrā) будут описаны (varṇayiṣyante) на простом санскрите (sugamya-saṁskṛtena) одна за другой (ekaikaśas) остальные стадии śravaṇa, manana и nididhyāsana (śrāvaṇa-manana-nididhyāsana-rūpa-śeṣa-bhūmayaḥ) философии Advaitavedānta (advaita-vedānta-darśane)||218||

उपनिषद्वेदान्तसूत्राद्वैतवेदान्तशास्त्रेत्यादिषु दत्तानामुपदेशानामाकर्णनेन सह श्रवणस्य सम्बन्धोऽस्ति। येन सर्वान्संशयान्दूरीकर्तुं सारभुताच्चासारभूतं चालनेनेव चालयितुं शक्यत इति साधकोऽवदत्॥२१९॥
Upaniṣadvedāntasūtrādvaitavedāntaśāstretyādiṣu dattānāmupadeśānāmākarṇanena saha śravaṇasya sambandho'sti| Yena sarvānsaṁśayāndūrīkartuṁ sārabhutāccāsārabhūtaṁ cālaneneva cālayituṁ śakyata iti sādhako'vadat||219||

Искатель (sādhakaḥ) сказал (avadat): " (Стадия) Śravaṇa связана (śravaṇasya sambandhaḥ asti) с актом слушания (ākarṇanena saha) учений, данных (dattānām upadeśānām) в Upaniṣad-s, Vedāntasūtra-s, писаниях Advaitavedānta и т.д. (upaniṣad-vedāntasūtra-advaita-vedānta-śāstra-iti-ādiṣu). Благодаря (yena) чему возможно (śakyate) устранить (dūrīkartum) все сомнения (sarvān saṁśayān) и (ca) отсеять (cālayitum) —как будто (iva) через сито (cālanena)— несущественное (a-sārabhūtam) от существенного (sārabhutāt... iti)"||219||

स्वप्रियगुरोः प्राप्तानां सर्वशिक्षानां विषये शोकप्रमोदहीनेनोद्योगिशिष्येन गभीरचिन्तनं मननं सामान्यतो भवेदिति एष धीरसाधक इदमप्युक्तवान्॥२२०॥
Svapriyaguroḥ prāptānāṁ sarvaśikṣānāṁ viṣaye śokapramodahīnenodyogiśiṣyena gabhīracintanaṁ mananaṁ sāmānyato bhavediti eṣa dhīrasādhaka idamapyuktavān||220||

Этот (eṣaḥ) серьёзный искатель (dhīra-sādhakaḥ) упомянул (uktavān) также (api) это (idam): "Вообще говоря (sāmānyatas), (стадия) manana (mananam) была бы (bhavet) глубоким размышлением (gabhīra-cintanam) прилежного ученика (udyogi-śiṣyena) —лишённого печали и радости (śoka-pramoda-hīnena)— в отношении (viṣaye) всех учений (sarva-śikṣānām), которые он получил (prāptānām) от своего любимого Гуру (sva-priya-guroḥ... iti)"||220||

प्रज्ञानं ब्रह्मेत्ययमात्मा ब्रह्मेत्यहं ब्रह्मास्मीति तत्त्वमसीति प्रतिचतुर्वेदनिष्कर्षितचतुर्मुख्यमहावाक्यार्थं गभीरध्यानं निदिध्यासनं स्यादित्यन्तेऽन्तिमभूमिं स व्यदधात्॥२२१॥
Prajñānaṁ brahmetyayamātmā brahmetyahaṁ brahmāsmīti tattvamasīti praticaturvedaniṣkarṣitacaturmukhyamahāvākyārthaṁ gabhīradhyānaṁ nididhyāsanaṁ syādityante'ntimabhūmiṁ sa vyadadhāt||221||

Наконец (ante), он (saḥ) занялся (vyadadhāt) последней стадией (antima-bhūmim): "Nididhyāsana (nididhyāsanam) будет (syāt) глубокой медитацией (gabhīra-dhyānam) на смысл четырёх главных великих положений, извлечённых из каждой из четырёх Veda-s (prati-catur-veda-niṣkarṣita-catur-mukhya-mahā-vākya-artham), (а именно на:) (1) Интуитивное/спонтанное Знание (prajñānam) (является) Брахмой (brahma iti)', (2) Эта (ayam) Ātmā (ātmā) (есть) Брахма (brahma iti)', (3) 'Я (aham) есть (asmi) Брахма (brahma... iti)', (и) (4) ты (tvam) есть (asi iti... iti) То (tad)'"||221||

अहं ब्रह्मास्मीति महावाक्ये प्रथमपुरुषोऽहङ्कारं सूचयन्। अत एव तत्रासङ्गतिः स्यात्। तत्त्वमसीति महावाक्येऽपि तथैव किञ्चिद्भवेद्यतः कथं परिमितजीवस्त्वं तदपरिमितब्रह्म स्यादिति सहसा साधकस्यैष संशय आसीत्॥२२२॥
Ahaṁ brahmāsmīti mahāvākye prathamapuruṣo'haṅkāraṁ sūcayan| Ata eva tatrāsaṅgatiḥ syāt| Tattvamasīti mahāvākye'pi tathaiva kiñcidbhavedyataḥ kathaṁ parimitajīvastvaṁ tadaparimitabrahma syāditi sahasā sādhakasyaiṣa saṁśaya āsīt||222||

Внезапно (sahasā) у искателя возникло (sādhakasya... āsīt) это (eṣaḥ) сомнение (saṁśayaḥ): "В великом утверждении (mahā-vākye) 'Я (aham) есть (asmi) Брахма (brahma... iti)', первое лицо (prathama-puruṣaḥ) означает (sūcayan) эго (ahaṅkāram). Из-за этого (atas eva) здесь было бы (tatra... syāt) несоответствие (asaṅgatiḥ). Нечто (kiñcid) подобное (tathā eva) также (api) происходит (bhavet) в великом утверждении (mahā-vākye) 'ты (tvam) есть (asi iti... iti) То (tad)', потому что (yatas) как (katham) (можешь) ты (tvam), ограниченное живое существо (parimita-jīvaḥ), быть (syāt) Тем (tad), Безграничным Брахмой (aparimita-brahma... iti)?"||222||

लक्षणयासङ्गतिरसौ निराकृता मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जातो यत्र केवललक्षितलक्षणे वा जहलजहल्जहलजहल्लक्षणा वा सारोपाभिधाव्यञ्जनालक्षणा अपि वेति लक्षणैवं वर्गीकृता स्यादन्वयव्यतिरेकस्य च विनियोगमपि कर्तुं शक्यत इति तदा स इत्थं चिन्तितवान्॥२२३॥
Lakṣaṇayāsaṅgatirasau nirākṛtā mama yadi smṛtilopo'sañjāto yatra kevalalakṣitalakṣaṇe vā jahalajahaljahalajahallakṣaṇā vā sāropābhidhāvyañjanālakṣaṇā api veti lakṣaṇaivaṁ vargīkṛtā syādanvayavyatirekasya ca viniyogamapi kartuṁ śakyata iti tadā sa itthaṁ cintitavān||223||

Затем (tadā) он (saḥ) подумал (cintitavān) так (ittham): "Если моя память мне не изменяет (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ), это (asau) несоответствие (asaṅgatiḥ) устраняется (nirākṛtā) с помощью lakṣaṇā, или предполагаемого значения (lakṣaṇayā), где (yatra) lakṣaṇā (lakṣaṇā) может быть (syāt) классифицирована (vargīkṛtā) таким образом (evam): '(1) простой подтекст и (2) подтекст близкий к подразумеваемому (kevala-lakṣita-lakṣaṇe), или (vā) (1) эксклюзивный подтекст, (2) неэксклюзивный подтекст и (3) эксклюзивно/неэксклюзивный подтекст (jahal-ajahal-jahal-ajahal-lakṣaṇāḥ), или даже (api vā) (1) размещение двух слов в наложении, одно в переносном смысле, а второе в правильном смысле, (2) правильный смысл и (3) смысл, наводящий на размышления (sāropā-abhidhā-vyañjanā-lakṣaṇāḥ). Также (ca... iti) возможно (śakyate) даже использовать (viniyogam api kartum) anvayavyatireka, или положительное и отрицательное сочетание (anvayavyatirekasya)"||223||

इदानीं लक्षनान्वयव्यतिरेकयोस्तां सर्वां सङ्कीर्णतामपसारयित्वाद्वैतवेदान्तदर्शने स्वगुरुलब्धे मुक्तिप्रकारेऽखिलेन लीनः संश्च स साधकोऽन्तेऽत्रैतदुक्तवान्॥२२४॥
Idānīṁ lakṣanānvayavyatirekayostāṁ sarvāṁ saṅkīrṇatāmapasārayitvādvaitavedāntadarśane svagurulabdhe muktiprakāre'khilena līnaḥ saṁśca sa sādhako'nte'traitaduktavān||224||

Сейчас (idānīm), отбросив в сторону (apasārayitvā) всю эту сложность (tām sarvām saṅkīrṇatām) lakṣaṇā и anvayavyatireka (lakṣanā-anvayavyatirekayoḥ), и (ca) будучи (san) полностью (akhilena) поглощённым (līnaḥ) типом Освобождения, достигнутого его Гуру (sva-guru-labdhe mukti-prakāre) в философии Advaitavedānta (advaita-vedānta-darśane), тот искатель (saḥ sādhakaḥ), наконец (ante), сказал (uktavān) так (etad) об этом (atra)||224||

एवं ब्रह्मण उपर्यध्यासमात्रं विश्वमिदमवगत्य यथाध्यासेन रज्जुः सर्पं मिथ्या मन्तुं शक्यते मद्गुरुरद्वैतवेदान्ते सम्पूर्णजीवन्मुक्तिं प्राप्तवानिति॥२२५॥
Evaṁ brahmaṇa uparyadhyāsamātraṁ viśvamidamavagatya yathādhyāsena rajjuḥ sarpaṁ mithyā mantuṁ śakyate madgururadvaitavedānte sampūrṇajīvanmuktiṁ prāptavāniti||225||

"Таким образом (evam), осознав (avagatya), что эта вселенная (viśvam idam) является просто суперпозицией (adhyāsa-mātram) на Брахму (brahmaṇaḥ upari) —также как (yathā) при наложении (adhyāsena), (когда) верёвка (rajjuḥ) может быть ошибочно (принята) (mithyā mantum śakyate) за змею (sarpam)—, мой Гуру (mad-guruḥ) обрёл (prāptavān) полное Освобождение при жизни (sampūrṇa-jīvat-muktim) в Advaitavedānta (advaita-vedānte... iti)"||225||

в начало

 Viśiṣṭādvaitavedānta

अपिनाम पुनर्मद्गुरुरद्वैतवेदान्तस्थाने विशिष्टाद्वैतवेदान्तमार्गमनुसृतवान्। यद्येवं तर्हि स जीवन्मुक्तिं प्राप्तुं न शक्तवान्यतो वेदान्तस्यैतादृशप्रकारे मृत्योरनन्तरं मुक्तिरागच्छतीति॥२२६॥
Apināma punarmadgururadvaitavedāntasthāne viśiṣṭādvaitavedāntamārgamanusṛtavān| Yadyevaṁ tarhi sa jīvanmuktiṁ prāptuṁ na śaktavānyato vedāntasyaitādṛśaprakāre mṛtyoranantaraṁ muktirāgacchatīti||226||

"Тем не менее (punar), может быть (apināma), мой Гуру (mad-guruḥ) следует (anusṛtavān) пути Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedānta-mārgam) вместо Advaitavedānta (advaita-vedānta-sthāne). Если (yadi) так (evam), тогда (tarhi) он (saḥ) не мог (na śaktavān) достичь (prāptum) Освобождения при жизни (jīvat-muktiṁ), поскольку (yatas) в таком типе (etādṛśa-prakāre) Vedānta (vedāntasya) Освобождение (muktiḥ) приходит (āgacchati) непосредственно после (anantaram) смерти (mṛtyoḥ... iti)"||226||

अनेन प्रकाशनेन स्तब्धः स साधकः शीघ्रमेवेश्वरश्चिदचिच्चेत्येतत्प्रति महारामानुजस्थापितावधारणानि तथैव च श्रीभाष्यञ्च वेदार्थसङ्ग्रहश्च वेदान्तसारश्चेति रामानुजपादविरचितमुख्यपुस्तकत्रयस्य तस्य मते नामपत्रकाणि स्मर्तुमारब्धवान्। ततः स इदमुक्तवान्॥२२७॥
Anena prakāśanena stabdhaḥ sa sādhakaḥ śīghrameveśvaraścidaciccetyetatprati mahārāmānujasthāpitāvadhāraṇāni tathaiva ca śrībhāṣyañca vedārthasaṅgrahaśca vedāntasāraśceti rāmānujapādaviracitamukhyapustakatrayasya tasya mate nāmapatrakāṇi smartumārabdhavān| Tataḥ sa idamuktavān||227||

Поражённый (stabdhaḥ) этим открытием (anena prakāśanena), искатель (saḥ sādhakaḥ) быстро (śīghram eva) начал (ārabdhavān) вспоминать (smartum) понятия, установленные великим Rāmānuja (mahā-rāmānuja-sthāpita-avadhāraṇāni), о 'Господе, индивидууме и материи' (īśvaraḥ cit acit ca iti etat prati), а также (tathā eva ca) названия (nāmapatrakāṇi), по его мнению (tasya mate), трёх основных книг, написанных досточтимым Rāmānuja (rāmānuja-pāda-viracita-mukhya-pustaka-trayasya), т.e. 'Śrībhāṣya (śrībhāṣyam), Vedārthasaṅgraha (vedārthasaṅgrahaḥ) и (ca... ca... ca) Vedāntasāra (vedāntasāraḥ... iti). После (tatas) он (saḥ) сказал (uktavān) это (idam)||227||

श्रीरामानुजं विहायास्मिन्दर्शनेऽन्ये ग्रन्थकारा आसंस्तथाहि यामुनाचार्याल्वार्सीडुसुदर्शनसूरिवेदान्तदेशिकेत्यादयः। ते नालायिरदिव्यप्रबन्धसिद्धित्रयागमप्रामाण्यश्रुतप्रकाशिकातत्त्वटिकेत्यादीनि महापुस्तकानि विरचितवन्त इति॥२२८॥
Śrīrāmānujaṁ vihāyāsmindarśane'nye granthakārā āsaṁstathāhi yāmunācāryālvārsīḍusudarśanasūrivedāntadeśiketyādayaḥ| Te nālāyiradivyaprabandhasiddhitrayāgamaprāmāṇyaśrutaprakāśikātattvaṭiketyādīni mahāpustakāni viracitavanta iti||228||

"Помимо почтенного Rāmānuja (śrī-rāmānujam vihāya) были и (āsan) другие (anye) авторы (granthakārāḥ) в этой философии (asmin darśane) —например (tathāhi), Yāmunācārya, Ālvārs, Īḍu, Sudarśanasūri, Vedāntadeśika и т.д. (yāmunācārya-ālvārs-īḍu-sudarśanasūri-vedāntadeśika-iti-ādayaḥ)—. Они (te) написали (viracitavantaḥ) великие книги (mahā-pustakāni) такие, как Nālāyiradivyaprabandha, Siddhitraya, Āgamaprāmāṇya, Śrutaprakāśikā, Tattvaṭīkā и т.д. (nālāyiradivyaprabandha-siddhitraya-āgamaprāmāṇya-śrutaprakāśikā-tattvaṭikā-iti-ādīni... iti)"||228||

श्रीमद्विष्णुना समीकृतं ब्रह्म प्रति मद्गुरुणा प्रबलभक्तेर्विकास आसीत्। सोऽवश्यमेव श्रीवैष्णवसम्प्रदायेन यथोक्तां शरणागतिमनुसृत्यैवं कृतवान्यद्यपि श्रीकृष्णचैतन्यमहाप्रभूपदेशप्रेरितश्रीगौडीयवैष्णवसम्प्रदायेन दत्तस्तदन्यप्रकारोऽप्यस्तीति॥२२९॥
Śrīmadviṣṇunā samīkṛtaṁ brahma prati madguruṇā prabalabhaktervikāsa āsīt| So'vaśyameva śrīvaiṣṇavasampradāyena yathoktāṁ śaraṇāgatimanusṛtyaivaṁ kṛtavānyadyapi śrīkṛṣṇacaitanyamahāprabhūpadeśapreritaśrīgauḍīyavaiṣṇavasampradāyena dattastadanyaprakāro'pyastīti||229||

"Моему Гуру пришлось развить очень сильную преданность (mad-guruṇā prabala-bhakteḥ vikāsaḥ āsīt) к (prati) Брахме (brahma), отождествлённому (samīkṛtam) с благоприятным Viṣṇu (śrīmat-viṣṇunā). Он (saḥ), несомненно (avaśyam eva), сделал (kṛtavān) так (evam), следуя (anusṛtya) śaraṇāgati --букв. приближению для защиты-- (śaraṇa-āgatim), как заявлено (yathā-uktām) почтенной (устной) традицией Vaiṣṇava (śrī-vaiṣṇava-sampradāyena), даже если (yadi api) существует (asti) также (api) другая версия этого --т.e. śaraṇāgati-- (tad-anya-prakāraḥ), данная (dattaḥ) почтенной (устной) Бенгальской традицией Vaiṣṇava, вдохновлённой учением прославленного Kṛṣṇacaitanyamahāprabhu (śrī-kṛṣṇa-caitanya-mahā-prabhu-upadeśa-prerita-śrī-gauḍīya-vaiṣṇava-sampradāyena... iti)"||229||

साधकोऽधुना स्वदृढस्मृतिमाश्रित्य पूज्यवैष्णवसम्प्रदायानुसारेण शरणागतिं प्रथमं वर्णयितुं प्रस्थितवान्स एवमुक्तवान्॥२३०॥
Sādhako'dhunā svadṛḍhasmṛtimāśritya pūjyavaiṣṇavasampradāyānusāreṇa śaraṇāgatiṁ prathamaṁ varṇayituṁ prasthitavānsa evamuktavān||230||

Сейчас (adhunā) искатель (sādhakaḥ), обратившись (āśritya) к своей крепкой памяти (sva-dṛḍha-smṛtim), приготовился (prasthitavān) описывать (varṇayitum) вначале (prathamam) śaraṇāgati (śaraṇa-āgatim), согласно уважаемой (устной) традиции Vaiṣṇava (pūjya-vaiṣṇava-sampradāya-anusāreṇa). Он (saḥ) сказал (uktavān) так (evam)||230||

आनुकूल्यस्य सङ्कल्पः प्रातिकूल्यविवर्जनम्।
रक्षिष्यतीति विश्वासो गोप्तृत्वे वरणं तथा॥
आत्मनिक्षेपकार्पण्ये षड्विधा शरणागतिः।...॥१.२६-२७॥

इति यथा श्रीश्रीप्रपन्नजीवनामृत उक्तमिति॥२३१॥
Ānukūlyasya saṅkalpaḥ prātikūlyavivarjanam|
Rakṣiṣyatīti viśvāso goptṛtve varaṇaṁ tathā||
Ātmanikṣepakārpaṇye ṣaḍvidhā śaraṇāgatiḥ|...||1.26-27||

iti yathā śrīśrīprapannajīvanāmṛta uktamiti||231||

"Как (yathā) было высказано (uktam) в самом почтенном Prapannajīvanāmṛta (śrī-śrī-prapanna-jīvana-amṛte):

'Шестиричная (ṣaḍvidhā) śaraṇāgati (śaraṇa-āgatiḥ) (составлена из): (1) определённой решимости (принятия только того,) что является благоприятным/подходящим (ānukūlyasya saṅkalpaḥ), (2) акта воздержания от того, что неблагоприятно/неподходяще (prātikūlya-vivarjanam), (3) уверенности, что (Господь) защитит (rakṣiṣyati iti viśvāsaḥ), (4) акта принятия (Господней) опеки (goptṛtve varaṇam), а также (tathā) (5 и 6) акта вверения (самого) себя на попечение (Господа) и нищеты духа (ātma-nikṣepa-kārpaṇye... iti... iti)||1.26-27||'"||231||

कृष्णकार्ष्णगसद्भक्तिप्रपन्नत्वानुकूलके।
कृत्यत्वनिश्चयश्चानुकूल्यसङ्कल्प उच्यते॥३.१॥

इति तस्मिनेव शास्त्रे श्रीलभक्तिरक्षकश्रीधरदेवगोस्वामिमहाराजेन निबन्ध्रा निगदितमिति॥२३२॥
Kṛṣṇakārṣṇagasadbhaktiprapannatvānukūlake|
Kṛtyatvaniścayaścānukūlyasaṅkalpa ucyate||3.1||

iti tasmineva śāstre śrīlabhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārājena nibandhrā nigaditamiti||232||

"Именно в этом писании (tasmin eva śāstre) (его) автором, выдающимся Bhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārāja (śrīla-bhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārājena nibandhrā), было сформулировано (nigaditam):

'И (ca) убеждённость в выполнении (kṛtyatva-niścayaḥ) (всего), что благоприятно для истинной преданности и подчинения Kṛṣṇa и (Его) преданному (kṛṣṇa-kārṣṇaga-sat-bhakti-prapannatva-ānukūlake), называется (ucyate) определённой решимостью (принятия только того), что является благоприятным/подходящим (ānukūlya-saṅkalpaḥ... iti... iti)||3.1||'"||232||

भगवद्भक्तयोर्भक्तेः प्रपत्तेः प्रतिकूलके।
वर्ज्यत्वे निश्चयः प्रातिकूल्यवर्जनमुच्यते॥४.१॥

इति तत्रैवोक्तमपीति॥२३३॥
Bhagavadbhaktayorbhakteḥ prapatteḥ pratikūlake|
Varjyatve niścayaḥ prātikūlyavarjanamucyate||4.1||

iti tatraivoktamapīti||233||

"Там же (tatra eva) также было выражено (uktam api):

'Убеждение (niścayaḥ) в отношении воздержания от того (varjyatve), что неблагоприятно/непригодно (pratikūlake) для подчинения и преданности (bhakteḥ prapatteḥ) Господу и (Его) преданному (bhagavat-bhaktayoḥ), называется (ucyate) актом воздержания от того, что неблагоприятно/неподходяще (prātikūlya-varjanam... iti... iti)||4.1||'"||233||

रक्षिष्यति हि मां कृष्णो भक्तानां बान्धवश्च सः।
क्षेमं विधास्यतीति यद्विश्वासोऽत्रैव गृह्यते॥५.१॥

इति श्रीश्रीप्रपन्नजीवनामृतेऽप्येतदुपन्यस्तमिति॥२३४॥
Rakṣiṣyati hi māṁ kṛṣṇo bhaktānāṁ bāndhavaśca saḥ|
Kṣemaṁ vidhāsyatīti yadviśvāso'traiva gṛhyate||5.1||

iti śrīśrīprapannajīvanāmṛte'pyetadupanyastamiti||234||

"В самом почтенном Prapannajīvanāmṛta (śrī-śrī-prapanna-jīvana-amṛte) также было высказано (api... upanyastam) это (etad):

«Прямо здесь (atra eva) упоминается (gṛhyate... iti... iti) уверенность (viśvāsaḥ), что (yad) 'Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), действительно (hi), защитит (rakṣiṣyati) меня (mām), и (ca) Он (saḥ), друг (bāndhavaḥ) преданных (bhaktānām), обеспечит (мне) благополучие и мир (kṣemam vidhāsyati iti)'||5.1||»"||234||

हे कृष्ण पाहि मां नाथ कृपयात्मगतं कुरु।
इत्येवं प्रार्थनं कृष्णं प्राप्तुं स्वामिस्वरूपतः॥
गोप्तृत्वे वरणं ज्ञेयं भक्तैर्हृद्यतरं परम्।
प्रपत्त्येकार्थकत्वेन तदङ्गित्वेन तत्स्मृतम्॥६.१-२॥

इति तस्मिनेव ग्रन्थे निबन्ध्रैतदप्युपपादितमिति॥२३५॥
He kṛṣṇa pāhi māṁ nātha kṛpayātmagataṁ kuru|
Ityevaṁ prārthanaṁ kṛṣṇaṁ prāptuṁ svāmisvarūpataḥ||
Goptṛtve varaṇaṁ jñeyaṁ bhaktairhṛdyataraṁ param|
Prapattyekārthakatvena tadaṅgitvena tatsmṛtam||6.1-2||

iti tasmineva granthe nibandhraitadapyupapāditamiti||235||

"Это (etad) также было представлено (api upapāditam) в этой самой книге (tasmin eva granthe) (её) автором (nibandhrā):

«'O (he) Kṛṣṇa (kṛṣṇa), защити меня (pāhi mām), o Господь (nātha), из сострадания (kṛpayā), заставь (меня) быть в Самости (ātma-gatam kuru iti)', таким образом (evam), высшая (param) (и) самая красивая (hṛdyataram) молитва (prārthanam) для достижения (prāptum) Kṛṣṇa (kṛṣṇam), (как своего собственного) Мастера по природе (svāmi-svarūpatas), известна (jñeyam) преданным (bhaktaiḥ), как акт принятия опеки (Господа) (goptṛtve varaṇam). Сказано (tad... smṛtam), что имеется только одно значение, а именно, подчинение (prapatti-eka-arthakatvena), (и) что оно является главным в этом --в шести составляющих śaraṇāgati-- (tad-aṅgitvena... iti... iti)||6.1-2||»"||235||

कृष्णायार्पितदेहस्य निर्ममस्यानहङ्कृतेः।
मनसस्तत्स्वरूपत्वं स्मृतमात्मनिवेदनम्॥७.४॥

इत्यधुना श्रीलभक्तिरक्षकश्रीधरदेवगोस्वामिमहाराजेनात्मनिक्षेप आत्मनिवेदनाख्योऽपि निरूपित इति॥२३६॥
Kṛṣṇāyārpitadehasya nirmamasyānahaṅkṛteḥ|
Manasastatsvarūpatvaṁ smṛtamātmanivedanam||7.4||

ityadhunā śrīlabhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārājenātmanikṣepa ātmanivedanākhyo'pi nirūpita iti||236||

"Сейчас (adhunā) знаменитым Bhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārāja (śrīla-bhaktirakṣakaśrīdharadevagosvāmimahārājena) определяется (nirūpitaḥ) ātmanikṣepa --т.e. акт вверения (самого) себя на попечение (Господа)-- (ātma-nikṣepaḥ), также (api) называемый ātmanivedana (ātma-nivedana-ākhyaḥ):

'Говорят, что (smṛtam) Ātmanivedana (ātma-nivedanam) — это (tad) природа (sva-rūpatvam) того, чьё тело было предложено (arpita-dehasya) Kṛṣṇa (kṛṣṇāya), (и) чей ум (manasaḥ) свободен от мирских связей --букв. nirmama означает лишённый "mama", или "моего", т.e. лишённый понятия «это моё»-- (nirmamasya) (и) от эго --также «от самомнения»-- (an-ahaṅkṛteḥ... iti... iti)||7.4||'"||236||

भगवन् रक्ष रक्षैवमार्तभावेन सर्वतः।
असमोर्द्ध्वदयासिन्धोर्हरेः कारुण्यवैभवम्॥
स्मरतां च विशेषेण निजातिशोच्यनीचताम्।
भक्तानामार्तिभावस्तु कार्पण्यं कथ्यते बुधैः॥८.१-२॥

इति कार्पण्यमिदानीं निबन्ध्रा वर्णितमिति॥२३७॥
Bhagavan rakṣa rakṣaivamārtabhāvena sarvataḥ|
Asamorddhvadayāsindhorhareḥ kāruṇyavaibhavam||
Smaratāṁ ca viśeṣeṇa nijātiśocyanīcatām|
Bhaktānāmārtibhāvastu kārpaṇyaṁ kathyate budhaiḥ||8.1-2||

iti kārpaṇyamidānīṁ nibandhrā varṇitamiti||237||

"Сейчас (idānīm) автором (nibandhrā) описывается (varṇitam) kārpaṇya, или нищета духа (kārpaṇyam):

«'O Господь (bhagavan), защити, защити (rakṣa rakṣa)', (моление) таким образом (evam) с чувством страдания (ārta-bhāvena), kārpaṇya (kārpaṇyam), как говорят (kathyate) мудрецы (budhaiḥ), является эмоцией страдания (ārti-bhāvaḥ tu) в случае преданных (bhaktānām), которые помнят (smaratām) во всех отношениях (sarvatas) Славу/Величие Сострадания (kāruṇya-vaibhavaṁ) Hari (hareḥ) —который является непревзойдённым и возвышенным Океаном Сострадания (asama-ūrddhva-dayā-sindhoḥ)—, и (ca) (которые) особенно (помнят) (viśeṣeṇa) своё крайне прискорбное низкое положение (nija-ati-śocya-nīcatām... iti... iti)||8.1-2||»"||237||

शरणागतेः षड्घटकान्वर्णयित्वा साधको भक्तिप्रपत्त्योर्विकासाय दृढमूलाधारस्य साधनसप्तकस्य व्याख्यानं प्रविष्टवान्। स एवमुक्तवान्॥२३८॥
Śaraṇāgateḥ ṣaḍghaṭakānvarṇayitvā sādhako bhaktiprapattyorvikāsāya dṛḍhamūlādhārasya sādhanasaptakasya vyākhyānaṁ praviṣṭavān| Sa evamuktavān||238||

Описав (varṇayitvā) шесть составляющих (ṣaṭ-ghaṭakān) śaraṇāgati (śaraṇa-āgateḥ), искатель (sādhakaḥ) обратился (praviṣṭavān) к объяснению (vyākhyānam) совокупности семи sādhana-s (sādhana-saptakasya), что является прочным фундаментом (dṛḍha-mūla-ādhārasya) развития (vikāsāya) преданности и подчинения (bhakti-prapattyoḥ). Он (saḥ) сказал (uktavān) так (evam)||238||

विवेकविमोकाभ्यासक्रियाकल्याणानवसादानुद्धर्षा इत्येतन्मम प्रियगुरुणाचरितं साधनसप्तकं विशिष्टाद्वैतवेदान्ते मुक्तिदातृभक्तिप्रपत्तिस्वप्राप्त्याख्यगृहस्येष्टकान्यासं कृतवानिति॥२३९॥
Vivekavimokābhyāsakriyākalyāṇānavasādānuddharṣā ityetanmama priyaguruṇācaritaṁ sādhanasaptakaṁ viśiṣṭādvaitavedānte muktidātṛbhaktiprapattisvaprāptyākhyagṛhasyeṣṭakānyāsaṁ kṛtavāniti||239||

"'Viveka, vimoka, abhyāsa, kriyā, kalyāṇa, anavasāda и anuddharṣa (viveka-vimoka-abhyāsa-kriyā-kalyāṇa-anavasāda-anuddharṣāḥ iti)', эта (etad) совокупность семи sādhana-s (sādhana-saptakam), соблюдаемая (ācaritam) моим любимым Guru (priya-guruṇā), заложила фундамент (iṣṭakānyāsam kṛtavān) здания, называемого его достижением преданности и подчинения, которые дают Освобождение (mukti-dātṛ-bhakti-prapatti-sva-prāpti-ākhya-gṛhasya) в Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedānte... iti)"||239||

भक्त्यनुयायिनो भक्ताः प्रपत्तिअनुयायिनस्तु प्रपन्ना इत्युच्यन्ते। भक्तेर्दुर्लभायाः पुनः पुनरभ्यस्तव्याया अपि प्रपत्तिः सर्वैरतीव सुलभैकवारमेव च क्रियते। इदानीं स साधकः साधनसप्तकं प्रति स्वप्रवचनं प्रवृत्तवान्॥२४०॥
Bhaktyanuyāyino bhaktāḥ prapattianuyāyinastu prapannā ityucyante| Bhakterdurlabhāyāḥ punaḥ punarabhyastavyāyā api prapattiḥ sarvairatīva sulabhaikavārameva ca kriyate| Idānīṁ sa sādhakaḥ sādhanasaptakaṁ prati svapravacanaṁ pravṛttavān||240||

Последователи bhakti --преданности-- (bhakti-anuyāyinaḥ) (называются) bhakta-s --т.e. преданными-- (bhaktāḥ), а (tu) последователи prapatti --сдачи/подчинения-- (prapatti-anuyāyinaḥ) зовутся (ucyante) prapanna-s --т.e. людьми, которые сдались/подчинились-- (prapannāḥ iti). Хотя bhakti достичь трудно, и её надо практиковать снова и снова (bhakteḥ durlabhāyāḥ punar punar abhyastavyāyāḥ api), prapatti (prapattiḥ) достичь чрезвычайно легко (atīva sulabhā) каждому (sarvaiḥ), и (ca) она выполняется (kriyate) только один раз (eka-vāram eva). Сейчас (idānīm) искатель (saḥ sādhakaḥ) продолжил (pravṛttavān) рассуждение (sva-pravacanam) о совокупности семи sādhana-s (sādhana-saptakam prati)||240||

आहारशुद्धौ सत्त्वशुद्धिः सत्त्वशुद्धौ ध्रुवस्मृतिरिति स्थित्यान्नविषये विवेक इति प्रथमसाधनं विवेकाह्वयमिति॥२४१॥
Āhāraśuddhau sattvaśuddhiḥ sattvaśuddhau dhruvasmṛtiriti sthityānnaviṣaye viveka iti prathamasādhanaṁ vivekāhvayamiti||241||

"Первый (тип) sādhana (prathama-sādhanam), называемый viveka (viveka-āhvayam), (— это) различение (vivekaḥ) в еде (anna-viṣaye... iti), согласно правилу (sthityā): 'Когда есть чистота в еде (āhāra-śuddhau), есть чистота в уме (sattva-śuddhiḥ), когда ум чист (sattva-śuddhau), памятование (Господа) стабильно/постоянно (dhruva-smṛtiḥ iti... iti)'"||241||

कामक्रोधविषये मुक्तिरिति द्वितीयसाधनं विमोकाह्वयमिति॥२४१॥
Kāmakrodhaviṣaye muktiriti dvitīyasādhanaṁ vimokāhvayamiti||242||

"Второй (тип) sādhana (dvitīya-sādhanam), называемый vimoka (vimoka-āhvayam), (— это) свобода (muktiḥ) касательно желания и гнева (kāma-krodha-viṣaye... iti... iti)"||242||

परमात्मरूपान्तर्व्यापिविषये निरन्तरध्यानमिति तृतीयसाधनं विवेकविमोकमूलकाभ्यासाह्वयमिति॥२४३॥
Paramātmarūpāntarvyāpiviṣaye nirantaradhyānamiti tṛtīyasādhanaṁ vivekavimokamūlakābhyāsāhvayamiti||243||

"Третий (тип) sādhana (tṛtīya-sādhanam), называемый abhyāsa —который возникает из viveka и vimoka—(viveka-vimoka-mūlaka-abhyāsa-āhvayam), (— это) постоянная медитация (nirantara-dhyānam) по отношению к обитателю, т.e. на Paramātmā (paramātma-rūpa-antarvyāpi-viṣaye... iti... iti)"||243||

ब्रह्मपितृदैवभूतनारायणनामकपञ्चमहायज्ञात्मकं चतुर्थसाधनं क्रियोच्यते च यथाशक्ति क्रियत इति॥२४४॥
Brahmapitṛdaivabhūtanārāyaṇanāmakapañcamahāyajñātmakaṁ caturthasādhanaṁ kriyocyate ca yathāśakti kriyata iti||244||

"Четвёртый (тип) sādhana (caturtha-sādhanam), состоящий из пяти великих жертвоприношений, именуемых brahma --изучение Брахмы, или ведической литературы--, pitṛ --подношение еды и т.д. предкам--, daiva --совершение огненных жертвоприношений богам--, bhūta --подношение еды другим существам, например, животным-- и nārāyaṇa --гостепримство по отношению к гостям-- (brahma-pitṛ-daiva-bhūta-nārāyaṇa-nāmaka-pañca-mahā-yajña-ātmakam), называется (ucyate) kriyā (kriyā) и (ca) выполняется (kriyate) в соответствии со вашими способностями (yathāśakti... iti)"||244||

सत्यार्जवदयादानाहिंसात्मकं पञ्चमसाधनं कल्याणमुच्यत इति॥२४५॥
Satyārjavadayādānāhiṁsātmakaṁ pañcamasādhanaṁ kalyāṇamucyata iti||245||

"Пятый (тип) sādhana (pañcama-sādhanam), состоящий из правдивости, честности/прямоты, сострадания, милосердия и непричинения вреда (satya-ārjava-dayā-dāna-ahiṁsā-ātmakam), называется (ucyate) kalyāṇa (kalyāṇam... iti)"||245||

विषादावसन्नतामुक्तिरूपकं षष्ठसाधनमनवसादनामकमिति॥२४६॥
Viṣādāvasannatāmuktirūpakaṁ ṣaṣṭhasādhanamanavasādanāmakamiti||246||

"Шестой (тип) sādhana (ṣaṣṭha-sādhanam), известный как anavasāda (anavasāda-nāmakam), — это свобода от отчаяния и уныния (viṣāda-avasannatā-mukti-rūpakam... iti)"||246||

अतिसन्तोषासन्तोषयोरन्तरालरूपपरमहर्षमुक्तिमयं सप्तमसाधनमनुद्धर्षाभिधानमिति॥२४७॥
Atisantoṣāsantoṣayorantarālarūpaparamaharṣamuktimayaṁ saptamasādhanamanuddharṣābhidhānamiti||247||

"Седьмой (тип) sādhana (saptama-sādhanam), называемый anuddharṣa (anuddharṣa-abhidhānam), состоит из свободы от экзальтации, которая --а именно, свобода от экзальтации, или anuddharṣa-- является промежутком --т.e. средней точкой-- (antarāla-rūpa-paramaharṣa-mukti-mayam) между чрезмерным удовлетворением и неудовлетворением (ati-santoṣa-asantoṣayoḥ... iti)"||247||

विशिष्टाद्वैतवेदान्तस्य स्वज्ञानेनापि च स्वगुरुं प्रत्यगाधप्रेम्णा चाशेषेण मत्त इदानीमस्मिन्गुर्वर्थदर्शने विश्वोत्पत्तिविज्ञानयोर्विषये साधको वक्तुमारब्धवान्॥२४८॥
Viśiṣṭādvaitavedāntasya svajñānenāpi ca svaguruṁ pratyagādhapremṇā cāśeṣeṇa matta idānīmasmingurvarthadarśane viśvotpattivijñānayorviṣaye sādhako vaktumārabdhavān||248||

Полностью (aśeṣeṇa) одурманенный (mattaḥ) своим собственным знанием (sva-jñānena) о Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedāntasya), а также (api ca... ca) глубокой любовью (agādha-premṇā) к своему Гуру (sva-gurum prati), теперь (idānīm) искатель (sādhakaḥ) начал (ārabdhavān) говорить (vaktum) о космогонии и космологии (viśva-utpatti-vijñānayoḥ viṣaye) в этой важной философии (asmin gurvartha-darśane)||248||

मया पूर्वोक्तवदस्मिन्वेदान्तप्रकार ईश्वरश्चिदचिच्चेति वास्तवत्वत्रयं श्रीमद्रामानुजेन प्रतिपादितम्। तेषां प्रथमवास्तवत्वमीश्वरशब्दितं परव्यूहविभवान्तर्याम्यर्चानामकपञ्चाकृत्यात्मकमिति॥२४९॥
Mayā pūrvoktavadasminvedāntaprakāra īśvaraścidacicceti vāstavatvatrayaṁ śrīmadrāmānujena pratipāditam| Teṣāṁ prathamavāstavatvamīśvaraśabditaṁ paravyūhavibhavāntaryāmyarcānāmakapañcākṛtyātmakamiti||249||

"Как я говорил ранее (mayā pūrva-ukta-vat), в этом виде Vedānta (asmin vedānta-prakāre) были постулированы (pratipāditam) три реальности (vāstavatva-trayam) досточтимым Rāmānuja (śrīmat-rāmānujena): Господь, индивидуумы и материя (īśvaraḥ cit acit ca iti)'. Из них (teṣām) первая реальность (prathama-vāstavatvam), известная как Господь (īśvara-śabditam), состоит из пяти аспектов, называемых Para, Vyūha, Vibhava, Antaryāmī и Arcā --а именно, высший, эманация, воплощение, обитатель и священный идол, соотвественно-- (para-vyūha-vibhava-antaryāmi-arcā-nāmaka-pañca-ākṛti-ātmakam iti)"||249||

पर ऐश्वर्यशक्तिबलज्ञानतेजस्वीर्यनामधेयषड्धर्मयुतः सगुणब्रह्माभिधानोऽपीश्वरोऽवश्यमिति॥२५०॥
Para aiśvaryaśaktibalajñānatejasvīryanāmadheyaṣaḍdharmayutaḥ saguṇabrahmābhidhāno'pīśvaro'vaśyamiti||250||

"В Para (pare) Господь (īśvaraḥ), также (api) известный как Брахма с атрибутами (saguṇa-brahma-abhidhānaḥ), имеет, на самом деле, шесть качеств, именуемых Господством, Могуществом, Силой, Знанием, Великолепием и Мужеством (aiśvarya-śakti-bala-jñāna-tejas-vīrya-nāmadheya-ṣaṭ-dharma-yutaḥ... avaśyam iti)"||250||

ईश्वराच्च चत्वारो वासुदेवसङ्कर्षणप्रद्युम्नानिरुद्धनामानो व्यूहा आविष्क्रियन्त इति॥२५१॥
Īśvarācca catvāro vāsudevasaṅkarṣaṇapradyumnāniruddhanāmāno vyūhā āviṣkriyanta iti||251||

"А (ca) из Господа (īśvarāt) проявляются (āviṣkriyante iti) четыре (catvāraḥ) Vyūha-s (vyūhāḥ), называемые Vāsudeva, Saṅkarṣaṇa, Pradyumna и Aniruddha (vāsudeva-saṅkarṣaṇa-pradyumna-aniruddha-nāmānaḥ)"||251||

अधुना साधकः सर्वदा स्वेष्टगुरुं स्मरन्प्रत्येकं व्युहान्स्वस्वधर्मोपव्यूहैः सह वर्णयितुं प्रवृत्तवानेव॥२५२॥
Adhunā sādhakaḥ sarvadā sveṣṭaguruṁ smaranpratyekaṁ vyuhānsvasvadharmopavyūhaiḥ saha varṇayituṁ pravṛttavāneva||252||

Сейчас (adhunā) искатель (sādhakaḥ), помнящий (smaran) всё время (sarvadā) своего драгоценного Гуру (sva-iṣṭa-gurum), продолжил (pravṛttavān eva) описывать (varṇayitum) каждый из Vyūha-s (pratyekam vyuhān) вместе с (saha) их соответствующими качествами и subvyūha-s --также называемыми "vyūhāntara-s"-- (sva-sva-dharma-upavyūhaiḥ)||252||

वासुदेवो नाम प्रथमव्यूहः पुरुषसञ्ज्ञोऽपि तुरीयप्रतिनिधिर्भूतः सत्ययुगसम्बद्ध ईश्वरस्य षड्धर्मयुक्तश्च केशवो माधवो नारायणश्चेति तस्योपव्यूहा इति॥२५३॥
Vāsudevo nāma prathamavyūhaḥ puruṣasañjño'pi turīyapratinidhirbhūtaḥ satyayugasambaddha īśvarasya ṣaḍdharmayuktaśca keśavo mādhavo nārāyaṇaśceti tasyopavyūhā iti||253||

"Первый Vyūha (prathama-vyūhaḥ), именуемый (nāma) Vāsudeva (vāsudevaḥ) —также (api) известный как Puruṣa --Космическая Личность-- (puruṣa-sañjñaḥ)—, олицетворяет Turīya --или также Turya, четвёртое состояние сознания-- (turīya-pratinidhiḥ bhūtaḥ), ассоциируется с Satyayuga --веком истины, золотым веком-- (satya-yuga-sambaddhaḥ), обладает шестью качествами (ṣaṭ-dharma-yuktaḥ) Господа (īśvarasya), а (ca) его (tasya) subvyūha-s (upavyūhāḥ) (являются) 'Keśava (keśavaḥ), Mādhava (mādhavaḥ) и (ca) Nārāyaṇa (nārāyaṇaḥ... iti... iti)'"||253||

वासुदेवात्सङ्कर्षणो नाम द्वितीयव्यूहो व्योमसञ्ज्ञोऽपि विश्वसंहर्ता शास्त्रप्रस्तावको यः सुषुप्तिप्रतिनिधिर्भूतस्त्रेतायुगसम्बद्धो ज्ञानबले इतीश्वरस्य द्विधर्मयुक्तश्च गोविन्दो विष्णुर्मधुसूदनश्चेति तस्योपव्यूहा इति॥२५४॥
Vāsudevātsaṅkarṣaṇo nāma dvitīyavyūho vyomasañjño'pi viśvasaṁhartā śāstraprastāvako yaḥ suṣuptipratinidhirbhūtastretāyugasambaddho jñānabale itīśvarasya dvidharmayuktaśca govindo viṣṇurmadhusūdanaśceti tasyopavyūhā iti||254||

"От Vāsudeva (vāsudevāt) (происходит) второй Vyūha (dvitīya-vyūhaḥ), называемый (nāma) Saṅkarṣaṇa (saṅkarṣaṇaḥ) —также (api) известный как Vyoma --Эфир-- (vyoma-sañjñaḥ)—, разрушитель вселенной (viśva-saṁhartā), проповедник писаний (śāstra-prastāvakaḥ), кто (yaḥ) олицетворяет глубокий сон (suṣupti-pratinidhiḥ bhūtaḥ), ассоциируется с Tretāyuga --веком триад, серебряным веком-- (tretā-yuga-sambaddhaḥ), обладает двумя качествами (dvi-dharma-yuktaḥ) Господа (īśvarasya) —а именно, Знанием и Силой (jñāna-bale iti)—, а (ca) его (tasya) subvyūha-s (upavyūhāḥ) (являются) 'Govinda (govindaḥ), Viṣṇu (viṣṇuḥ) и (ca) Madhusūdana (madhusūdanaḥ... iti... iti)'"||254||

सङ्कर्षणात्प्रद्युम्नो नाम तृतीयव्यूहो नादसञ्ज्ञोऽपि विश्वसष्टा सर्वधर्मप्रवर्तको यः स्वप्नप्रतिनिधिर्भूतो द्वापरयुगसम्बद्ध ऐश्वर्यवीर्ये इतीश्वरस्य द्विधर्मयुक्तश्च त्रिविक्रमो श्रीधरो वामनश्चेति तस्योपव्यूहा इति॥२५५॥
Saṅkarṣaṇātpradyumno nāma tṛtīyavyūho nādasañjño'pi viśvasaṣṭā sarvadharmapravartako yaḥ svapnapratinidhirbhūto dvāparayugasambaddha aiśvaryavīrye itīśvarasya dvidharmayuktaśca trivikramo śrīdharo vāmanaśceti tasyopavyūhā iti||255||

"От Saṅkarṣaṇa (saṅkarṣaṇāt) (происходит) третий Vyūha (tṛtīya-vyūhaḥ), называемый (nāma) Pradyumna (pradyumnaḥ) —также (api) известный как Nāda --Звук-- (nāda-sañjñaḥ)—, создатель вселенной (viśva-saṣṭā), тот, кто вводит все религиозные обязанности (sarva-dharma-pravartakaḥ), кто (yaḥ) олицетворяет сон со сновидениями (svapna-pratinidhiḥ bhūtaḥ), ассоциируется с Dvāparayuga --веком с номером два (на двух ногах), бронзовым веком-- (dvāpara-yuga-sambaddhaḥ), обладает двумя качествами (dvi-dharma-yuktaḥ) Господа (īśvarasya) —а именно, Господством и Мужеством (aiśvarya-vīrye iti)—, а (ca) его (tasya) subvyūha-s (upavyūhāḥ) (являются) 'Trivikrama (trivikramaḥ), Śrīdhara (śrīdharaḥ) и (ca) Vāmana (vāmanaḥ... iti... iti)'"||255||

प्रद्युम्नादनिरुद्धो नाम चतुर्थव्यूहो हंससञ्ज्ञोऽपि विश्वपालको मुक्त्युपदेशविस्तारी सर्वविभवकारणो यो जाग्रत्प्रतिनिधिर्भूतः कलियुगसम्बद्धः शक्तितेजसी इतीश्वरस्य द्विधर्मयुक्तश्च हृषिकेशो पद्मनाभो दामोदरश्चेति तस्योपव्यूहा इति॥२५६॥
Pradyumnādaniruddho nāma caturthavyūho haṁsasañjño'pi viśvapālako muktyupadeśavistārī sarvavibhavakāraṇo yo jāgratpratinidhirbhūtaḥ kaliyugasambaddhaḥ śaktitejasī itīśvarasya dvidharmayuktaśca hṛṣikeśo padmanābho dāmodaraśceti tasyopavyūhā iti||256||

"От Pradyumna (pradyumnāt) (происходит) четвёртый Vyūha (caturtha-vyūhaḥ), именуемый (nāma) Aniruddha (aniruddhaḥ) —также (api) известный как Haṁsa --Лебедь-- (haṁsa-sañjñaḥ)—, защитник вселенной (viśva-saṣṭā), тот, кто распространяет учение об Освобождении (mukti-upadeśa-vistārī), причине всех божественных воплощений (sarva-vibhava-kāraṇaḥ), кто (yaḥ) олицетворяет бодрствование (jāgrat-pratinidhiḥ bhūtaḥ), ассоциируется с Kaliyuga --веком раздоров, железным веком-- (kali-yuga-sambaddhaḥ), обладает двумя качествами (dvi-dharma-yuktaḥ) Господа (īśvarasya) —а именно, Могуществом и Великолепием (śakti-tejasī iti)—, а (ca) его (tasya) subvyūha-s (upavyūhāḥ) (являются) 'Hṛṣīkeśa (hṛṣikeśaḥ), Padmanābha (padmanābhaḥ) и (ca) Dāmodara (dāmodaraḥ... iti... iti)'"||256||

अनिरुद्धाद्दश विभावा अवतारप्रोक्ता अपि मत्स्यः कूर्मो वराहो नृसिंहो वामनः परशुरामो रामचन्द्रः कृष्णो बुद्धश्च कल्किरिति क्रमेणेमानि तेषां नामानीति॥२५७॥
Aniruddhāddaśa vibhāvā avatāraproktā api matsyaḥ kūrmo varāho nṛsiṁho vāmanaḥ paraśurāmo rāmacandraḥ kṛṣṇo buddhaśca kalkiriti krameṇemāni teṣāṁ nāmānīti||257||

"От Aniruddha (aniruddhāt) (происходят) десять (daśa) vibhava-s, или божественных инкарнаций (vibhāvāḥ) —также (api) называемые avatāra-s (avatāra-proktāḥ)—. Их (teṣām) имена (nāmāni) последовательно (krameṇa) такие (imāni): '(1) Matsya (matsyaḥ), (2) Kūrma (kūrmaḥ), (3) Varāha (varāhaḥ), (4) Nṛsiṁha (nṛsiṁhaḥ), (5) Vāmana (vāmanaḥ), (6) Paraśurāma (paraśurāmaḥ), (7) Rāmacandra (rāmacandraḥ), (8) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), (9) Buddha (buddhaḥ) и (ca) (10) Kalki (kalkiḥ iti... iti)'"||257||

मत्स्यः कूर्मो वराहो नृसिंहो वामनः परशुरामो रामचन्द्रो बलभद्रः कृष्णश्च कल्किरिति क्रमेणैव दशावतारमालां भिन्नरूपेणान्ये व्यवस्थापयन्त इति॥२५८॥
Matsyaḥ kūrmo varāho nṛsiṁho vāmanaḥ paraśurāmo rāmacandro balabhadraḥ kṛṣṇaśca kalkiriti krameṇaiva daśāvatāramālāṁ bhinnarūpeṇānye vyavasthāpayanta iti||258||

"Другие (anye) классифицируют (vyavasthāpayantaḥ) по-другому (bhinna-rūpeṇa) группу из десяти avatāra-s (daśa-avatāra-mālām) в последовательности (krameṇa eva... iti): '(1) Matsya (matsyaḥ), (2) Kūrma (kūrmaḥ), (3) Varāha (varāhaḥ), (4) Nṛsiṁha (nṛsiṁhaḥ), (5) Vāmana (vāmanaḥ), (6) Paraśurāma (paraśurāmaḥ), (7) Rāmacandra (rāmacandraḥ), (8) Balabhadra (balabhadraḥ), (9) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) и (ca) (10) Kalki (kalkiḥ iti)'"||258||

मत्स्यः कूर्मो वराहो नृसिंहो वामनः परशुरामो रामचन्द्रो बलभद्रो बुद्धश्च कल्किरिति क्रमेण दशावतारशृङ्खलं व्यवस्थापितुमप्यन्यप्रकारोऽस्तीति॥२५९॥
Matsyaḥ kūrmo varāho nṛsiṁho vāmanaḥ paraśurāmo rāmacandro balabhadro buddhaśca kalkiriti krameṇa daśāvatāraśṛṅkhalaṁ vyavasthāpitumapyanyaprakāro'stīti||259||

"Имеется (asti) также (api) другой способ (anya-prakāraḥ) классификации (vyavasthāpitum) группы из десяти avatāra-s (daśa-avatāra-śṛṅkhalam) в последовательности (krameṇa... iti): '(1) Matsya (matsyaḥ), (2) Kūrma (kūrmaḥ), (3) Varāha (varāhaḥ), (4) Nṛsiṁha (nṛsiṁhaḥ), (5) Vāmana (vāmanaḥ), (6) Paraśurāma (paraśurāmaḥ), (7) Rāmacandra (rāmacandraḥ), (8) Balabhadra (balabhadraḥ), (9) Buddha (buddhaḥ) и (ca) (10) Kalki (kalkiḥ iti)'"||259||

इहसमये स साधको विभवानां विषय उपदेशादप्रतिमहर्षपूर्णहृदयेनैकैकमवतारान्संक्षेपेण वर्णयितुं प्रवृत्तवानेव॥२६०॥
Ihasamaye sa sādhako vibhavānāṁ viṣaya upadeśādapratimaharṣapūrṇahṛdayenaikaikamavatārānsaṁkṣepeṇa varṇayituṁ pravṛttavāneva||260||

Сейчас (ihasamaye) искатель (saḥ sādhakaḥ), с сердцем, полным несравненного восторга (apratima-harṣa-pūrṇa-hṛdayena) от учения (upadeśāt) о vibhava-s, или божественных инкарнациях (vibhavānām viṣaye), продолжил (pravṛttavān eva) описывать (varṇayitum) кратко (saṁkṣepeṇa) каждого из avatāra-s (ekaikam avatārān)||260||

वैवस्वताख्यस्य सप्तममनोर्यमभ्रातुः श्राद्धदेवनामधेयस्यापि राज्ये भूर्लोको भ्रष्टो भूत्वा महाभूतसम्प्लवेनावमृष्टो वैवस्वतश्च स्वयं स्वकुटुम्बेन सह सप्तऋषयः केचित्पशव इत्यादयो रज्जुप्रभूतश्रीशेषसहायेन शृङ्गमत्स्यरूपेण भगवता विष्णुना त्राताः। सर्वाण्यन्यानि तु भूतान्यखिलेनानश्यन्तेति॥२६१॥
Vaivasvatākhyasya saptamamanoryamabhrātuḥ śrāddhadevanāmadheyasyāpi rājye bhūrloko bhraṣṭo bhūtvā mahābhūtasamplavenāvamṛṣṭo vaivasvataśca svayaṁ svakuṭumbena saha saptaṛṣayaḥ kecitpaśava ityādayo rajjuprabhūtaśrīśeṣasahāyena śṛṅgamatsyarūpeṇa bhagavatā viṣṇunā trātāḥ| Sarvāṇyanyāni tu bhūtānyakhilenānaśyanteti||261||

"Во время правления (rājye) седьмого Manu (saptama-manoḥ), брата Yama --бога смерти-- (yama-bhrātuḥ), называемого Vaivasvata (vaivasvata-ākhyasya) —также (api) известного как Śrāddhadeva (śrāddhadeva-nāmadheyasya)— , земля (bhūr-lokaḥ), ставшая (bhūtvā) испорченной (bhraṣṭaḥ), была сметена (avamṛṣṭaḥ) огромным потопом (mahā-bhūtasamplavena), и (ca) сам (svayam) Vaivasvata (vaivasvataḥ) вместе со (saha) своей семьёй (sva-kuṭumbena), семью Провидцами (sapta-ṛṣayaḥ), некоторыми (kecid) животными (paśavaḥ) и т.д. (iti-ādayaḥ) были спасены (trātāḥ) Господом Viṣṇu (bhagavatā viṣṇunā) в образе рогатой Рыбы (śṛṅga-matsya-rūpeṇa) с помощью достопочтенного Śeṣa, превратившегося в верёвку (rajju-prabhūta-śrī-śeṣa-sahāyena). Однако (tu) все (sarvāṇi) остальные (anyāni) живые существа (bhūtāni) были полностью уничтожены (akhilena anaśyanta iti)"||261||

भगवान्विष्णुः स्वपृष्ठेन मन्दरपर्वतं वहितुं कूर्म इव प्रादुर्भूतोऽपि। क्षीरसमुद्रस्य मन्थनार्थं स पर्वतो मन्थनदण्डवदयुज्यत शिवस्य च सर्पो वासुकिनामको मन्थगुणीकृतः। कूर्मस्य च पृष्ठे मन्दरगिरिः परिभ्रमन्मथनमेव युगपद्देवैरसुरैश्च कृतम्। अन्ते तत्क्षीरसागराद्धालाहलविषरत्नामृतेत्यादयो भिन्नार्था उद्भवितुमारब्धवन्त इति॥२६२॥
Bhagavānviṣṇuḥ svapṛṣṭhena mandaraparvataṁ vahituṁ kūrma iva prādurbhūto'pi| Kṣīrasamudrasya manthanārthaṁ sa parvato manthanadaṇḍavadayujyata śivasya ca sarpo vāsukināmako manthaguṇīkṛtaḥ| Kūrmasya ca pṛṣṭhe mandaragiriḥ paribhramanmathanameva yugapaddevairasuraiśca kṛtam| Ante tatkṣīrasāgarāddhālāhalaviṣaratnāmṛtetyādayo bhinnārthā udbhavitumārabdhavanta iti||262||

"Также (api) Господь (bhagavān) Viṣṇu (viṣṇuḥ) явился (prādurbhūtaḥ) в образе (iva) Черепахи (kūrmaḥ), чтобы нести (vahitum) Гору Mandara (mandara-parvatam) на Своей спине (sva-pṛṣṭhena). Чтобы пахтать Молочный океан (kṣīra-samudrasya manthana-artham), эта Гора (saḥ parvataḥ) использовалась (ayujyata) как маслобойка (manthana-daṇḍa-vat), а (ca) Змея (sarpaḥ) Шивы (śivasya) по имени Vāsuki (vāsuki-nāmakaḥ) стала верёвкой для взбивания (mantha-guṇī-kṛtaḥ). И (ca) во время вращения горы Mandara (mandara-giriḥ paribhraman) на спине (pṛṣṭhe) Черепахи (kūrmasya) сам процесс пахтания (manthanam eva) осуществлялся (kṛtam) богами (devaiḥ) и (ca) демонами (asuraiḥ) одновременно (yugapad). В заключение (ante), из Молочного Океана (tad-kṣīra-sāgarāt... iti) начали (ārabdhavantaḥ) возникать (udbhavitum) различные объекты (bhinna-arthāḥ), такие как яд, (известный как) Hālāhala, драгоценные камни, Нектар и т.д. (hālāhala-viṣa-ratna-amṛta-iti-ādayaḥ)"||262||

हिरण्याक्षाख्यासुरापहृतायां गर्भोदकतद्बलवदसुरगूढायां भूदेव्यां तस्याः परित्राणाय भगवान्विष्णुर्वराहरूपेण प्रादुर्भूतवान्। वराहः सुचिरप्रयुद्धानन्तरेऽमुमसुरं हत्वा तत्समुद्राद्भूदेवीं निष्कृष्य स्वदंष्ट्रयोरुपर्युत्थाप्य स्वस्थाने तां पुनः स्थापितवानिति॥२६३॥
Hiraṇyākṣākhyāsurāpahṛtāyāṁ garbhodakatadbalavadasuragūḍhāyāṁ bhūdevyāṁ tasyāḥ paritrāṇāya bhagavānviṣṇurvarāharūpeṇa prādurbhūtavān| Varāhaḥ suciraprayuddhānantare'mumasuraṁ hatvā tatsamudrādbhūdevīṁ niṣkṛṣya svadaṁṣṭrayoruparyutthāpya svasthāne tāṁ punaḥ sthāpitavāniti||263||

"Когда богиня Земли была украдена демоном по имени Hiraṇyākṣa и спрятана тем могущественным демоном в Первозданном Океане (hiraṇyākṣa-ākhya-asura-apahṛtāyām garbha-udaka-tad-balavat-asura-gūḍhāyām bhū-devyām), Господь (bhagavān) Viṣṇu (viṣṇuḥ) явился (prādurbhūtavān) в образе Вепря (varāha-rūpeṇa), чтобы спасти её (tasyāḥ paritrāṇāya). Вепрь (varāhaḥ), убив (hatvā) этого (amum) демона (asuram) после очень долгой борьбы (sucira-prayuddha-anantare), вытащил богиню Земли (bhū-devīm niṣkṛṣya) из того Океана (tad-samudrāt), поднял (её) (utthāpya) на своих клыках (sva-daṁṣṭrayoḥ upari) (и) поместил (sthāpitavān) её (tām) снова (punar) на её место (sva-sthāne... iti)"||263||

हिरण्यकशिपुनामा शक्तिशाल्यसुरो बहुवारं विष्णुमहाभक्तं प्रह्लादाभिधानं स्वपुत्रं हन्तुं व्यवसितवान्। ततः परं भगवान्विष्णुरेव स्तम्भान्नृसिंहरूपेणाविर्भूतवान्। हिरण्यकशिपुं चान्यान्बहून्दुष्टासुरान्हत्वा धर्मं नृसिंहः पूर्वस्थितिमानीतवानेवेति॥२६४॥
Hiraṇyakaśipunāmā śaktiśālyasuro bahuvāraṁ viṣṇumahābhaktaṁ prahlādābhidhānaṁ svaputraṁ hantuṁ vyavasitavān| Tataḥ paraṁ bhagavānviṣṇureva stambhānnṛsiṁharūpeṇāvirbhūtavān| Hiraṇyakaśipuṁ cānyānbahūnduṣṭāsurānhatvā dharmaṁ nṛsiṁhaḥ pūrvasthitimānītavāneveti||264||

"Могущественный демон (śaktiśāli-asuraḥ), известный как Hiraṇyakaśipu (hiraṇyakaśipu-nāmā), пытался (vyavasitavān) много раз (bahu-vāram) убить (hantum) своего собственного сына (sva-putram) по имени Prahlāda (prahlāda-abhidhānam) —который был великим преданным Viṣṇu (viṣṇu-mahā-bhaktam)—. После этого (tatas param) Сам Господь Viṣṇu (bhagavān viṣṇuḥ eva) появился (āvirbhūtavān) из столба (stambhāt) в образе Человека-Льва (nṛsiṁha-rūpeṇa). Убив (hatvā) Hiraṇyakaśipu (hiraṇyakaśipum) и (and) многих (bahūn) других (anyān) злых демонов (duṣṭa-asurān), Человек-Лев (nṛsiṁhaḥ) восстановил (pūrva-sthitim ānītavān eva) Дхарму (dharmam... iti)"||264||

यतः सर्वासुरजातिर्नृसिंहक्रोधेनाशेषतो विनशितुं तर्जिता ततः प्रह्लादो ब्रह्मणा प्रेरितो श्रीमन्नृसिंहस्य सम्मुखे तं शामयितुं स्तोत्राणि गीतवान्। तथाहि स प्रार्थनामियामुक्तवानिति॥२६५॥
Yataḥ sarvāsurajātirnṛsiṁhakrodhenāśeṣato vinaśituṁ tarjitā tataḥ prahlādo brahmaṇā prerito śrīmannṛsiṁhasya sammukhe taṁ śāmayituṁ stotrāṇi gītavān| Tathāhi sa prārthanāmiyāmuktavāniti||265||

"Поскольку (yatas) всему роду демонов (sarva-asura-jātiḥ) угрожало (tarjitā) полное уничтожение (aśeṣatas vinaśitum) из-за гнева Человека-Льва (nṛsiṁha-krodhena), Prahlāda (tatas prahlādaḥ), побуждаемый (preritaḥ) Brahmā (brahmaṇā), пел (gītavān) гимны (stotrāṇi) перед (sammukhe) достопочтенным Человеком-Львом (śrīmat-nṛsiṁhasya), чтобы умилостивить Его (tam śāmayitum). Например (tathāhi), он (saḥ) произнёс (uktavān) эту (iyām) молитву (prārthanām... iti)"||265||

नमस्ते नरसिंहाय प्रह्लादाह्लाददायिने।
हिरण्यकशिपोर्वक्षःशिलाटङ्कनखालये॥
इतो नृसिंहः परतो नृसिंहो यतो यतो यामि ततो नृसिंहः।
बहिर्नृसिंहो हृदये नृसिंहो नृसिंहमादिं शरणं प्रपद्य इति॥२६६॥
Namaste narasiṁhāya prahlādāhlādadāyine|
Hiraṇyakaśiporvakṣaḥśilāṭaṅkanakhālaye||
Ito nṛsiṁhaḥ parato nṛsiṁho yato yato yāmi tato nṛsiṁhaḥ|
Bahirnṛsiṁho hṛdaye nṛsiṁho nṛsiṁhamādiṁ śaraṇaṁ prapadya iti||266||

"«Приветствую (namas) Тебя (te), Человек-Лев (narasiṁhāya), кто доставляет радость Prahlāda (prahlāda-āhlāda-dāyine), (и) чьи ряды когтей (подобны) резцам на камнеподобной груди (vakṣas-śilā-ṭaṅka-nakha-ālaye) Hiraṇyakaśipu (hiraṇyakaśipoḥ). Человек-Лев (nṛsiṁhaḥ) (находится) здесь (itas), Человек-Лев (nṛsiṁhaḥ) (находится) вон там (paratas). Куда бы (yatas yatas) я ни пошёл (yāmi), Человек-Лев (nṛsiṁhaḥ) (пребывает) там (tatas). Человек-Лев (nṛsiṁhaḥ) (находится) снаружи (bahis), Человек-Лев (nṛsiṁhaḥ) (пребывает) в сердце (hṛdaye). Я принимаю прибежище (śaraṇam prapadye) в изначальном Человеке-Льве (nṛsiṁham ādim... iti)»"||266||

दैत्यपतिर्महाबलिः प्रह्लादपौत्रो विरोचनपुत्रश्चेन्द्रदेवं पराजितवांस्ततः पश्चाद्भगवान्विष्णुरिन्द्रस्य शक्तिं पुनः स्थापयितुं वामनरूपेण प्रादुर्भूतः। एकदा वामनो युवब्राह्मणाकृतिः स्थानं गतवान्यत्र बलिः स्वगुरुश्च यज्ञमकुरुताम्। यतो बलिर्ब्राह्मणेभ्यो भैक्षाणि दत्तवांस्ततोऽहं तव कथं साहाय्यं करोमीति स वामनं शीघ्रं पृष्टवानिति॥२६७॥
Daityapatirmahābaliḥ prahlādapautro virocanaputraścendradevaṁ parājitavāṁstataḥ paścādbhagavānviṣṇurindrasya śaktiṁ punaḥ sthāpayituṁ vāmanarūpeṇa prādurbhūtaḥ| Ekadā vāmano yuvabrāhmaṇākṛtiḥ sthānaṁ gatavānyatra baliḥ svaguruśca yajñamakurutām| Yato balirbrāhmaṇebhyo bhaikṣāṇi dattavāṁstato'haṁ tava kathaṁ sāhāyyaṁ karomīti sa vāmanaṁ śīghraṁ pṛṣṭavāniti||267||

"После того, как великий Бали (mahā-baliḥ... tatas paścāt), повелитель демонов (daitya-pati) —внук Prahlāda (prahlāda-pautraḥ) и (ca) сын Virocana (virocana-putraḥ)—, победил (parājitavān) бога Индру (indra-devam), Господь (bhagavān) Viṣṇu (viṣṇuḥ) появился (prādurbhūtaḥ) в образе Карлика (vāmana-rūpeṇa), чтобы вернуть власть Индры (indrasya śaktim punaḥ sthāpayitum). Однажды (ekadā) Карлик (vāmanaḥ), принявший облик молодого brāhmaṇa --т.е. священника-- (yuva-brāhmaṇa-ākṛtiḥ), отправился (gatavān) к месту (sthānam), где (yatra) Бали (baliḥ) и (ca) его Гуру (sva-guruḥ) выполняли (akurutām) жертвоприношение (yajñam). Поскольку (yatas) Бали (baliḥ) раздавал (dattavān) милостыню (bhaikṣāṇi) brāhmaṇa-s (brāhmaṇebhyaḥ), он (saḥ) быстро (śīghram) спросил (pṛṣṭavān) Карлика (vāmanam): 'Как (katham) я могу помочь (aham... sāhāyyam karomi) тебе (tava... iti... iti)?'"||267||

अहं धनं नेच्छाम्यपि तु याहं पदत्रयेण व्याप्तुं शक्तः केवलं तां भूमिमिच्छामीति वामनोऽवदत्। बलिस्तस्मै तद्दातुमुपगतवान्। तर्हि वामनः श्रीत्रिविक्रमातिबृहद्रूपं गृहीत्वा रोदसीं पदद्वयेन व्याप्तवान्। ततो बलेरभ्यर्थनया त्रिविक्रमो दैत्यपतेः शिरस्येव तृतीयपदन्यासं कृतवांस्तं च पातालं प्रत्यधोऽप्रेरयत्। एवमिन्द्रश्चान्ये सर्वे देवाः स्वर्गं प्रतिलब्धवन्त इति॥२६८॥
Ahaṁ dhanaṁ necchāmyapi tu yāhaṁ padatrayeṇa vyāptuṁ śaktaḥ kevalaṁ tāṁ bhūmimicchāmīti vāmano'vadat| Balistasmai taddātumupagatavān| Tarhi vāmanaḥ śrītrivikramātibṛhadrūpaṁ gṛhītvā rodasīṁ padadvayena vyāptavān| Tato balerabhyarthanayā trivikramo daityapateḥ śirasyeva tṛtīyapadanyāsaṁ kṛtavāṁstaṁ ca pātālaṁ pratyadho'prerayat| Evamindraścānye sarve devāḥ svargaṁ pratilabdhavanta iti||268||

"Карлик (vāmanaḥ) сказал (avadat): 'Я (aham) не (na) хочу (icchāmi) богатства (dhanam), но скорее (api tu), я хочу (icchāmi) только (kevalam) землю (tām bhūmim), которую (yā) я (aham) смогу (śaktaḥ) охватить (vyāptum) тремя шагами (pada-trayeṇa... iti)'. Бали (baliḥ) согласился (upagatavān) дать (dātum) ему (tasmai) это (tad). Тогда (tarhi), Карлик (vāmanaḥ), приняв (gṛhītvā) гигантскую форму почтенного Trivikrama (śrī-trivikrama-atibṛhat-rūpam), охватил (vyāptavān) небеса и землю (rodasīm) двумя шагами (pada-dvayena). После этого (tatas), по просьбе Бали (baleḥ abhyarthanayā), Trivikrama (trivikrama) сделал (свой) третий шаг (tṛtīya-pada-nyāsam kṛtavān) на самую голову (śirasi eva) повелителя демонов (daitya-pateḥ) и (ca) столкнул его вниз (tam... adhas aprerayat) в Pātāla --нижние миры-- (pātālam prati). Таким образом (evam), Индра (indraḥ) и (ca) все (sarve) другие (anye) боги (devāḥ) восстановили (pratilabdhavantaḥ) небеса (svargam... iti)"||268||

तत्पञ्चावतारकथाभिः पुलकितः साधकस्तेषां प्रत्येकं ध्यातुमारब्धवान्प्रथमं मत्स्यं ततः कूर्मं ततो वराहं ततो नृसिंहमन्ते च वामनं स ध्यातवान्। तदनन्तरं स परशुरामाख्यान्यविष्ण्ववतारस्य विषये सङ्क्षेपेण वक्तुं सज्जोऽभवत्॥२६९॥
Tatpañcāvatārakathābhiḥ pulakitaḥ sādhakasteṣāṁ pratyekaṁ dhyātumārabdhavānprathamaṁ matsyaṁ tataḥ kūrmaṁ tato varāhaṁ tato nṛsiṁhamante ca vāmanaṁ sa dhyātavān| Tadanantaraṁ sa paraśurāmākhyānyaviṣṇvavatārasya viṣaye saṅkṣepeṇa vaktuṁ sajjo'bhavat||269||

Восхищённый (pulakitaḥ) историями тех пяти avatāra-s (tad-pañca-avatāra-kathābhiḥ), искатель (sādhakaḥ) начал (ārabdhavān) медитировать (dhyātum) на каждого из них (teṣām pratyekam). Сначала (prathamam) он медитировал (saḥ dhyātavān) на Matsya --Рыбу-- (matsyam), потом (tatas) на Kūrma --Черепаху-- (kūrmam), затем (tatas) на Varāha --Вепря-- (varāham), после этого (tatas) на Nṛsiṁha --Человека-Льва-- (nṛsiṁham) и (ca) под конец (ante) на Vāmana --Карлика-- (vāmanam). Сразу после этого (tad-anantaram), он (saḥ) был готов (sajjaḥ abhavat) кратко рассказать (saṁkṣepeṇa vaktum) о другом avatāra Viṣṇu по имени Paraśurāma (paraśurāma-ākhya-anya-viṣṇu-avatārasya viṣaye)||269||

सप्तर्ष्यन्यतमजमदग्निनामकस्वपितुर्मृत्युं कार्तवीर्यार्जुनराजे सहस्रबाह्वाख्येऽपि प्रतिकर्तुं श्रीमत्परशुरामो भगवता विष्णुना गृहीताकृतिर्ब्राह्मणो विश्वामित्रर्षिदत्तत्रेययोः शिष्यः शिवपूजकश्च तस्य राज्ञः शिरश्छिन्नवांश्चेक्ष्वाकुवंशस्य नृपान्विहायान्यान्सर्वान्राज्ञः स्वपरशुनाहन्। एवं सर्वाननियन्त्रणान्क्षत्रियान्निर्मूल्य भूमौ धर्मं परशुरामः पूर्वदशामानीतवानिति॥२७०॥
Saptarṣyanyatamajamadagnināmakasvapiturmṛtyuṁ kārtavīryārjunarāje sahasrabāhvākhye'pi pratikartuṁ śrīmatparaśurāmo bhagavatā viṣṇunā gṛhītākṛtirbrāhmaṇo viśvāmitrarṣidattatreyayoḥ śiṣyaḥ śivapūjakaśca tasya rājñaḥ śiraśchinnavāṁścekṣvākuvaṁśasya nṛpānvihāyānyānsarvānrājñaḥ svaparaśunāhan| Evaṁ sarvānaniyantraṇānkṣatriyānnirmūlya bhūmau dharmaṁ paraśurāmaḥ pūrvadaśāmānītavāniti||270||

"Чтобы отомстить (pratikartum) царю Kārtavīryārjuna (kārtavīryārjuna-rāje) —также (api) известному как Sahasrabāhu (sahasrabāhu-ākhye)— за смерть (mṛtyum) своего отца по имени Jamadagni, который был одним из семи Провидцев (sapta-ṛṣi-anyatama-jamadagni-nāmaka-sva-pituḥ), досточтимый Paraśurāma --Rāma с топором-- (śrīmat-paraśurāmaḥ) —форма, принятая (gṛhīta-ākṛtiḥ) Господом Viṣṇu (bhagavatā viṣṇunā)—, brāhmaṇa (brāhmaṇaḥ), ученик (śiṣyaḥ) Dattatreya и Провидца Viśvāmitra (viśvāmitra-ṛṣi-dattatreyayoḥ) и (ca) поклонник Śiva (śiva-pūjakaḥ) отрубил (chinnavān) голову (śiras) этому царю (tasya rājñaḥ) и (ca) убил (ahan) своим топором (sva-paraśunā) всех (sarvān) других (anyān) царей (rājñaḥ) за исключением (vihāya) царей (nṛpān) линии Ikṣvāku (ikṣvāku-vaṁśasya). Таким образом (evam), искоренив (nirmūlya) всех (sarvān) деспотичных (aniyantraṇān) kṣatriya-s (kṣatriyān), Paraśurāma (paraśurāmaḥ) восстановил (pūrva-daśām ānītavān) Дхарму (dharmam) на Земле (bhūmau... iti)"||270||

परशुरामो भार्गव इति प्रसिद्धोऽपि स्वपित्राज्ञया रेणुकानामिकायाः स्वमातुरविचलिततया शीर्षछेदमकरोत्। स महालक्ष्म्यादत्ताकृतेर्धरण्याः पतिरपि। परशुरामश्च ब्रह्म वैष्णवं च पाशुपतमित्यस्त्रत्रयस्य धारकोऽपि। स पाण्डवकौरवाणां गुरोर्द्रोणाचार्यस्य गुरुरपि। सोऽपिच चिरञ्जीवी वा दीर्घायुर्यो वा श्रीकल्क्यागमे कलियुगपर्यन्ते विष्णोर्दशमावतारस्य गुरुरिव पुनः प्रभविष्यतीति॥२७१॥
Paraśurāmo bhārgava iti prasiddho'pi svapitrājñayā reṇukānāmikāyāḥ svamāturavicalitatayā śīrṣachedamakarot| Sa mahālakṣmyādattākṛterdharaṇyāḥ patirapi| Paraśurāmaśca brahma vaiṣṇavaṁ ca pāśupatamityastratrayasya dhārako'pi| Sa pāṇḍavakauravāṇāṁ gurordroṇācāryasya gururapi| So'pica cirañjīvī vā dīrghāyuryo vā śrīkalkyāgame kaliyugaparyante viṣṇordaśamāvatārasya gururiva punaḥ prabhaviṣyatīti||271||

"Paraśurāma (paraśurāmaḥ), также (api) известный (prasiddhaḥ) как 'Bhārgava' --букв. потомок Bhṛgu-- (bhārgavaḥ iti), без колебаний (avicalitatayā) обезглавивший (śīrṣachedam akarot) свою собственную мать (sva-mātuḥ) по имени Reṇukā (reṇukā-nāmikāyāḥ) по приказу своего отца (sva-pitṛ-ājñayā). Он (saḥ) (является) также (api) мужем (patiḥ) Dharaṇī (dharaṇyāḥ) в форме, которую приняла Mahālakṣmī (mahālakṣmī-ādatta-ākṛteḥ). И (ca) Paraśurāma (paraśurāmaḥ) (— это) также (api) обладатель (dhārakaḥ) трёх видов оружия (astra-trayasya) —тех Brahmā, Viṣṇu и Śiva (brahma vaiṣṇavam ca pāśupatam iti)—. Он (saḥ) (был) даже (api) Гуру (guruḥ) Droṇācārya (droṇācāryasya) —Гуру (guroḥ) Pāṇḍava-s и Kaurava-s (pāṇḍava-kauravāṇām)—. Более того (apica), он (saḥ) (является) cirañjīvī (cirañjīvī), или (vā... vā) долгожителем (dīrghāyus), который (yaḥ) появится (punar prabhaviṣyati) как (iva) Гуру (guruḥ) десятого avatāra (daśama-avatārasya) Viṣṇu (viṣṇoḥ... iti), когда почтенный Kalki прибудет (śrī-kalki-āgame) в конце Kaliyuga (kali-yuga-paryante)"||271||

अवतारान्तरं भगवान्रामचन्द्रोऽयोध्यायां जातो लक्ष्मणभरतशत्रुघ्नानां भ्राता दशरथराजपुत्रो यस्य लीलाः श्रीमद्रामायणे वाल्मीकिना वर्णिताः। स एव मारीचखरदूषणनामकान्राक्षसान्रावणस्य राक्षसराजस्य सहकारिणोऽहन्। स्वभ्राता च लक्ष्मणाख्यः शूर्पणखाया नासिकां कर्णौ चाछिनद्रावणो रामचन्द्रस्य पत्न्याः सीताया अपहरणं कर्तुं निश्चितवानित्यस्य सर्वस्य च फलमिति॥२७२॥
Avatārāntaraṁ bhagavānrāmacandro'yodhyāyāṁ jāto lakṣmaṇabharataśatrughnānāṁ bhrātā daśaratharājaputro yasya līlāḥ śrīmadrāmāyaṇe vālmīkinā varṇitāḥ| Sa eva mārīcakharadūṣaṇanāmakānrākṣasānrāvaṇasya rākṣasarājasya sahakāriṇo'han| Svabhrātā ca lakṣmaṇākhyaḥ śūrpaṇakhāyā nāsikāṁ karṇau cāchinadrāvaṇo rāmacandrasya patnyāḥ sītāyā apaharaṇaṁ kartuṁ niścitavānityasya sarvasya ca phalamiti||272||

"Следующий avatāra (avatāra-antaram) (— это) Господь (bhagavān) Rāmacandra (rāmacandraḥ), родившийся (jātaḥ) в Ayodhyā (ayodhyāyām), брат (bhrātā) Lakṣmaṇa, Bharata и Śatrughna (lakṣmaṇa-bharata-śatrughnānām), сын царя Daśaratha (daśaratha-rāja-putraḥ), чьё --т.e. Rāmacandra-- (yasya) Времяпровождение (līlāḥ) было описано (varṇitāḥ) Vālmīki (vālmīkinā) в почтенной Rāmāyaṇa (śrīmat-rāmāyaṇe). Он сам (saḥ eva) убил (ahan) демонов, известных как Mārīca, Khara и Dūṣaṇa (mārīca-khara-dūṣaṇa-nāmakān rākṣasān) —спутников (sahakāriṇaḥ) Rāvaṇa (rāvaṇasya), царя демонов (rākṣasa-rājasya)—. А (ca) его собственный брат (sva-bhrātā) по имени Lakṣmaṇa (lakṣmaṇa-ākhyaḥ) отрезал (achinat) нос (nāsikām) и (ca) уши (karṇau) у Śūrpaṇakhā (śūrpaṇakhāyāḥ), (и как) результат (phalam) всего этого (asya sarvasya), тот (iti) Rāvaṇa (rāvaṇaḥ) решил (niścitavān) похитить (apaharaṇam kartuṁ) Sītā (sītāyāḥ), жену (patnyāḥ) Rāmacandra (rāmacandrasya... iti)"||272||

रावणेन स्वभार्यापहरणानन्तरं रामचन्द्रस्तां सर्वस्मिन्वनेऽन्विष्टवान्। तस्मिनन्वेषे जटायुना सोऽमिलत्। पक्ष्ययं च रामचन्द्रमुक्तवान्यत्तस्य पत्नी रावणेनापहृता। ततो रामचन्द्रः कबन्धासुरं च सुग्रीवाग्रजं वानरसेनापतिं वालिं च मारितवान्। ततो रामचन्द्रः सिंहासने सुग्रीवं पुनः स्थापितवान्। तस्मिन्प्रक्रमे स सुग्रीवस्य सेनापतिं हनुमन्तं मिलितवान्। हनुमान्रामचन्द्रस्य महाभक्तान्यतमो भविष्यति। एतस्मिंस्तु समये लङ्कायां रावणः स्वपत्नीत्वंआप्तुं सीतां विश्वासं कारयितुं व्यवसितवानिति॥२७३॥
Rāvaṇena svabhāryāpaharaṇānantaraṁ rāmacandrastāṁ sarvasminvane'nviṣṭavān| Tasminanveṣe jaṭāyunā so'milat| Pakṣyayaṁ ca rāmacandramuktavānyattasya patnī rāvaṇenāpahṛtā| Tato rāmacandraḥ kabandhāsuraṁ ca sugrīvāgrajaṁ vānarasenāpatiṁ vāliṁ ca māritavān| Tato rāmacandraḥ siṁhāsane sugrīvaṁ punaḥ sthāpitavān| Tasminprakrame sa sugrīvasya senāpatiṁ hanumantaṁ militavān| Hanumānrāmacandrasya mahābhaktānyatamo bhaviṣyati| Etasmiṁstu samaye laṅkāyāṁ rāvaṇaḥ svapatnītvaṁāptuṁ sītāṁ viśvāsaṁ kārayituṁ vyavasitavāniti||273||

"Rāmacandra (rāmacandraḥ) после того, как Rāvaṇa похитил его жену (rāvaṇena sva-bhāryā-apaharaṇa-anantaram), искал (anviṣṭavān) её (tām) по всему лесу (sarvasmin vane). Во время (своего) поиска (tasmin anveṣe) он (saḥ) встретил (amilat) Jaṭāyu (jaṭāyunā). И (ca) эта (ayam) птица (pakṣī) сказала (uktavān) Rāmacandra (rāmacandram), что (yad) его (tasya) жена (patnī) была похищена (apahṛtā) Rāvaṇa (rāvaṇena). После этого (tatas) Rāmacandra (rāmacandraḥ) убил (māritavān) демона Kabandha (kabandha-asuram) и (ca... ca) Vāli (vālim) —предводителя обезьян (vānara-senāpatim) (и) старшего брата Sugrīva (sugrīva-agrajam)—. Затем (tatas) Rāmacandra (rāmacandraḥ) вновь (punar) поместил (sthāpitavān) Sugrīva (sugrīvam) на трон (siṁhāsane). В процессе (tasmin prakrame) он (saḥ) встретил (militavān) Hanumān (hanumantam), командира (senāpatim) Sugrīva (sugrīvasya). Hanumān (hanumān) станет (bhaviṣyati) одним из великих преданных (mahā-bhakta-anyatamaḥ) Rāmacandra (rāmacandrasya). А (tu) тем временем (etasmin... samaye) на Laṅkā (laṅkāyām), Rāvaṇa (rāvaṇaḥ) пытался (vyavasitavān) убедить (viśvāsam kārayitum) Sītā (sītām) стать (āptum) его собственной женой (sva-patnītvam)"||273||

समुद्रं प्राप्य रामचन्द्रो हनुमता सह स्वमहावानरसेनया च रावणराज्यं लङ्कानामकं प्रति तर्तुं सज्जा अभवन्। तत्कर्तुं परन्तु तैर्दीर्घसेतुर्निर्मातव्यः। नलस्य नेतृत्वे वानरसेना प्लवमानशिलाभिः सेतुनिर्माणं कर्तुं शक्तवती यतस्तासु शिलास्वेव श्रीरामस्य नाम लिखितमासीत्। ततः पश्चाद्रावणस्यैव भ्रात्रन्यतमस्य विभीषणस्य साहाय्येन रामचन्द्रो लङ्कामाक्रान्तवांस्तदनन्तरं च स स्वयं रावणमहन्। ततः परं रामचन्द्रः स्वपत्न्या उद्धारं कृतवान्। अन्ते स लङ्कासिंहासने विभीषणं स्थापयित्वा सीतया सहायोध्यां प्रति प्रस्थितवानिति॥२७४॥
Samudraṁ prāpya rāmacandro hanumatā saha svamahāvānarasenayā ca rāvaṇarājyaṁ laṅkānāmakaṁ prati tartuṁ sajjā abhavan| Tatkartuṁ parantu tairdīrghaseturnirmātavyaḥ| Nalasya netṛtve vānarasenā plavamānaśilābhiḥ setunirmāṇaṁ kartuṁ śaktavatī yatastāsu śilāsveva śrīrāmasya nāma likhitamāsīt| Tataḥ paścādrāvaṇasyaiva bhrātranyatamasya vibhīṣaṇasya sāhāyyena rāmacandro laṅkāmākrāntavāṁstadanantaraṁ ca sa svayaṁ rāvaṇamahan| Tataḥ paraṁ rāmacandraḥ svapatnyā uddhāraṁ kṛtavān| Ante sa laṅkāsiṁhāsane vibhīṣaṇaṁ sthāpayitvā sītayā sahāyodhyāṁ prati prasthitavāniti||274||

"Достигнув (prāpya) океана (samudram), Rāmacandra (rāmacandraḥ) вместе с (saha) Hanumān (hanumatā) и (ca) его огромной армией обезьян (sva-mahā-vānara-senayā) приготовились (sajjāḥ abhavan) переправиться (tartum) в царство Rāvaṇa под названием Laṅkā (rāvaṇa-rājyaṁ laṅkā-nāmakam prati). Однако (parantu), чтобы сделать (kartum) это (tad), они должны были построить длинный мост (taiḥ dīrgha-setuḥ nirmātavyaḥ). Под руководством (netṛtve) Nala (nalasya) армия обезьян (vānara-senā) смогла (śaktavatī) построить мост (setu-nirmāṇam kartum) из плавающих камней (plavamāna-śilābhiḥ), потому что (yatas) имя (nāma) досточтимого Rāma (śrī-rāmasya) было (āsīt) написано (likhitam) на тех самых камнях (tāsu śilāsu eva). После этого (tatas paścāt) с помощью (sāhāyyena) Vibhīṣaṇa (vibhīṣaṇasya) —одного из братьев (bhrātṛ-anyatamasya) самого Rāvaṇa (rāvaṇasya eva)— Rāmacandra (rāmacandraḥ) атаковал (ākrāntavān) Laṅkā (laṅkām), и (ca) сразу после этого (tad-anantaram) он (saḥ) сам (svayam) убил (ahan) Rāvaṇa (rāvaṇam). Затем (tatas param) Rāmacandra (rāmacandraḥ) спас (uddhāram kṛtavān) свою жену (sva-patnyāḥ). В заключение (ante), он (saḥ), посадив (sthāpayitvā) Vibhīṣaṇa (vibhīṣaṇam) на трон Laṅkā (laṅkā-siṁhāsane), отправился (prasthitavān) в Ayodhyā (ayodhyām prati) вместе с Sītā (sītayā saha... iti)"||274||

अयोध्यायां सीतामानेतुं रामचन्द्रः कुबेरस्य पुष्पकविमानमुपायुङ्क्त हनुमान्सुग्रीवश्च रामस्य भ्राता लक्ष्मणाख्यस्तेन सह यात्रां कृतवन्तः। अयोध्यां प्राप्य रामस्तस्मै स्वपादुकानि आनेत्रा भ्रात्रा भरताख्येन स्वागतमक्रियत। हनुमांश्छत्रधारणः शत्रुघ्नो रामचन्द्रस्य धनुरिषुधी चावहद्यावत्सीतैव तीर्थजलयुक्तं पात्रं वहितवती। अङ्गदः खड्गग्राही जाम्बवांश्च सुवर्णफलकी। तदनन्तरं रामचन्द्रः सर्वैः स्वबन्धुभिः सह पुनर्मिलितवान्। अन्ततो स्वगुरुर्वसिष्ठर्षीरामचन्द्रमयोध्याराजत्वेन सिंहासने स्थापितवानिति॥२७५॥
Ayodhyāyāṁ sītāmānetuṁ rāmacandraḥ kuberasya puṣpakavimānamupāyuṅkta hanumānsugrīvaśca rāmasya bhrātā lakṣmaṇākhyastena saha yātrāṁ kṛtavantaḥ| Ayodhyāṁ prāpya rāmastasmai svapādukāni ānetrā bhrātrā bharatākhyena svāgatamakriyata| Hanumāṁśchatradhāraṇaḥ śatrughno rāmacandrasya dhanuriṣudhī cāvahadyāvatsītaiva tīrthajalayuktaṁ pātraṁ vahitavatī| Aṅgadaḥ khaḍgagrāhī jāmbavāṁśca suvarṇaphalakī| Tadanantaraṁ rāmacandraḥ sarvaiḥ svabandhubhiḥ saha punarmilitavān| Antato svagururvasiṣṭharṣīrāmacandramayodhyārājatvena siṁhāsane sthāpitavāniti||275||

"Чтобы перевезти (ānetum) Sītā (sītām) (обратно) в Ayodhyā (ayodhyāyām), Rāmacandra (rāmacandraḥ) использовал (upāyuṅkta) колесницу Puṣpaka (puṣpaka-vimānam) Куберы (Kubera) (kuberasya). Hanumān (hanumān), Sugrīva (sugrīvaḥ) и (ca) брат (bhrātā) Рамы (Rāma) (rāmasya) по имени Lakṣmaṇa (lakṣmaṇa-ākhyaḥ) путешествовали (yātrām kṛtavantaḥ) с ним (tena saha). Достигнув (prāpya) Ayodhyā (ayodhyām), Rāma (rāmaḥ) был встречен (svāgatam akriyata) (своим) братом (bhrātrā) Bharata (bharata-ākhyena), который принёс (ānetrā) ему (tasmai) его --т.е. Рамы-- деревянные туфли (sva-pādukāni). Hanumān (hanumān) нёс зонтик (chatra-dhāraṇaḥ), Śatrughna (śatrughnaḥ) держал (avahat) лук Rāma (rāmacandrasya dhanus) и (ca) два колчана (iṣudhī), а (yāvat) сама Sītā (sītā eva) несла (vahitavatī) сосуд (pātram), содержащий воду священных мест (tīrtha-jala-yuktam). Aṅgada (aṅgadaḥ) держал меч (khaḍga-grāhī), а (ca) Jāmbavān (jāmbavān) золотой щит (suvarṇa-phalakī). Сразу после этого (tad-anantaram) Rāmacandra (rāmacandraḥ) встретился (militavān) вновь (punar) со всеми своими родственниками (sarvaiḥ sva-bandhubhiḥ saha). И наконец (antatas), его собственный Гуру (sva-guruḥ), Провидец Vasiṣṭha (vasiṣṭha-rṣiḥ), утвердил (sthāpitavān) Rāmacandra (rāmacandram) на троне (siṁhāsane) как царя Ayodhyā (ayodhyā-rājatvena... iti)"||275||

रघुनन्दनो दाशरथीरघूद्वहो रघुपुङ्गवो रघुवरो रघुनाथोऽहल्याशापशमनो राघवो रावणारीरावणजिद्दशास्यजिन्मखत्राता जानकीवल्लभो जितामित्रो रामभद्रो विश्वामित्रप्रियो जामदग्न्यमहादर्पदलनो दूषणत्रिशिरोहन्ता धन्वी पितृभक्तो जयन्तत्राणवरदश्चित्रकूटसमाश्रयः सुमित्रापुत्रसेवितो मृतवानरजीवनः सुग्रीवेप्सितराज्यदश्च दशग्रीवशिरोहर इतीमानि रामचन्द्रस्यान्यानि कानिचिन्नामानीति॥२७६॥
Raghunandano dāśarathīraghūdvaho raghupuṅgavo raghuvaro raghunātho'halyāśāpaśamano rāghavo rāvaṇārīrāvaṇajiddaśāsyajinmakhatrātā jānakīvallabho jitāmitro rāmabhadro viśvāmitrapriyo jāmadagnyamahādarpadalano dūṣaṇatriśirohantā dhanvī pitṛbhakto jayantatrāṇavaradaścitrakūṭasamāśrayaḥ sumitrāputrasevito mṛtavānarajīvanaḥ sugrīvepsitarājyadaśca daśagrīvaśirohara itīmāni rāmacandrasyānyāni kānicinnāmānīti||276||

"Таковы (imāni) некоторые (kānicid) другие (anyāni) имена (nāmāni) Rāmacandra (rāmacandrasya): Сын Raghu --прадед Rāmacandra-- (raghu-nandanaḥ), сын Daśaratha (dāśarathiḥ), потомок Raghu (raghu-udvahaḥ), отпрыск Raghu (raghu-puṅgavaḥ), лучший из Raghu-s (raghu-vara), повелитель Raghu-s (raghu-nāthaḥ), избавитель от проклятия Ahalyā (ahalyā-śāpa-śamanaḥ), названный в честь рода Raghu (rāghavaḥ), враг Раваны (Rāvaṇa) (rāvaṇa-ariḥ), победитель Раваны (Rāvaṇa) (rāvaṇa-jit), победитель имеющего десять уст --т.e. Раваны (Rāvaṇa)-- (daśa-āsya-jit), защитник жертвоприношения (Viśvāmitra) (makha-trātā), возлюбленный Jānakī --Jānakī — это одно из имён Sītā-- (jānakī-vallabhaḥ), тот, кто победил своих врагов (jita-amitraḥ), самый благоприятный (rāma-bhadraḥ), дорогой для Viśvāmitra (viśvāmitra-priyaḥ), тот, кто уничтожил великое высокомерие сына Jamadagni (jāmadagnya-mahā-darpa-dalanaḥ), убийца Dūṣaṇa и Triśirās (dūṣaṇa-triśiras-hantā), вооружённый луком (dhanvī), преданный (своему) отцу (pitṛ-bhaktaḥ), тот, кто даровал благо спасти Jayanta (jayanta-trāṇa-vara-daḥ), тот, кто укрылся в (лесу) Citrakūṭa (citrakūṭa-samāśrayaḥ), тот, кому служит сын Sumitrā --т.e. Lakṣmaṇa-- (sumitrā-putra-sevitaḥ), оживляющий мёртвых обезьян (mṛta-vānara-jīvanaḥ), податель царства, (которого) желает Sugrīva (sugrīva-īpsita-rājya-daḥ), и (ca) убийца того, у кого десять шей и десять голов --т.е. Rāvaṇa-- (daśa-grīva-śiras-haraḥ iti... iti)"||276||

रामचन्द्रनामसु सर्वथैकाग्रः सन्साधकोऽवगच्छद्यत्पूर्वावतारस्य परशुरामस्यान्यानि कानिचिन्नामानि स नोक्तवान्। अतोऽधुनाविलम्ब्य तानि सर्वाणि नामानि तेन वक्ष्यमाणान्येव॥२७७॥
Rāmacandranāmasu sarvathaikāgraḥ sansādhako'vagacchadyatpūrvāvatārasya paraśurāmasyānyāni kānicinnāmāni sa noktavān| Ato'dhunāvilambya tāni sarvāṇi nāmāni tena vakṣyamāṇānyeva||277||

Будучи (san) полностью (sarvathā) сосредоточенным (ekāgraḥ) на именах Rāmacandra (rāmacandra-nāmasu), искатель (sādhakaḥ) осознал (avagacchat), что (yad) он (saḥ) не упомянул (na uktavān) некоторые (kānicid) другие (anyāni) имена (nāmāni) Paraśurāma (paraśurāmasya) —предыдущего avatāra (pūrva-avatārasya)—. Поэтому (atas) сейчас (adhunā), без промедления (avilambya), им (tena) будут упомянуты (vakṣyamāṇāni eva) все (sarvāṇi) эти (tāni) имена (nāmāni)||277||

परशुरामकः कोङ्कणासुतो भृगुपतिः परशुधरः पर्शुरामो जमदग्निजो रेणुकातनयो मातृप्राणदो ब्रह्मराशि रैणुकेयो न्यक्षो जमदग्निसुतो न्यस्तदण्डः स्वामिजङ्घी कार्तवीर्यारिर्जामदग्न्यः खण्डपरशुर्मातृकच्छिदः क्षत्रान्तकः क्रौञ्चारिश्च सह्याद्रिवासीतीमानि परशुरामस्यान्यानि कानिचिन्नामानीति॥२७८॥
Paraśurāmakaḥ koṅkaṇāsuto bhṛgupatiḥ paraśudharaḥ parśurāmo jamadagnijo reṇukātanayo mātṛprāṇado brahmarāśi raiṇukeyo nyakṣo jamadagnisuto nyastadaṇḍaḥ svāmijaṅghī kārtavīryārirjāmadagnyaḥ khaṇḍaparaśurmātṛkacchidaḥ kṣatrāntakaḥ krauñcāriśca sahyādrivāsītīmāni paraśurāmasyānyāni kānicinnāmānīti||278||

"Таковы (imāni) некоторые (kānicid) другие (anyāni) имена (nāmāni) Paraśurāma (paraśurāmasya): Rāma с топором (paraśu-rāmakaḥ), сын Koṅkaṇā (koṅkaṇā-sutaḥ), владыка рода Bhṛgu (bhṛgu-patiḥ), тот, кто держит топор (paraśu-dharaḥ), Parśurāma --то же значение, что и Paraśurāma, т.e. Rāma с топором-- (parśurāmaḥ), рождённый от Jamadagni (jamadagni-jaḥ), сын Reṇukā (reṇukā-tanayaḥ), тот, кто даёт жизнь (своей) матери (mātṛ-prāṇa-daḥ), Raiṇukeya --то же значение, что и Reṇukātanaya, т.e. сын Reṇukā-- (raiṇukeyaḥ), буйвол (nyakṣaḥ), сын Jamadagni (jamadagni-sutaḥ), тот, кто положил посох (nyasta-daṇḍaḥ), тот, чьи ноги как у царя (svāmi-jaṅghī), враг Kārtavīrya (kārtavīrya-ariḥ), Jāmadagnya --то же значение, что и Jamadagnisuta, т.e. сын Jamadagni-- (jāmadagnyaḥ), тот, кто разрубает топором (своих врагов) на куски (khaṇḍa-paraśuḥ), тот, кто отрубает (голову своей) матери (mātṛka-chidaḥ), тот, является причиной смерти kṣatra-s, или членов kṣatriya/касты воинов (kṣatra-antakaḥ), враг горы Krauñca (krauñca-ariḥ), и (ca) тот, кто обитает в Sahyādri (sahyādri-vāsī... iti... iti)"||278||

तदा स साधको भक्तिपूर्णहृदयेन स्वगण्डयोरश्रुपातेन च भगवतो विष्णोस्तानि सर्वाणि परमनामानि ध्यायन्स्थितवान्। तद्ध्यानानन्तरं स कृष्णाख्यस्य परावतारस्य विषये वक्तुं सज्ज आसीत्। एवमुक्त्वारब्धवान्॥२७९॥
Tadā sa sādhako bhaktipūrṇahṛdayena svagaṇḍayoraśrupātena ca bhagavato viṣṇostāni sarvāṇi paramanāmāni dhyāyansthitavān| Taddhyānānantaraṁ sa kṛṣṇākhyasya parāvatārasya viṣaye vaktuṁ sajja āsīt| Evamuktvārabdhavān||279||

Затем (tadā) этот искатель (sa sādhakaḥ) с сердцем, полным преданности (bhakti-pūrṇa-hṛdayena), и (ca) со слезами, катящимися по его щекам (sva-gaṇḍayoḥ aśru-pātena), оставался (sthitavān), медитируя (dhyāyan) на все (sarvāṇi) эти (tāni) высочайшие имена (parama-nāmāni) Господа Viṣṇu (bhagavataḥ viṣṇoḥ). Сразу после медитации (tad-dhyāna-anantaram) он (saḥ) был (āsīt) готов (sajjaḥ) говорить (vaktum) о (viṣaye) следующем avatāra (para-avatārasya) по имени Kṛṣṇa (kṛṣṇa-ākhyasya). Он начал (ārabdhavān) говорить (uktvā) так (evam)||279||

वसुदेवस्य रोहिणीदेवक्याख्ये द्वे भार्य आस्ताम्। देवक्या अष्टौ बालका आसंस्तेषां बालकानां च कृष्णोऽष्टम आसीत्। देवक्याः पितृव्यपुत्र उग्रसेनसुतं मथुराराजः कंसो देवैर्विज्ञापितो यत्तद्बालकान्यतमस्तं मारयिष्यति। अत एव कंसो वसुदेवं देवकीं च स्वप्रासादे निरुद्धं कृत्वा प्रथमषड्बालकान्हतवान्। सप्तमपुत्रो बलराम इत्यख्यायत। एकतस्तस्य रोहिणीगर्भे देवकीगर्भात्सङ्क्रमणत्वाद्बलरामोऽत्यजीवत्। कृष्णोऽन्यतोऽष्टमपुत्रोऽर्धरात्रे जातः कंसस्तु तन्न ज्ञात्वा तं मारयितुं न शक्तवानिति॥२८०॥
Vasudevasya rohiṇīdevakyākhye dve bhārya āstām| Devakyā aṣṭau bālakā āsaṁsteṣāṁ bālakānāṁ ca kṛṣṇo'ṣṭama āsīt| Devakyāḥ pitṛvyaputra ugrasenasutaṁ mathurārājaḥ kaṁso devairvijñāpito yattadbālakānyatamastaṁ mārayiṣyati| Ata eva kaṁso vasudevaṁ devakīṁ ca svaprāsāde niruddhaṁ kṛtvā prathamaṣaḍbālakānhatavān| Saptamaputro balarāma ityakhyāyata| Ekatastasya rohiṇīgarbhe devakīgarbhātsaṅkramaṇatvādbalarāmo'tyajīvat| Kṛṣṇo'nyato'ṣṭamaputro'rdharātre jātaḥ kaṁsastu tanna jñātvā taṁ mārayituṁ na śaktavāniti||280||

"У Vasudeva было две жены (vasudevasya... dve bhārye āstām): Rohiṇī и Devakī (rohiṇī-devakī-ākhye). У Devakī было восемь детей (devakyāḥ aṣṭau bālakāḥ āsan), и (ca) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) был (āsīt) восьмым (aṣṭamaḥ) их этих детей (teṣām bālakānām). Kaṁsa (kaṁsaḥ), двоюродный брат (pitṛvyaputraḥ) Devakī (devakyāḥ), сын Ugrasena (ugrasena-sutam) (и) царя Mathurā (mathurārājaḥ), был проинформирован (vijñāpitaḥ) богами (devaiḥ), что (yad) один из этих детей (tad-bālaka-anyatamaḥ) убьёт (mārayiṣyati) его (tam). Поэтому (atas eva) Kaṁsa (kaṁsaḥ), заперев (niruddham kṛtvā) Vasudeva (vasudevam) и (ca) Devakī (devakīm) в своём собственном дворце (sva-prāsāde), убил (hatavān) первых шестерых детей (prathama-ṣaṭ-bālakān). Седьмого сына (saptama-putraḥ) звали (akhyāyata) Balarāma (balarāmaḥ iti). С одной стороны (ekatas), Balarāma (balarāmaḥ) выжил (atyajīvat), потому что был перенесён (tasya... saṅkramaṇatvāt) из лона Devakī (devakī-garbhāt) в лоно Rohiṇī (rohiṇī-garbhe). С другой стороны (anyatas), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), восьмой сын (aṣṭama-putraḥ), был рождён (jātaḥ) в полночь (ardharātre), но (tu) Kaṁsa (kaṁsaḥ), не (na) зная (jñātvā) этого (tad), не (na) смог (śaktavān) убить (mārayitum) его (tam... iti)"||280||

कृष्णजन्मानन्तरं स्वपिता वसुदेवस्तं गृहीत्वा देवैरनुग्रहितः प्रासादरक्षकाणां निरीक्षणं परिहर्य मथुरानगरद्वारैर्यमुनानद्यास्तीरं प्रति पलायितुमप्रभवत्। तत्रैव शेषः सहस्रशीर्षसर्पो यो भगवतो विष्णोः शय्यास्ति वसुदेवस्य कृष्णस्य च रक्षणार्थं स्वशीर्षाणि विस्तारितवान्। किञ्च यमुनैव तान्सुरक्षिततया नदीमतारयत्। एवं कृत्वा वसुदेवो नन्दं गोपालकं तस्य पत्नीं यशोदाख्यां चाप्राप्नोत्। यथा सा सद्य एव बालकमजनयत्तथैव वसुदेवो मौनेन तं बालकं गृहीत्वा तस्य स्थाने कृष्णमस्थापयत्। तत्सर्वं कृत्वा वसुदेवस्तद्गोपालकबालकेन सह कंसप्रासादे कारागारं प्रत्यागतवानिति॥२८१॥
Kṛṣṇajanmānantaraṁ svapitā vasudevastaṁ gṛhītvā devairanugrahitaḥ prāsādarakṣakāṇāṁ nirīkṣaṇaṁ pariharya mathurānagaradvārairyamunānadyāstīraṁ prati palāyitumaprabhavat| Tatraiva śeṣaḥ sahasraśīrṣasarpo yo bhagavato viṣṇoḥ śayyāsti vasudevasya kṛṣṇasya ca rakṣaṇārthaṁ svaśīrṣāṇi vistāritavān| Kiñca yamunaiva tānsurakṣitatayā nadīmatārayat| Evaṁ kṛtvā vasudevo nandaṁ gopālakaṁ tasya patnīṁ yaśodākhyāṁ cāprāpnot| Yathā sā sadya eva bālakamajanayattathaiva vasudevo maunena taṁ bālakaṁ gṛhītvā tasya sthāne kṛṣṇamasthāpayat| Tatsarvaṁ kṛtvā vasudevastadgopālakabālakena saha kaṁsaprāsāde kārāgāraṁ pratyāgatavāniti||281||

"Сразу после рождения Kṛṣṇa (kṛṣṇa-janma-anantaram) Vasudeva (vasudevaḥ), его отец (sva-pitā), взял (gṛhītvā) его (tam), (и), пользуясь благосклонностью (anugrahitaḥ) богов (devaiḥ), избежав (pariharya) бдительности (nirīkṣaṇam) дворцовой стражи (prāsāda-rakṣakāṇām), смог (aprabhavat) сбежать (palāyitum) к (prati) берегам (tīram) реки Yamunā (yamunā-nadyāḥ). Там же (tatra eva) Śeṣa (śeṣaḥ), тысячеглавый змей (sahasra-śirṣa-sarpaḥ), кто (yaḥ) является (asti) ложем (śayyā) Господа Viṣṇu (bhagavataḥ viṣṇoḥ), вытянул (vistāritavān) свои головы (sva-śirṣān) для защиты (rakṣaṇā-artham) Vasudeva (vasudevasya) и (ca) Kṛṣṇa (kṛṣṇasya). Более того (kiñca), сама Yamunā (yamunā eva) позволила им безопасно пересечь (tānsurakṣitatayā... atārayat) реку (nadīm). Сделав это (evam kṛtvā), Vasudeva (vasudevaḥ) нашёл (aprāpnot) пастуха (gopālakam) Nanda (nandam) и (ca) его (tasya) жену (patnīm) по имени Yaśodā (yaśodā-ākhyām). Поскольку (yathā) она (sā) только что родила (sadyas eva... ajanayat) ребёнка (bālakam), поэтому (tathā eva) Vasudeva (vasudevaḥ) тихо (maunena) взял (gṛhītvā) того (tam) ребёнка (bālakaṁ) (и) положил (asthāpayat) на его место (tasya sthāne) Kṛṣṇa (kṛṣṇam). Выполнив (kṛtvā) всё (sarvam) это (tad), Vasudeva (vasudevaḥ) вернулся (pratyāgatavān) в темницу (kārāgāram) во дворец Kaṁsa (kaṁsa-prāsāde) вместе с (saha) ребёнком того пастуха (tad-gopālaka-bālakena.... iti)"||281||

ततः परं कृष्णस्यान्तर्धानं ज्ञात्वा कंसस्तमन्वेष्टुमाश्चर्यौजोयुतान्पुम्बालकान्सर्वांश्च हन्तुं केभ्यश्चिदसुरेभ्य आज्ञापयत्समकाले च यतो वसुदेवदेवक्यौ च कंसस्य कृते भयहेतुर्नास्तां ततः स तौ मुक्तवान्। तदनन्तरं नन्दो नाम गोपालको यशोदासहितो रोहिणीबलरामाभ्यां च सह व्रजाख्यं ग्राममगच्छत्। ग्रामेऽस्मिन्नेव च कृष्णबलरामौ साकं स्वचरित्राण्यारब्धवन्तौ। तस्मै स्वविषयुक्तस्तनोपहरणेन सा तं मारयितुम्व्यवसितवतीति कारणतोऽस्मात्प्रथमं कृष्णः पूतनानामधेयप्रसिद्धासुरीं मारितवान्। व्रज एव च कृष्णस्य पालकमाता यशोदा बालककृष्णस्य शरीरं परितो दामं बद्धवती ततश्च तं बृहत्काष्ठमयपात्रे बद्धवती कृष्णस्तु महाबलेन तत्पात्रं वृक्षद्वयं प्रत्याकृष्टवानाघातेन च तावुन्मूलितवानिति॥२८२॥
Tataḥ paraṁ kṛṣṇasyāntardhānaṁ jñātvā kaṁsastamanveṣṭumāścaryaujoyutānpumbālakānsarvāṁśca hantuṁ kebhyaścidasurebhya ājñāpayatsamakāle ca yato vasudevadevakyau ca kaṁsasya kṛte bhayaheturnāstāṁ tataḥ sa tau muktavān| Tadanantaraṁ nando nāma gopālako yaśodāsahito rohiṇībalarāmābhyāṁ ca saha vrajākhyaṁ grāmamagacchat| Grāme'sminneva ca kṛṣṇabalarāmau sākaṁ svacaritrāṇyārabdhavantau| Tasmai svaviṣayuktastanopaharaṇena sā taṁ mārayitumvyavasitavatīti kāraṇato'smātprathamaṁ kṛṣṇaḥ pūtanānāmadheyaprasiddhāsurīṁ māritavān| Vraja eva ca kṛṣṇasya pālakamātā yaśodā bālakakṛṣṇasya śarīraṁ parito dāmaṁ baddhavatī tataśca taṁ bṛhatkāṣṭhamayapātre baddhavatī kṛṣṇastu mahābalena tatpātraṁ vṛkṣadvayaṁ pratyākṛṣṭavānāghātena ca tāvunmūlitavāniti||282||

"Затем (tatas param), узнав, что Kṛṣṇa исчез (kṛṣṇasya antardhānam jñātvā), Kaṁsa (kaṁsaḥ) приказал (ājñāpayat) некоторым демонам (kebhyaścid asurebhyaḥ) найти (anveṣṭum) его (tam), а также (ca) убить (hantum) всех детей мужского пола, обладавших исключительной силой (āścarya-ojas-yutān pum-bālakān sarvān), и (ca), наряду с этим (samakāle), поскольку (yatas) Vasudeva и Devakī (vasudeva-devakyau) не представляли (na āstām) опасности (bhayahetuḥ) для Kaṁsa (kaṁsasya kṛte), то (tatas) он (saḥ) освободил их (tau muktavān). После этого (tad-anantaram) пастух (gopālakaḥ) по имени Nanda (nandaḥ nāma), сопровождаемый Yaśodā (yaśodā-sahitaḥ), а также (ca) вместе с (saha) Rohiṇī и Balarāma (rohiṇī-balarāmābhyām) отправились (agacchat) в деревню (grāmam), называемую Vraja (vraja-ākhyam). И (ca) именно в этой деревне (grāme asmin eva) Kṛṣṇa и Balarāma (kṛṣṇa-balarāmau) начали (ārabdhavantau) вместе (sākam) свои приключения (sva-caritrāṇi). Вначале (prathamam) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) убил (māritavān) знаменитую демоницу, известную как Pūtanā (pūtanā-nāmadheya-prasiddha-asurīm), потому что --букв. по этой причине-- (kāraṇataḥ asmāt) она (sā) пыталась (vyavasitavatī) убить (mārayitum) его (tam), предлагая ему свою отравленную грудь (tasmai sva-viṣa-yukta-stana-upaharaṇena... iti). А (ca) в самой (деревне) Vraja (vraje eva) Yaśodā (yaśodā), приёмная мать (pālakamātā) Kṛṣṇa (kṛṣṇasya), обвязала (baddhavatī) верёвку (dāmam) вокруг (paritas) тела (śarīram) мальчика Kṛṣṇa (bālaka-kṛṣṇasya), а (ca) затем (tatas) привязала (baddhavatī) его (tam) к большой деревянной чаше (bṛhat-kāṣṭhamaya-pātre), но (tu) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), с огромной силой (mahā-balena), протащил (ākṛṣṭavān) эту чашу (tad-pātram) в направлении (prati) двух деревьев (vṛkṣa-dvayam) и (ca) выкорчевал (unmūlitavān) их (tau) ударом (āghātena... iti)"||282||

नन्दस्य कुटुम्बमिदानीं व्रजाद्वृन्दावनं गतवत्। ग्रामेऽस्मिन्यमुनातीर एव कृष्णस्य च कालियाभिधानघोरसर्पस्य च समाघातोऽभवत्। कालिये कूर्दित्वा कृष्णस्तत्सर्पं प्रचण्डतया ताडयित्वा समुद्रं प्रति प्रस्थातुं तमाज्ञापितवान्। एककाले बलरामः स्वयमेव तदल्पभ्रातृद्वयं मारयितुमिच्छतीं धेनुकाख्यामसुरीं हत्वा स्वलीलासु तैर्गोपालकैः सम्मिलितुं युवगोपालकरूपं धारितवन्तं प्रलम्बाख्यमसुरं मारितवान्। ततः पश्चात्कृष्ण इन्द्रं देवं क्रुद्धं कर्तुमिन्द्रस्याराधनार्थं यज्ञांस्त्यक्तुं तस्य स्थाने च गोवर्धनपर्वतं पूजयितुं स्वपालकपितरं नन्दमवदत्। तदेन्द्रोऽतिक्रुद्धो ग्रामे प्रबलं धारासारमपातयत्कृष्णस्तु सप्तदिवसान्यावत्स्वकनिष्ठाङ्गुलेरुपरि छत्रमिव गोवर्धनपर्वतं धारयित्वा सर्वाञ्जनान्पशूंश्च रक्षितवान्। इति दृष्ट्वा शक्रः कृष्णं स्तोतुं स्वस्वर्गादवतरदिति॥२८३॥
Nandasya kuṭumbamidānīṁ vrajādvṛndāvanaṁ gatavat| Grāme'sminyamunātīra eva kṛṣṇasya ca kāliyābhidhānaghorasarpasya ca samāghāto'bhavat| Kāliye kūrditvā kṛṣṇastatsarpaṁ pracaṇḍatayā tāḍayitvā samudraṁ prati prasthātuṁ tamājñāpitavān| Ekakāle balarāmaḥ svayameva tadalpabhrātṛdvayaṁ mārayitumicchatīṁ dhenukākhyāmasurīṁ hatvā svalīlāsu tairgopālakaiḥ sammilituṁ yuvagopālakarūpaṁ dhāritavantaṁ pralambākhyamasuraṁ māritavān| Tataḥ paścātkṛṣṇa indraṁ devaṁ kruddhaṁ kartumindrasyārādhanārthaṁ yajñāṁstyaktuṁ tasya sthāne ca govardhanaparvataṁ pūjayituṁ svapālakapitaraṁ nandamavadat| Tadendro'tikruddho grāme prabalaṁ dhārāsāramapātayatkṛṣṇastu saptadivasānyāvatsvakaniṣṭhāṅgulerupari chatramiva govardhanaparvataṁ dhārayitvā sarvāñjanānpaśūṁśca rakṣitavān| Iti dṛṣṭvā śakraḥ kṛṣṇaṁ stotuṁ svasvargādavataraditi||283||

"Теперь (idānīm) семья (kuṭumbam) Nanda (nandasya) переехала (gatavat) из Vraja (vrajāt) во Vṛndāvana (vṛndāvanam). В этой деревне (grāme asmin) на берегу самой реки Yamunā (yamunā-tīre eva) произошла (abhavat) схватка (samāghātaḥ) между Kṛṣṇa (kṛṣṇasya) и (ca... ca) ужасной змеёй по имени Kāliya (kāliya-abhidhāna-ghora-sarpasya). Прыгнув (kūrditvā) на Kāliya (kāliye), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) сильно избил эту змею (tad-sarpam pracaṇḍatayā tāḍayitvā) (и) приказал (ājñāpitavān) ей (tam) отправиться (prasthātum) к океану (samudram prati). В то же время (ekakāle) сам (svayam eva) Balarāma (balarāmaḥ), убив (hatvā) демоницу, известную как Dhenukā (dhenukā-ākhyām asurīm), которая хотела (icchatīm) убить (mārayitum) этих двух младших братьев (tad-alpa-bhrātṛ-dvayam), ликвидировал (māritavān) демона, известного как Pralamba (pralamba-ākhyam asuram), принявшего (dhāritavantam) форму молодого пастуха (yuva-gopālaka-rūpam), чтобы примкнуть к (sammilitum) этим пастухам (taiḥ gopālakaiḥ) во время их игр (sva-līlāsu). После этого (tatas paścāt) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), чтобы разгневать (kruddham... kartum) бога (devam) Indra (indram), велел (avadat) Nanda (nandam) —своему приёмному отцу (sva-pālakapitaram)— отказаться от (tyaktum) жертвоприношений (yajñān) в честь Indra (indrasya ārādhana-artham), а (ca) вместо этого (tasya sthāne) поклоняться (pūjayitum) холму Govardhana (govardhana-parvatam). Затем (tadā) крайне раздражённый (atikruddhaḥ) Indra (indraḥ) обрушил (apātayat) интенсивный (prabalam) поток дождя (dhārāsāram) на деревню (grāme), но (tu) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), удерживая (dhārayitvā) холм Govardhana (govardhana-parvatam) в качестве (iva) зонтика (chatram) на своём маленьком пальце/мизинце (sva-kaniṣṭhāṅguleḥ upari) в течение семи дней (sapta-divasān yāvat), защитил (rakṣitavān) всех людей и животных (sarvān janān paśūn ca). Увидев всё это --буквально увидев это-- (iti dṛṣṭvā), Śakra --одно из имён Indra-- (śakraḥ) спустился (avatarat) со своих небес (sva-svargāt) для восхваления (stotum) Kṛṣṇa (kṛṣṇam... iti)"||283||

कृष्णः प्रौढः भूत्वा सुन्दरतरुणोऽभवत्। तदा स गोपीभिः सह स्वलीलाः कर्तुमारब्धवान्राधा कृष्णस्य प्रिया सती। कृष्णस्तर्हि मुरलीधररूपेणाविर्भूतः। ततश्च स रासाख्यं मण्डलनृत्यं निर्मितवान्यत्र राधाकृष्णौ केन्द्रेऽवस्थितावन्याः सर्वा गोप्यश्च तयोः परितो मण्डलं कृतवत्यः। सुखकाला एते किन्तु समाप्ता यतो वृषभरूपेणारिष्टोऽश्वरूपेण केशी कालनेमिरित्यादयः कंसेनानेकासुराः सम्प्रेषिताः। ते सर्वे च कृष्णेन शीघ्रं हताः। ततः कंसोऽक्रूरनामकं दूतं प्रेषितवान्। किमिति। मथुरां कंसनगरं प्रति कृष्णबलरामावाक्रष्टुम्। तौ भ्रातरौ निमन्त्रणं स्वीकृत्यान्ते तन्नगरं गतवन्तौ। मथुराद्वार एव कृष्णः कंसस्य रजकं मारितवान्यतः स तमवमानितवान्। तदनन्तरं कृष्णोऽस्य रजकस्य पीतवस्त्राण्यादाय तानि परिधाय नगरं प्रविष्टवानिति॥२८४॥
Kṛṣṇaḥ prauḍhaḥ bhūtvā sundarataruṇo'bhavat| Tadā sa gopībhiḥ saha svalīlāḥ kartumārabdhavānrādhā kṛṣṇasya priyā satī| Kṛṣṇastarhi muralīdhararūpeṇāvirbhūtaḥ| Tataśca sa rāsākhyaṁ maṇḍalanṛtyaṁ nirmitavānyatra rādhākṛṣṇau kendre'vasthitāvanyāḥ sarvā gopyaśca tayoḥ parito maṇḍalaṁ kṛtavatyaḥ| Sukhakālā ete kintu samāptā yato vṛṣabharūpeṇāriṣṭo'śvarūpeṇa keśī kālanemirityādayaḥ kaṁsenānekāsurāḥ sampreṣitāḥ| Te sarve ca kṛṣṇena śīghraṁ hatāḥ| Tataḥ kaṁso'krūranāmakaṁ dūtaṁ preṣitavān| Kimiti| Mathurāṁ kaṁsanagaraṁ prati kṛṣṇabalarāmāvākraṣṭum| Tau bhrātarau nimantraṇaṁ svīkṛtyānte tannagaraṁ gatavantau| Mathurādvāra eva kṛṣṇaḥ kaṁsasya rajakaṁ māritavānyataḥ sa tamavamānitavān| Tadanantaraṁ kṛṣṇo'sya rajakasya pītavastrāṇyādāya tāni paridhāya nagaraṁ praviṣṭavāniti||284||

"Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), повзрослев (prauḍhaḥ bhūtvā), превратился в (abhavat) прекрасного юношу (sundara-taruṇaḥ). В это время (tadā) он (saḥ) начал (ārabdhavān) развлекаться (sva-līlāḥ kartum) с gopī-s --пастушками или доярками-- (gopībhiḥ saha), находясь с (satī) Rādhā (rādhā), любимицей (priyā) Kṛṣṇa (kṛṣṇasya). Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) в то время (tarhi) проявлялся (āvirbhūtaḥ) в образе флейтиста (muralīdhara-rūpeṇa). И (ca) после этого (tatas) он (saḥ) придумал (nirmitavān) кругообразный танец (maṇḍala-nṛtyam), называемый Rāsa (rāsa-ākhyam), где (yatra) Rādhā и Kṛṣṇa (rādhā-kṛṣṇau) были (avasthitau) в центре (kendre), а (ca) все (sarvāḥ) остальные (anyāḥ) gopī-s (gopyaḥ) образовывали (kṛtavatyaḥ) круг (maṇḍalam) вокруг (paritas) их обоих (tayoḥ). Однако (kintu) эти (ete) счастливые времена (sukha-kālāḥ) подошли к концу (samāptāḥ), потому что (yatas) много демонов (aneka-asurāḥ) было послано (sampreṣitāḥ) Kaṁsa (kaṁsena), (такие как) Ariṣṭa (ariṣṭaḥ) в форме быка (vṛṣabha-rūpeṇa), Keśī (keśī) в форме лошади (aśva-rūpeṇa), Kālanemi (kālanemiḥ) и т.д. (iti-ādayaḥ). И (ca) все они (te sarve) были быстро убиты (śīghram hatāḥ) Kṛṣṇa (kṛṣṇena). После этого (tatas) Kaṁsa (kaṁsaḥ) послал (preṣitavān) гонца (dūtam) по имени Akrūra (akrūra-nāmakam). Зачем (kim iti)? Чтобы заманить (ākraṣṭum) Kṛṣṇa и Balarāma (kṛṣṇa-balarāmau) в Mathurā (mathurām... prati) —город Kaṁsa (kaṁsa-nagaram)—. Эти два брата (tau bhrātarau), приняв (svīkṛtya) приглашение (nimantraṇaṁ), наконец (ante), отправились (gatavantau) в этот город (tad-nagaram). У самых ворот Mathurā (mathurā-dvāre eva) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) убил (māritavān) мойщика (rajakam) Kaṁsa (kaṁsasya), потому что (yatas) он --т.e. the мойщик-- (saḥ) оскорбил (avamānitavān) его --т.e. Kṛṣṇa-- (tam). Сразу после этого (tad-anantaram) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) взял (ādāya) жёлтые одежды (pīta-vastrāṇi) того мойщика (asya rajakasya), надел их (tāni paridhāya) (и) вошёл (praviṣṭavān) в город (nagaram... iti)"||284||

मथुरायां क्रियमाणेषु क्रीडासु कृष्णश्चाणूरनामधेयं कंसस्य मल्लयोधं तदनन्तरं च कंसं स्वयं हत्वा कंसपितरमुग्रसेनं मथुरासिंहासने स्थापितवान्। ततः कृष्णः सान्दीपनेः शिष्यो भूत्वा पञ्चजनाख्यं राक्षसमहन्। मथुरायां कृष्णवाससमये स कालयवन इति नाम्ना राजाक्रमितो यस्य महती सेनासीत्। एतत्सङ्कटस्य निवारणाय कृष्णो द्वारकेति नाम दुर्गपुरं निर्मितवान्। ततः स मथुरायाः सर्वान्निवासिनोऽस्मिन्नूतने दुर्गेऽसङ्क्रामयत्। कस्मिंश्चिद्दिने कृष्णो निःशस्त्रो नगरं त्यक्त्वा कालयवनेनान्वधाव्यत। ततः कृष्णो गुहायां शरणं यातो यत्र मुचुकुन्दो मनुष्यराजः सुप्त आसीत्। कालयवनो गुहामपि प्रविश्य मुचुकुन्दस्य क्रुद्धदृष्ट्या भस्मसादक्रियत। एतत्सर्वं कृत्वा कृष्णो द्वारकां प्रत्यागतवान्। तदनन्तरं कृष्णेन प्रसेनस्य स्यमन्तकनामकं रत्नमपहृतमित्यभिशंसनं कृतम्। वस्तुतः किन्तु वने प्रसेनस्य मृत्योर्हेतवे मणिरनष्यत। ततः परं तद्रत्नं सिंहेनागृह्यत। सिंहोऽयं चाचिरेण ऋक्षराजेन जाम्बवतामार्यत। जाम्बवांश्च स्वगुहां प्रति रत्नमावहत्। ततः कृष्णस्तत्र जाम्बवन्तं प्राप्य तमयुध्यत महाऋक्षं जित्वा तस्माद्रत्नमादत्त। न केवलं जाम्बवान्कृष्णेन जितो यावत्स कृष्णाय स्वदारिकां जाम्बवतीं प्रदत्तवानिति॥२८५॥
Mathurāyāṁ kriyamāṇeṣu krīḍāsu kṛṣṇaścāṇūranāmadheyaṁ kaṁsasya mallayodhaṁ tadanantaraṁ ca kaṁsaṁ svayaṁ hatvā kaṁsapitaramugrasenaṁ mathurāsiṁhāsane sthāpitavān| Tataḥ kṛṣṇaḥ sāndīpaneḥ śiṣyo bhūtvā pañcajanākhyaṁ rākṣasamahan| Mathurāyāṁ kṛṣṇavāsasamaye sa kālayavana iti nāmnā rājākramito yasya mahatī senāsīt| Etatsaṅkaṭasya nivāraṇāya kṛṣṇo dvāraketi nāma durgapuraṁ nirmitavān| Tataḥ sa mathurāyāḥ sarvānnivāsino'sminnūtane durge'saṅkrāmayat| Kasmiṁściddine kṛṣṇo niḥśastro nagaraṁ tyaktvā kālayavanenānvadhāvyata| Tataḥ kṛṣṇo guhāyāṁ śaraṇaṁ yāto yatra mucukundo manuṣyarājaḥ supta āsīt| Kālayavano guhāmapi praviśya mucukundasya kruddhadṛṣṭyā bhasmasādakriyata| Etatsarvaṁ kṛtvā kṛṣṇo dvārakāṁ pratyāgatavān| Tadanantaraṁ kṛṣṇena prasenasya syamantakanāmakaṁ ratnamapahṛtamityabhiśaṁsanaṁ kṛtam| Vastutaḥ kintu vane prasenasya mṛtyorhetave maṇiranaṣyata| Tataḥ paraṁ tadratnaṁ siṁhenāgṛhyata| Siṁho'yaṁ cācireṇa ṛkṣarājena jāmbavatāmāryata| Jāmbavāṁśca svaguhāṁ prati ratnamāvahat| Tataḥ kṛṣṇastatra jāmbavantaṁ prāpya tamayudhyata mahāṛkṣaṁ jitvā tasmādratnamādatta| Na kevalaṁ jāmbavānkṛṣṇena jito yāvatsa kṛṣṇāya svadārikāṁ jāmbavatīṁ pradattavāniti||285||

"Во время игр, проводимых (kriyamāṇeṣu krīḍāsu) в Mathurā (mathurāyām), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), убив (hatvā) боксёра Kaṁsa (kaṁsasya mallayodham), известного как Cāṇūra (cāṇūra-nāmadheyam), а (ca) затем и (tad-anantaram) самого (svayam) Kaṁsa (kaṁsam), посадил (sthāpitavān) Ugrasena (ugrasenam) —отца Kaṁsa (kaṁsa-pitaram)— на трон Mathurā (mathurā-siṁhāsane). Потом (tatas) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), став (bhūtvā) учеником Sāndīpani (sāndīpaneḥ śiṣyaḥ), убил (ahan) демона (rākṣasam) по имени Pañcajana (pañcajana-ākhyam). Во время пребывания Kṛṣṇa (kṛṣṇa-vāsa-samaye) в Mathurā (mathurāyām), он (saḥ) был атакован (ākramitaḥ) царём (rājā), чьё имя было (nāmnā) Kālayavana (kālayavanaḥ iti), имевшего огромную армию (yasya mahatī senā āsīt). Чтобы предотвратить эту опасность (etad-saṁkaṭasya nivāraṇāya), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) построил (nirmitavān) укреплённый город (durga-puram), известный как Dvārakā (dvārakā iti nāma). Затем (tatas) он (saḥ) переселил (asaṅkrāmayat) всех жителей (sarvān nivāsinaḥ) Mathurā (mathurāyāḥ) в эту новую крепость (asmin nūtane durge). В некий день (kasmincid dine) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), покинувшего (tyaktvā) город (nagaram) безоружным (niḥśastraḥ), преследовал (anvadhāvyata) Kālayavana (kālayavanena). Тогда (tatas) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) укрылся (śaraṇaṁ yātaḥ) в пещере (guhāyām), где (yatra) спал (suptaḥ... āsīt) Mucukunda (mucukundaḥ), царь людей (manuṣya-rājaḥ). После того, как Kālayavana тоже вошёл в пещеру (kālayavanaḥ guhām api praviśya), он был превращён в пепел (bhasmasāt akriyata) гневным взглядом Mucukunda (mucukundasya kruddha-dṛṣṭyā). Совершив всё это (etad sarvam kṛtvā), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) вернулся (pratyāgatavān) в Dvārakā (dvārakām). Потом (tad-anantaram) было обвинение (abhiśaṁsanam kṛtam), что (iti) драгоценность Prasena (prasenasya... ratnam), называемая Syamantaka (syamantaka-nāmakam), была похищена (apahṛtam) Kṛṣṇa (kṛṣṇena). Тем не менее (kintu), на самом деле (vastutas), драгоценный камень (maṇiḥ) был потерян (anaṣyata) в лесу (vane) из-за смерти Prasena (prasenasya mṛtyoḥ hetave). После этого (tatas param) тот драгоценный камень (tad-ratnam) был подобран (agṛhyata) львом (siṁhena). И (ca) вскоре (acireṇa) тот (ayam) лев (siṁhaḥ) был убит (amāryata) Jāmbavān (jāmbavatā) —царём медведей (ṛkṣa-rājena)—. И (ca) Jāmbavān (jāmbavān) принёс (āvahat) драгоценность (ratnam) в свою пещеру (sva-guhām prati). Впоследствии (tatas) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), найдя (prāpya) Jāmbavān (jāmbavantam) там (tatra), сражался (ayudhyata) против него (tam), (и), победив (jitvā) великого медведя (mahā-ṛkṣam), забрал у него драгоценный камень (tasmāt ratnam ādatta). Jāmbavān (jāmbavān) не (na) только (kevalam) потерпел поражение (jitaḥ) от Kṛṣṇa (kṛṣṇena), но даже (yāvat) он (saḥ) отдал свою собственную дочь, Jāmbavatī, в жёны (sva-dārikām jāmbavatīm pradattavān) Kṛṣṇa (kṛṣṇāya... iti)"||285||

तेषां सर्वेषां वृत्तानां पश्चात्कृष्णः शत्राजित्पुत्र्याः सत्यभामायाश्च भीष्मकपुत्र्या रुक्मिण्याश्च पाणिमगृह्णत्। आभ्यां भार्याभ्यामृते कृष्णस्यान्याः परःषोडशसहस्रं भार्या आसन्यासां तस्याशीतिसहस्राधिकलक्षः सन्तानान्यभवन्। कस्मिंश्चिद्दिवस इन्द्रो नरकाख्यस्य राक्षसस्य प्रजापीडनं कृष्णस्य ज्ञापयितुं द्वारकानगरमागच्छत्। तर्हि कृष्णो नरकस्य नगरं गत्वा न केवलं स नरकं मारितवान्यावन्मुरनामकं राक्षसमन्यमप्यहन्। तदनन्तरं कृष्णः स्वपत्न्या सत्यभामया सहेन्द्रस्वर्गमगच्छत्। स्वर्गस्य नन्दने परिभ्राम्यन्कृष्णो स्वभार्यया प्रेरितः पारिजातवृक्षमपाहरन्। अतः परं शच्याख्यया स्वभार्यया प्रेरित इन्द्रस्तद्वृक्षं पुनर्लब्धुमनिश्चिनोत्। एवमिन्द्रश्च देवाश्च कृष्णं सम्मुखीभूय तेन पराजिता अभवन्। ततः कृष्णस्तदिष्टवृक्षं द्वारकानगरं नीतवान्। एतत्सर्वं कृत्वान्यत्किमपि घटितम्। उशा शोणितपुरराजस्य बाणासुरस्य कन्या कृष्णस्य पौत्रेऽनिरुद्धेऽनुरागवत्यभवत्। चित्रलेखोशासखी सिद्धिद्वारेण कृष्णप्रासादादनिरुद्धोपहरणं कृत्वा शोणितपुरे तमावहत्। तदा बलरामश्च प्रद्युम्नाख्योऽनिरुद्धस्य पिता चानिरुद्धस्योद्धाराय शोणितपुरं गतवन्तौ। शिवः कार्तिकेयश्च बाणं सहायत्वमकुरुतां परन्तु युद्धे निखिलेन पराजितौ। कृष्णोऽन्ते बाणं युद्धं कृत्वा तस्य बाहून्सर्वानछिनत्। तदनन्तरं पौण्ड्रको वाराणसीराजस्य साहाय्येन कृष्णपदं स्वीकृतवान्। तदर्थं कृष्णो गरुडारूढः पौण्ड्रकं च तं राजानं चाक्रान्तवान्। तौ पराजित्य कृष्णः स्वसुदर्शनचक्रस्य तेजसा काशीमदहत्। देवैराहूतः सनन्ते कृष्णो यादवान्स्वकुटुम्बमशेषेणाहन्। तेषु वृत्तेषु बलरामो मृतः स्वमुखाच्छेष उद्भूतः। कृष्ण एव लुब्धकेन यदृच्छया मारितः। तदनन्तरं स स्वपरमलोकं प्रत्यागतवान्। तथैव पाण्डवकौरवयोर्युद्धेऽसङ्ख्यवृत्तानि तानि सर्वाणि यत्र कृष्णस्य सान्निध्योपदेशौ सर्वशोऽवश्यावास्तां श्रीमहाभारते कथितानीति॥२८६॥
Teṣāṁ sarveṣāṁ vṛttānāṁ paścātkṛṣṇaḥ śatrājitputryāḥ satyabhāmāyāśca bhīṣmakaputryā rukmiṇyāśca pāṇimagṛhṇat| Ābhyāṁ bhāryābhyāmṛte kṛṣṇasyānyāḥ paraḥṣoḍaśasahasraṁ bhāryā āsanyāsāṁ tasyāśītisahasrādhikalakṣaḥ santānānyabhavan| Kasmiṁściddivasa indro narakākhyasya rākṣasasya prajāpīḍanaṁ kṛṣṇasya jñāpayituṁ dvārakānagaramāgacchat| Tarhi kṛṣṇo narakasya nagaraṁ gatvā na kevalaṁ sa narakaṁ māritavānyāvanmuranāmakaṁ rākṣasamanyamapyahan| Tadanantaraṁ kṛṣṇaḥ svapatnyā satyabhāmayā sahendrasvargamagacchat| Svargasya nandane paribhrāmyankṛṣṇo svabhāryayā preritaḥ pārijātavṛkṣamapāharan| Ataḥ paraṁ śacyākhyayā svabhāryayā prerita indrastadvṛkṣaṁ punarlabdhumaniścinot| Evamindraśca devāśca kṛṣṇaṁ sammukhībhūya tena parājitā abhavan| Tataḥ kṛṣṇastadiṣṭavṛkṣaṁ dvārakānagaraṁ nītavān| Etatsarvaṁ kṛtvānyatkimapi ghaṭitam| Uśā śoṇitapurarājasya bāṇāsurasya kanyā kṛṣṇasya pautre'niruddhe'nurāgavatyabhavat| Citralekhośāsakhī siddhidvāreṇa kṛṣṇaprāsādādaniruddhopaharaṇaṁ kṛtvā śoṇitapure tamāvahat| Tadā balarāmaśca pradyumnākhyo'niruddhasya pitā cāniruddhasyoddhārāya śoṇitapuraṁ gatavantau| Śivaḥ kārtikeyaśca bāṇaṁ sahāyatvamakurutāṁ parantu yuddhe nikhilena parājitau| Kṛṣṇo'nte bāṇaṁ yuddhaṁ kṛtvā tasya bāhūnsarvānachinat| Tadanantaraṁ pauṇḍrako vārāṇasīrājasya sāhāyyena kṛṣṇapadaṁ svīkṛtavān| Tadarthaṁ kṛṣṇo garuḍārūḍhaḥ pauṇḍrakaṁ ca taṁ rājānaṁ cākrāntavān| Tau parājitya kṛṣṇaḥ svasudarśanacakrasya tejasā kāśīmadahat| Devairāhūtaḥ sanante kṛṣṇo yādavānsvakuṭumbamaśeṣeṇāhan| Teṣu vṛtteṣu balarāmo mṛtaḥ svamukhāccheṣa udbhūtaḥ| Kṛṣṇa eva lubdhakena yadṛcchayā māritaḥ| Tadanantaraṁ sa svaparamalokaṁ pratyāgatavān| Tathaiva pāṇḍavakauravayoryuddhe'saṅkhyavṛttāni tāni sarvāṇi yatra kṛṣṇasya sānnidhyopadeśau sarvaśo'vaśyāvāstāṁ śrīmahābhārate kathitānīti||286||

"После всех этих событий (teṣām sarveṣām vṛttānām paścāt) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) женился на (pāṇim agṛhṇat) Satyabhāmā (satyabhāmāyāḥ) —дочери Śatrājit (śatrājit-putryāḥ)— и (ca) Rukmiṇī (rukmiṇyāḥ) —дочери Bhīṣmaka (bhīṣmaka-putryāḥ)—. Помимо этих двух жён (ābhyām bhāryābhyām ṛte) у Kṛṣṇa было ещё более шестнадцати тысяч жён (kṛṣṇasya anyāḥ paraḥ-ṣoḍaśa-sahasram bhāryāḥ āsan), родивших ему сто восемьдесят тысяч детей (yāsām tasya āśīti-sahasra-adhika-lakṣaḥ santānāni abhavan). В определённый день (kasmincid divase) Indra (indraḥ) пришёл (āgacchat) в город Dvārakā (dvārakā-nagaram), чтобы сообщить (jñāpayitum) Kṛṣṇa (kṛṣṇasya) о тирании (prajāpīḍanam) демона по имени Naraka (naraka-ākhyasya rākṣasasya). Тогда (tarhi) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), отправившись (gatvā) в город (nagaram) к Naraka (narakasya), убил (saḥ... māritavān) не только (na kevalam) Naraka (narakam), но (yāvat) даже убил (api ahan) другого (anyam) демона (rākṣasam), известного как Mura (mura-nāmakam). Сразу после этого (tad-anantaram) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) отправился (agacchat) в рай Indra (indra-svargam) вместе со своей женой Satyabhāmā (sva-patnyā satyabhāmayā saha). Прогуливаясь (paribhrāmyan) в райском саду (svargasya... nandane), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), подуждаемый (preritaḥ) своей женой (sva-bhāryayā), украл (apāharan) дерево Pārijāta (pārijāta-vṛkṣam). После этого (atas param) Indra (indraḥ) по наущению (preritaḥ) своей жены (sva-bhāryayā) по имени Śacī (śacī-ākhyayā) решил (aniścinot) вернуть обратно (punar labdhum) это дерево (tad-vṛkṣam). Таким образом (evam), Indra (indraḥ) и (ca... ca) боги (devāḥ) противостояли (sammukhībhūya) Kṛṣṇa (kṛṣṇam), (но) были (abhavan) побеждены (parājitāḥ) им (tena). После этого (tatas) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) принёс (nītavān) это ценное дерево (tad-iṣṭa-vṛkṣam) в город Dvārakā (dvārakā-nagaram). Сделав (kṛtvā) всё (sarvam) это (etad), кое-что ещё (anyat kimapi) произошло (ghaṭitam). Uśā (uśā), дочь (kanyā) демона Bāṇa, царя Śoṇitapura (śoṇitapura-rājasya bāṇa-asurasya), влюбилась (anurāgavatī abhavat) в Aniruddha (aniruddhe) —внука (pautre) Kṛṣṇa (kṛṣṇasya)—. Citralekhā (citralekhā), друг Uśā (uśā-sakhī), похитив Aniruddha (aniruddha-upaharaṇaṁ kṛtvā) из дворца Kṛṣṇa (kṛṣṇa-prāsādāt), принёс (āvahat) его (tam) в Śoṇitapura (śoṇitapure) с помощью сверхъестественных сил (siddhidvāreṇa). Затем (tadā) Balarāma (balarāmaḥ) и (ca... ca) отец (pitā) Aniruddha (aniruddhasya) по имени Pradyumna (pradyumna-ākhyaḥ) отправились (gatavantau) в Śoṇitapura (śoṇitapuraṁ), чтобы спасти Aniruddha (aniruddhasya uddhārāya). Śiva (śivaḥ) и (ca) Kārtikeya (kārtikeyaḥ) помогали (sahāyatvam akurutām) Bāṇa (bāṇam), но (parantu) они были полностью повержены (nikhilena parājitau) в битве (yuddhe). Наконец (ante), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) в бою с (yuddham kṛtvā) Bāṇa (bāṇam) отрубил (achinat) все его руки (tasya bāhūn sarvān). Позже (tad-anantaram) Pauṇḍraka (pauṇḍrakaḥ), с помощью (sāhāyyena) царя Vārāṇasī (vārāṇasī-rājasya), присвоил (svīkṛtavān) положение Kṛṣṇa (kṛṣṇa-padam). По этой причине (tadartham) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ), восседая на Garuḍa (garuḍa-ārūḍhaḥ), атаковал (ākrāntavān) Pauṇḍraka (pauṇḍrakam) и (ca... ca) того царя (tam rājānam). Победив (parājitya) их обоих (tau), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) сжёг (adahat) Kāśī --другое название Vārāṇasī-- (kāśīm) сиянием (tejasā) своего диска Sudarśana (sva-sudarśana-cakrasya). В конце (ante), будучи (san) призванным (āhūtaḥ) богами (devaiḥ), Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) полностью (aśeṣeṇa) уничтожил (ahan) Yādava-s (yādavān) —свою собственную семью (sva-kuṭumbam)—. Во время этих событий (teṣu vṛtteṣu) Balarāma (balarāmaḥ) умер (mṛtaḥ), (и) Śeṣa (śeṣaḥ) возник (udbhūtaḥ) из его рта (sva-mukhāt). Сам Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ eva) был случайно убит (yadṛcchayā māritaḥ) охотником (lubdhakena). Сразу после этого (tad-anantaram) он (saḥ) вернулся (pratyāgatavān) в свой высший мир (sva-parama-lokam). Подобным образом (tathā eva), все эти бесчисленные события (asaṅkhya-vṛttāni tāni sarvāṇi) в войне (yuddhe) между Pāṇḍava-s и Kaurava-s (pāṇḍava-kauravayoḥ) —где (yatra) присутствие и учение (sānnidhya-upadeśau) Kṛṣṇa (kṛṣṇasya) были (āstām) абсолютно (sarvaśas) необходимыми (avaśyau)— излагаются (kathitāni) в почтенном (писании) Mahābhārata (śrī-mahābhārate... iti)"||286||

कृष्णलीलाया एतत्सङ्क्षिप्तवर्णनात्पश्चात्साधको गाढध्यानसमाविष्टः। तदनन्तरं स भगवतः कृष्णस्य कानिचिन्नामानि पाठयितुमुपक्रान्तवान्॥२८७॥
Kṛṣṇalīlāyā etatsaṅkṣiptavarṇanātpaścātsādhako gāḍhadhyānasamāviṣṭaḥ| Tadanantaraṁ sa bhagavataḥ kṛṣṇasya kānicinnāmāni pāṭhayitumupakrāntavān||287||

После (paścāt) этого краткого описания (etad-saṅkṣipta-varṇanāt) времяпровождения Kṛṣṇa (kṛṣṇa-līlāyāḥ) искатель (sādhakaḥ) вошёл в глубокую медитацию (gāḍha-dhyāna-samāviṣṭaḥ). Сразу после этого (tad-anantaram) он (saḥ) начал (upakrāntavān) декламировать (pāṭhayitum) некоторые (kānicid) имена (nāmāni) Господа Kṛṣṇa (bhagavataḥ kṛṣṇasya)||287||

नीलमाधवः श्यामसुन्दरो यादवो यदुनाथः कुकुराधिनाथो दयानिधिर्वासुदेवो वसुदेवभूर्देवकीनन्दनो देवकीपुत्रो देवकीसूनुर्दैवकीनन्दनः श्रीवत्सभृच्छ्रीवत्सलाञ्छनः श्रीवत्साङ्को नन्दकुमारो नन्दनन्दनो नन्दकी नन्दात्मजः पूतनाहा पूतनारिः पूतनासूदनो दामोदरो यमलार्जुनहा कालियजिदुपेन्द्र इन्द्रानुज इन्द्रावरजो गोवर्धनधरो गिरिधरो गोविन्दो गोपालो गोपेन्द्रो गोपेशः केशवः केशी केशः केशटो हृषीकेशो जनार्द्दनोऽच्युतोऽनन्तो दैत्यारिर्वंशीधरो मुरलीधरो गोपनीनाथो राधाकान्तो राधावल्लभो राधानाथोऽरिष्टसूदनः रुक्मिणिपतिः केशिहा केशिसूदनः कालनेमिहा कालनेमिरिपुः कालनेमिशत्रुः कालनेम्यरिः पीताम्बरश्चाणूरजित्कंसारातिर्मथुरेशः कंसजित्कंसहा कंसारिः पाञ्चजन्यधरः कालयवनजिद्द्वारकेशो द्वारकनाथो जाम्बवतीपतिर्नरकजिन्नरकान्तको मुरहा मुरारिर्मुररिपुः पौण्ड्रकजिच्चक्रधरश्चक्री चक्रपाणिश्चक्रहस्तश्चक्रवांस्चक्रभृच्छङ्खी शङ्खभृद्धमो वनमाली मालः कौस्तुभवक्षाः कौस्तुभलक्षणो माधवो मधुजिन्मधुरिपुर्मधुभिन्मधुमथनो गुरुडध्वजस्तार्क्ष्यध्वजस्तार्क्ष्यनायको यवनारिः पार्थसारथिर्जगन्नाथः पुरुषोत्तमो मनोहरो जगदीशो मोहनो नवनीततस्करः कंसहन्ता राधिकेशो घृणी कृशाङ्गो प्रतापी सलीलो गिरिपूजको दयालुश्चेति भगवतः कृष्णस्येमानि कानिचिदसङ्ख्यनाम्नामिति॥२८८॥
Nīlamādhavaḥ śyāmasundaro yādavo yadunāthaḥ kukurādhinātho dayānidhirvāsudevo vasudevabhūrdevakīnandano devakīputro devakīsūnurdaivakīnandanaḥ śrīvatsabhṛcchrīvatsalāñchanaḥ śrīvatsāṅko nandakumāro nandanandano nandakī nandātmajaḥ pūtanāhā pūtanāriḥ pūtanāsūdano dāmodaro yamalārjunahā kāliyajidupendra indrānuja indrāvarajo govardhanadharo giridharo govindo gopālo gopendro gopeśaḥ keśavaḥ keśī keśaḥ keśaṭo hṛṣīkeśo janārddano'cyuto'nanto daityārirvaṁśīdharo muralīdharo gopanīnātho rādhākānto rādhāvallabho rādhānātho'riṣṭasūdanaḥ rukmiṇipatiḥ keśihā keśisūdanaḥ kālanemihā kālanemiripuḥ kālanemiśatruḥ kālanemyariḥ pītāmbaraścāṇūrajitkaṁsārātirmathureśaḥ kaṁsajitkaṁsahā kaṁsāriḥ pāñcajanyadharaḥ kālayavanajiddvārakeśo dvārakanātho jāmbavatīpatirnarakajinnarakāntako murahā murārirmuraripuḥ pauṇḍrakajiccakradharaścakrī cakrapāṇiścakrahastaścakravāṁscakrabhṛcchaṅkhī śaṅkhabhṛddhamo vanamālī mālaḥ kaustubhavakṣāḥ kaustubhalakṣaṇo mādhavo madhujinmadhuripurmadhubhinmadhumathano guruḍadhvajastārkṣyadhvajastārkṣyanāyako yavanāriḥ pārthasārathirjagannāthaḥ puruṣottamo manoharo jagadīśo mohano navanītataskaraḥ kaṁsahantā rādhikeśo ghṛṇī kṛśāṅgo pratāpī salīlo giripūjako dayāluśceti bhagavataḥ kṛṣṇasyemāni kānicidasaṅkhyanāmnāmiti||288||

"Некоторые (kānicid) из бесчисленных имён (asaṅkhya-nāmnām) Господа Kṛṣṇa (bhagavataḥ kṛṣṇasya) таковы (imāni): Синий потомок Madhu (nīla-mādhavaḥ), тёмный и прекрасный (śyāma-sundaraḥ), потомок Yadu (yādavaḥ), повелитель Yādava-s --по сути, Kukura-s были ветвью рода Yadu-- (yadu-nāthaḥ kukura-adhināthaḥ), сокровище сострадания (dayā-nidhiḥ), потомок Vasudeva (vāsudevaḥ), сын Vasudeva (vasudevabhūḥ), сын Devakī (devakī-nandanaḥ devakī-putraḥ devakī-sūnuḥ daivakī-nandanaḥ), носящий знак śrīvatsa (śrīvatsa-bhṛt), имеющий знак śrīvatsa (śrīvatsa-lāñchanaḥ śrīvatsa-aṅkaḥ), сын Nanda (nanda-kumāraḥ nanda-nandanaḥ... nanda-ātmajaḥ), обладатель меча Nanda (nandakī), тот, кто убивает Pūtanā (pūtanā-hā), враг Pūtanā (pūtanā-ariḥ), убийца Pūtanā (pūtanā-sūdanaḥ), имеющий верёвку вокруг талии (dāma-udaraḥ), разрушитель двух деревьев Arjuna (yamala-arjuna-hā), победитель Kāliya (kāliya-jit), младший брат Indra (upa-indraḥ indra-anujaḥ indra-avarajaḥ), держащий Govardhana (govardhana-dharaḥ), держащий гору (giri-dharaḥ), доставляющий/защитник коров (go-vindaḥ), пастушок (go-pālaḥ), вождь пастухов (gopa-indraḥ gopa-īśaḥ), имеющий много/длинных/красивых волос (keśavaḥ keśī keśaḥ keśaṭaḥ), повелитель чувств (hṛṣīka-īśaḥ), возбуждающий людей (jana-ardanaḥ), нетленный/вечный (acyutaḥ), бесконечный (anantaḥ), враг daitya-s --демонов-- (daitya-ariḥ), держащий флейту --т.e. флейтист-- (vaṁśī-dharaḥ muralī-dharaḥ), повелитель пастушек (gopī-nāthaḥ), любовник Rādhā (rādhā-kāntaḥ), возлюленный Rādhā (rādhā-vallabhaḥ), повелитель Rādhā (rādhā-nāthaḥ), убийца Ariṣṭa (ariṣṭa-sūdanaḥ), муж Rukmiṇī (rukmiṇi-patiḥ), тот, кто убивает Keśī (keśi-hā), убийца Keśī (keśisūdanaḥ), тот, кто убивает Kālanemi (kālanemi-hā), враг Kālanemi (kālanemi-ripuḥ kālanemi-śatruḥ kālanemi-ariḥ), одетый в жёлтые одежды (pīta-ambaraḥ), победитель Cāṇūra (cāṇūra-jit), враг Kaṁsa (kaṁsa-ārātiḥ... kaṁsa-ariḥ), владыка Mathurā (mathurā-īśaḥ), победитель Kaṁsa (kaṁsa-jit), тот, кто убивает Kaṁsa (kaṁsa-hā), держатель раковины Pāñcajanya (pāñcajanya-dharaḥ), победитель Kālayavana (kālayavana-jit), владыка Dvārakā --также иногда пишущаяся как Dvāraka-- (dvārakā-īśaḥ dvāraka-nāthaḥ), муж Jāmbavatī (jāmbavatī-patiḥ), победитель Naraka (naraka-jit), разрушитель Naraka (naraka-antakaḥ), тот, кто убивает Mura (mura-hā), враг Mura (mura-ariḥ mura-ripuḥ), победитель Pauṇḍraka (pauṇḍraka-jit), носитель диска (cakra-dharaḥ cakrī... cakravān cakra-bhṛt), имеющий диск в своей руке (cakra-pāṇiḥ cakra-hastaḥ), носитель раковины (śaṅkhī śaṅkha-bhṛt), тот, кто дует (в раковину) (dhamaḥ), носитель гирлянды лесных (цветов) (vana-mālī), носитель гирлянды (mālaḥ), имеющий украшенную грудь драгоценным камнем Kaustubha (kaustubha-vakṣāḥ), тот, чей знак — драгоценный камень Kaustubha (kaustubha-lakṣaṇaḥ), потомок Madhu (mādhavaḥ), победитель Madhu (madhu-jit), враг Madhu (madhu-ripuḥ), убийца Madhu (madhu-bhid), разрушитель Madhu (madhu-mathanaḥ), имеющий Garuḍa на своём знамени (guruḍa-dhvajaḥ tārkṣya-dhvajaḥ), вождь Garuḍa (tārkṣya-nāyakaḥ), враг Yavana-s --букв. враг варваров-- (yavana-ariḥ), возничий Arjuna (pārtha-sārathiḥ), защитник мира (jagat-nāthaḥ), лучший из мужчин (puruṣa-uttamaḥ), обворожительный --букв. Крадущий сердце-- (manas-haraḥ), владыка мира (jagat-īśaḥ), вводящий в заблуждение (mohanaḥ), воришка масла (navanīta-taskaraḥ), убийца Kaṁsa (kaṁsa-hantā), владыка маленькой Rādhā (rādhikā-īśaḥ), милосердный (ghṛṇī), имеющий стройное тело (kṛśa-aṅgaḥ), могущественный (pratāpī), игривый (salīlaḥ), поклонник горы (giri-pūjakaḥ) и (ca) сострадательный (dayāluḥ... iti)"||288||

इदानीं च भगवतः कृष्णस्य जीवने विषयं समाप्य स साधको बुद्धशब्दितस्य विष्णोर्नवमावतारस्य कथां यथासम्भवं सङ्क्षेपेण व्याख्यातुमप्रवर्तत॥२८९॥
Idānīṁ ca bhagavataḥ kṛṣṇasya jīvane viṣayaṁ samāpya sa sādhako buddhaśabditasya viṣṇornavamāvatārasya kathāṁ yathāsambhavaṁ saṅkṣepeṇa vyākhyātumapravartata||289||

А (ca) теперь (idānīm), завершив (samāpya) рассказ (viṣayam) о жизни (jīvane) Господа Kṛṣṇa (bhagavataḥ kṛṣṇasya), искатель (saḥ sādhakaḥ) приступил (apravartata) к изложению (vyākhyātum), как можно более сжато (yathāsambhavam saṅkṣepeṇa), истории (kathām) девятого аватара Viṣṇu (viṣṇoḥ navama-avatārasya) по имени Buddha (buddha-śabditasya)||289||

सिद्धार्थो गौतमनामकोऽपि वा बुद्धनामकोऽपि वा लुम्बिनीनगरे जातः किन्तु स कपिलवस्तुपुरे वर्धितः। सिद्धार्थस्य पिता शाक्यगोत्रस्य प्रमुख आसीत्। तस्य जन्मनः पूर्वं ब्राह्मणैर्भविष्यकथनं कृतं यत्सिद्धार्थो महानृपतिर्महर्षिर्वा भवेत्। ततः सिद्धार्थस्य पिता तस्य तपस्वितं निवारयितुं तं स्वप्रासादे निरुद्धमकरोद्। एवं सिद्धार्थो विलासित्वैः परिवेष्टितोऽवर्धत। ततः स गोपां व्यवहद्यस्याः पुत्रोऽभवत्। सिद्धार्थस्यान्तस्तु किञ्चिदपि प्रासादं त्यक्तुं रात्रौ तं प्रेरितवान्। किमिति। कपिलवस्तुनि स्वनगरे वास्तवत्वं द्रष्टुम्। तथैव स रोगिणं च वृद्धं च शवं चापद्यत। स तत्क्षणमेवावागच्छद्यद्भूतानि सर्वाणि रोगजरामृत्य्वधीनानि। अवगमादस्मात्स्वजीवनं सर्वथा परिवर्तितम्। अतस्तत्प्रासादं त्यक्त्वा तपस्विजीवनं स प्रारभतेति॥२९०॥
Siddhārtho gautamanāmako'pi vā buddhanāmako'pi vā lumbinīnagare jātaḥ kintu sa kapilavastupure vardhitaḥ| Siddhārthasya pitā śākyagotrasya pramukha āsīt| Tasya janmanaḥ pūrvaṁ brāhmaṇairbhaviṣyakathanaṁ kṛtaṁ yatsiddhārtho mahānṛpatirmaharṣirvā bhavet| Tataḥ siddhārthasya pitā tasya tapasvitaṁ nivārayituṁ taṁ svaprāsāde niruddhamakarod| Evaṁ siddhārtho vilāsitvaiḥ pariveṣṭito'vardhata| Tataḥ sa gopāṁ vyavahadyasyāḥ putro'bhavat| Siddhārthasyāntastu kiñcidapi prāsādaṁ tyaktuṁ rātrau taṁ preritavān| Kimiti| Kapilavastuni svanagare vāstavatvaṁ draṣṭum| Tathaiva sa rogiṇaṁ ca vṛddhaṁ ca śavaṁ cāpadyata| Sa tatkṣaṇamevāvāgacchadyadbhūtāni sarvāṇi rogajarāmṛtyvadhīnāni| Avagamādasmātsvajīvanaṁ sarvathā parivartitam| Atastatprāsādaṁ tyaktvā tapasvijīvanaṁ sa prārabhateti||290||

"Siddhārtha (siddhārthaḥ) —также именуемый Gautama, или Buddha (gautama-nāmakaḥ api vā buddha-nāmakaḥ api vā)— родился (jātaḥ) в городе Lumbinī (lumbinī-nagare), но (kintu) воспитывался (vardhitaḥ) в городе Kapilavastu (kapilavastu-pure). Отец (pitā) Siddhārtha (siddhārthasya) был (āsīt) членом (pramukhaḥ) клана Śākya (śākya-gotrasya). Ещё до (pūrvam) его рождения (tasya janmanaḥ) brāhmaṇa-s предсказали (brāhmaṇaiḥ bhaviṣyakathanam kṛtam), что (yad) Siddhārtha (siddhārthaḥ) станет (bhavet) великим монархом (mahā-nṛpatiḥ), либо (vā) великим мудрецом (mahā-ṛṣiḥ). Тогда (tatas) отец (pitā) Siddhārtha (siddhārthasya), чтобы помешать (nivārayitum) ему стать аскетом (tasya tapasvitam), держал (niruddham akarot) его (tam) запертым (niruddham) в своём дворце (sva-prāsāde). Таким образом (evam), Siddhārtha (siddhārthaḥ) вырос (avardhata) в окружении (pariveṣṭitaḥ) роскоши (vilāsitvaiḥ). После этого (tatas) он (saḥ) женился на (vyavahat) Gopā (gopām), от которой (yasyāḥ) у него родился сын --букв. был сын-- (putraḥ abhavat). Но (tu) что-то (kiñcidapi) внутри (antar) Siddhārtha (siddhārthasya) побуждало (preritavān) его (tam) покинуть (tyaktum) дворец (prāsādam) ночью (rātrau). Зачем (kim iti)? Увидеть (draṣṭum) реальность (vāstavatvam) в Kapilavastu (kapilavastuni), его городе (sva-nagare). Так (tathā eva) он (saḥ) столкнулся (āpadyata) с больным человеком (rogiṇam), старым человеком (vṛddham) и (ca... ca... ca) трупом (śavam). Он (saḥ) тотчас же (tatkṣaṇam eva) понял (avāgacchat), что (yad) все живые существа (bhūtāni sarvāṇi) подвержены болезням, старости и смерти (roga-jarā-mṛtyu-adhīnāni). Благодаря этому пониманию (avagamāt asmāt) его жизнь (sva-jīvanam) полностью (sarvathā) перевернулась --т.e. она изменилась-- (parivartitam). По этой причине (atas), покинув (tyaktvā) тот дворец (tad-prāsādam), он (saḥ) начал (prārabhata) жизнь аскета (tapasvi-jīvanam... iti)"||290||

सिद्धार्थस्याराडकालामश्चोद्रकरामपुत्र इति गुरू द्वावभवतां स तु तावत्यजद्यतस्ताभ्यां मोक्षं नाप्तवान्। सिद्धार्थः षड्वर्षान्यावत्तीव्रं तपश्चैकाग्रतां चाचरितवान्येन स्वशरीरं बहु कृशतां गतम्। यथा तेन सर्वेण तापस्येनापि सिद्धार्थो मुक्तिं लब्धुं नाशङ्कत तथा पुनरशितुं च तपस्त्यक्तुं च निश्चितवान्। एतत्सिद्धार्थस्य नवजीवनमारब्धवद्ग्रामवासिन्याः साहाय्येन या तस्मै क्षीरं च मधु चोपाहरत्। तदनन्तरं नैरञ्जनानद्यां स्नात्वा ततो बोधितरुं प्रति प्रस्थाय तस्योऽध उपाविशत्। सिद्धार्थेन शास्त्राणां सर्वेषामधीतानामपि तथापि स मोक्षं न प्राप्नोत्। स स्तम्भवद्दृढस्तत्र षड्दिनपर्यन्तं ध्यायनतिष्ठत्। सत्यमन्ते स उपलब्धवान्। सप्ताहसप्तकं यावत्तत्र प्रबोधितावस्थायामवातिष्ठत्। अस्मात्प्रबोधनात्सिद्धार्थो बुद्धो वा शाक्यमुनिर्वेति नाम्ना प्रसिद्धोऽभवत्। आदौ बुद्धस्य स्वावस्थाविषयेऽवक्तुकामस्यापि तथाप्युपदेष्टुं बुद्धं ब्रह्मैव प्रत्ययमकारयदिति कथ्यत इति॥२९१॥
Siddhārthasyārāḍakālāmaścodrakarāmaputra iti gurū dvāvabhavatāṁ sa tu tāvatyajadyatastābhyāṁ mokṣaṁ nāptavān| Siddhārthaḥ ṣaḍvarṣānyāvattīvraṁ tapaścaikāgratāṁ cācaritavānyena svaśarīraṁ bahu kṛśatāṁ gatam| Yathā tena sarveṇa tāpasyenāpi siddhārtho muktiṁ labdhuṁ nāśaṅkata tathā punaraśituṁ ca tapastyaktuṁ ca niścitavān| Etatsiddhārthasya navajīvanamārabdhavadgrāmavāsinyāḥ sāhāyyena yā tasmai kṣīraṁ ca madhu copāharat| Tadanantaraṁ nairañjanānadyāṁ snātvā tato bodhitaruṁ prati prasthāya tasyo'dha upāviśat| Siddhārthena śāstrāṇāṁ sarveṣāmadhītānāmapi tathāpi sa mokṣaṁ na prāpnot| Sa stambhavaddṛḍhastatra ṣaḍdinaparyantaṁ dhyāyanatiṣṭhat| Satyamante sa upalabdhavān| Saptāhasaptakaṁ yāvattatra prabodhitāvasthāyāmavātiṣṭhat| Asmātprabodhanātsiddhārtho buddho vā śākyamunirveti nāmnā prasiddho'bhavat| Ādau buddhasya svāvasthāviṣaye'vaktukāmasyāpi tathāpyupadeṣṭuṁ buddhaṁ brahmaiva pratyayamakārayaditi kathyata iti||291||

"Siddhārtha имел (siddhārthasya... abhavatām) двух Guru-s (gurū dvau): «Arāḍakālāma (arāḍakālāmaḥ) и (ca) Udrakarāmaputra (udrakarāmaputraḥ iti)», но (tu) он (saḥ) покинул (atyajat) их (tau), поскольку (yatas) не достиг (na āptavān) Освобождения (mokṣam) с ними (tābhyām). Siddhārtha (siddhārthaḥ) практиковал (ācaritavān) интенсивные (tīvram) аскезы (tapas) и (ca... ca) концентрацию (ekāgratām) в течение шести лет (ṣaṭ-varṣān yāvat), из-за чего (yena) его тело (svaśarīram) стало очень истощённым (bahu kṛśatām gatam). Поскольку (yathā) Siddhārtha (siddhārthaḥ) не смог (na aśaṅkata) достичь (labdhum) Освобождения (muktim) даже (api) посредством всего этого аскетизма (tena sarveṇa tāpasyena), он решил (tathā... niścitavān) снова (punar) кушать (aśitum) и (ca... ca) отказался от (tyaktum) аскез (tapas). Так (etad) началась (ārabdhavat) новая жизнь (nava-jīvanam) для Siddhārtha (siddhārthasya) с помощью (sāhāyyena) деревенской жительницы (grāma-vāsinyāḥ), которая (yā) предложила (upāharat) ему (tasmai) молоко (kṣīram) и (ca... ca) мёд (madhu). Сразу после этого (tad-anantaram) он омылся (snātvā) в реке Nairañjanā (nairañjanā-nadyām), затем (tatas) отправился (prasthāya) к дереву Мудрости (bodhi-tarum prati) (и) сел (upāviśat) под ним (tasya adhas). Хотя Siddhārtha изучил все писания (siddhārthena śāstrāṇām sarveṣām adhītānām api), он (saḥ) так и (tathā api) не достиг (na prāpnot) Освобождения (mokṣam). Он (saḥ), непоколебимый (dṛḍhaḥ) как столб (stambha-vat), продолжал (atiṣṭhat) медитировать (dhyāyan) там (tatra) в течение шести дней (ṣaṭ-dina-paryantam). Наконец (ante), он (saḥ) осознал (upalabdhavān) Истину (satyam) и оставался (avātiṣṭhat) там (tatra) семь недель (saptāha-saptakam yāvat) в Пробуждённом Состоянии (prabodhita-avasthāyām). После Пробуждения (asmāt prabodhanāt) Siddhārtha (siddhārthaḥ) стал известен (prasiddhaḥ abhavat) под именем (nāmnā) Будды (buddhaḥ) или (vā... vā) Śākyamuni (śākyamuniḥ... iti). Хотя вначале Будда не хотел говорить о своём Состоянии (ādau buddhasya sva-avasthā-viṣaye avaktukāmasya api), тем не менее (tathā api), говорят (kathyate), что (iti) сам Brahmā (brahmā eva) убедил (pratyayam akārayat) Будду (buddham) учить (upadeṣṭum... iti)"||291||

तदा बुद्धो दुःखसमुदयनिरोधमार्गात्मकानि चतुरार्यसत्यान्यवक्। दुःखं संसारस्य सारवल्लक्षणम्। समुदयो यत्तद्दुःखं जनयत्कारणं स्यात्तद्यथा तृष्णा। निरोधः संसारोत्पादकस्य तादृशदुःखस्य रोधः। मार्गश्चार्याष्टाङ्गमार्गो यो दुःखनिरोधं नयति। आर्याष्टाङ्गमार्गोऽयं चाष्टसम्यङ्मार्गनामकोऽपि। एष सम्यग्दृष्टिः सम्यक्सङ्कल्पः सम्यग्वाक्सम्यक्कर्मान्तः सम्यगाजीवः सम्यग्व्यायामः सम्यक्स्मृतिश्च सम्यक्समाधिरित्याकृत्यष्टकेन युक्तोऽस्ति। बुद्ध एकान्नपञ्चाशद्वर्षपर्यन्तमध्यापितवान्भारते ग्रामादन्यग्रामं चरन्। बुद्धस्य कीर्तिः प्रसरती राजानोऽन्ये च धनिनो निवृत्त्यर्थमुद्यानानामारामानां च दातृतामाप्ताः। यद्यपि बुद्ध इमानि सर्वाणि दानानि स्वीकृतवांस्तथापि स भिक्षुरिव जीवन्नतिष्ठत्। बुद्धः प्रायो मध्याह्नाशनानन्तरमपाठयत्। अन्ते बुद्धोऽशीतिवर्षीयः सन्कुशिनगरे स्वदेहमत्यज्यत्। बुद्धो म्रियमाणः सर्वस्यानित्यत्वं समागतभिक्षून्स्मारयित्वोपदेशेषु शरणं गन्तुमर्हथेति तानुपन्यस्तवानिति॥२९२॥
Tadā buddho duḥkhasamudayanirodhamārgātmakāni caturāryasatyānyavak| Duḥkhaṁ saṁsārasya sāravallakṣaṇam| Samudayo yattadduḥkhaṁ janayatkāraṇaṁ syāttadyathā tṛṣṇā| Nirodhaḥ saṁsārotpādakasya tādṛśaduḥkhasya rodhaḥ| Mārgaścāryāṣṭāṅgamārgo yo duḥkhanirodhaṁ nayati| Āryāṣṭāṅgamārgo'yaṁ cāṣṭasamyaṅmārganāmako'pi| Eṣa samyagdṛṣṭiḥ samyaksaṅkalpaḥ samyagvāksamyakkarmāntaḥ samyagājīvaḥ samyagvyāyāmaḥ samyaksmṛtiśca samyaksamādhirityākṛtyaṣṭakena yukto'sti| Buddha ekānnapañcāśadvarṣaparyantamadhyāpitavānbhārate grāmādanyagrāmaṁ caran| Buddhasya kīrtiḥ prasaratī rājāno'nye ca dhanino nivṛttyarthamudyānānāmārāmānāṁ ca dātṛtāmāptāḥ| Yadyapi buddha imāni sarvāṇi dānāni svīkṛtavāṁstathāpi sa bhikṣuriva jīvannatiṣṭhat| Buddhaḥ prāyo madhyāhnāśanānantaramapāṭhayat| Ante buddho'śītivarṣīyaḥ sankuśinagare svadehamatyajyat| Buddho mriyamāṇaḥ sarvasyānityatvaṁ samāgatabhikṣūnsmārayitvopadeśeṣu śaraṇaṁ gantumarhatheti tānupanyastavāniti||292||

"Тогда (tadā) Будда (buddhaḥ) произнёс (avak) четыре благородные истины (catur-ārya-satyāni), состоящие из duḥkha, samudaya, nirodha и mārga (duḥkha-samudaya-nirodha-mārga-ātmakāni). Duḥkha, или страдание (duḥkham) (является) сущностной (sāravat) характеристикой (lakṣaṇam) Saṁsāra --т.e. Трансмиграции, полной мучений-- (saṁsārasya). Samudaya (samudayaḥ) есть (syāt) причина (kāraṇam), которая (yad) порождает (janayat) это страдание (tad-duḥkham), а именно (tadyathā), жажда --т.e. страстное желание-- (tṛṣṇā). Nirodha (nirodhaḥ) (является) прекращением (rodhaḥ) этого страдания (tādṛśa-duḥkhasya), создающего Saṁsāra (saṁsāra-utpādakasya). И (ca) mārga, или путь (mārgaḥ) (— это) благородный восьмиричный путь (ārya-aṣṭāṅga-mārgaḥ), который (yaḥ) ведёт (nayati) к nirodha, или прекращению страдания (duḥkha-nirodham). А (ca) этот (ayam) благородный восьмиричный путь (ārya-aṣṭāṅga-mārgaḥ) также (api) зовётся Aṣṭasamyaṅmārga --букв. путь восьми правильных (аспектов)-- (aṣṭa-samyak-mārga-nāmakaḥ). Он (eṣaḥ) снабжён (yuktaḥ... asti) восемью аспектами (ākṛti-aṣṭakena): «Правильной точкой зрения (samyak-dṛṣṭiḥ), правильной мыслью (samyak-saṅkalpaḥ), правильной речью (samyak-vāk), правильным действием (samyak-karmāntaḥ), правильным средством к существованию --или правильным образом жизни-- (samyak-ājīvaḥ), правильным усилием (samyak-vyāyāmaḥ), правильным вниманием --или правильной памятью-- (samyak-smṛtiḥ) и (ca) правильной концентрацией (samyak-samādhiḥ iti)». Будда (buddhaḥ) учил (adhyāpitavān) на протяжении сорока девяти лет (ekānnapañcāśat-varṣa-paryantam) в Индии (bhārate), переезжая (caran) из одной деревни (grāmāt) в другую деревню (anya-grāmam). По мере распространения славы Будды (buddhasya kīrtiḥ prasaratī), цари (rājānaḥ) и (ca) другие (anye) богатые люди (dhaninaḥ) становились дарителями (dātṛtām āptāḥ) парков (udyānānām) и (ca) садов (ārāmānām) для проведения ретритов/уединений (nivṛtti-artham). Хотя (yadi api) Будда (buddhaḥ) принял (svīkṛtavān) все (sarvāṇi) те (imāni) пожертвования (dānāni), тем не менее (tathā api), он продолжал жить (jīvan atiṣṭhat) как (iva) нищий (bhikṣuḥ). Будда (buddhaḥ) обычно (prāyas) учил (apāṭhayat) после обеда (madhyāhna-aśana-anantaram). Наконец (ante), Будда (buddhaḥ) оставил (atyajat) своё тело (sva-deham) в Kuśinagara (kuśinagare), когда ему было восемьдесят лет (aśīti-varṣīyaḥ san). Умирая (mriyamāṇaḥ), Будда (buddhaḥ) напомнил (smārayitvā) собравшимся нищим (samāgata-bhikṣūn) о непостоянстве (anityatvam) всего (sarvasya) (и) предложил (upanyastavān) им (tān): «Пожалуйста, примите прибежище (śaraṇam gantum arhatha) в учениях (upadeśeṣu... iti... iti)»"||292||

केचिद्वदन्ति यद्बुद्धः खलु विष्णोर्नवमावतार आसीदन्ये तु तन्निरस्यन्ति। जगत्यस्मिन्यत्र भ्रमाख्या माता राज्यकारिणी सर्वदान्यश्लोकविरुद्ध एकश्लोकः स्यात्। अत एव क्षमाविकासः करणीयः। बुद्धः किन्तु सर्वप्राणिनः प्रति करुणाया अवतारोऽभवत्। यथा स वैदिकयज्ञेषु पशुवधविरुद्धः। एवं बुद्धोपदेशा अशेषेणाहिंसामूला अलमनेन। स साधको विष्णोरवतारान्निरूपयन्स्थातुं सज्जः। इदानीमेवाविलम्बेन स विष्णोर्दशमावतारस्य कल्केर्विषये वक्तुमुपक्रंस्यते॥२९३॥
Kecidvadanti yadbuddhaḥ khalu viṣṇornavamāvatāra āsīdanye tu tannirasyanti| Jagatyasminyatra bhramākhyā mātā rājyakāriṇī sarvadānyaślokaviruddha ekaślokaḥ syāt| Ata eva kṣamāvikāsaḥ karaṇīyaḥ| Buddhaḥ kintu sarvaprāṇinaḥ prati karuṇāyā avatāro'bhavat| Yathā sa vaidikayajñeṣu paśuvadhaviruddhaḥ| Evaṁ buddhopadeśā aśeṣeṇāhiṁsāmūlā alamanena| Sa sādhako viṣṇoravatārānnirūpayansthātuṁ sajjaḥ| Idānīmevāvilambena sa viṣṇordaśamāvatārasya kalkerviṣaye vaktumupakraṁsyate||293||

Кто-то (kecid) говорит (vadanti), что (yad) Будда (buddhaḥ), безусловно (khalu), был (āsīt) девятым avatāra (navama-avatāraḥ) Viṣṇu (viṣṇoḥ), но (tu) другие (anye) отвергают (nirasyanti) это (tad). В мире (jagati asmin), где (yatra) царит (rājya-kāriṇī) мать (mātā) по имени 'путаница/смятение' (bhrama-ākhyā), всегда (sarvadā) имеется (syāt) одна строфа (eka-ślokaḥ), противостоящая другой строфе (anya-śloka-viruddhaḥ). По этой причине (atas eva) следует развивать терпение (kṣamā-vikāsaḥ karaṇīyaḥ). В любом случае (kintu), Будда (buddhaḥ) был (abhavat) avatāra (avatāraḥ) сострадания (karuṇāyāḥ) в отношении (prati) всех живых существ (sarva-prāṇinaḥ). Например (yathā), он (saḥ) был против убийства животных (paśu-vadha-viruddhaḥ) во время ведических жертвоприношений (vaidika-yajñeṣu). Таким образом (evam), учение Будды (buddha-upadeśāḥ) полностью основано на непричинении вреда --широко известном, как 'ненасилие'-- (aśeṣeṇa ahiṁsā-mūlāḥ), ну, достаточно об этом (alam anena). Искатель (saḥ sādhakḥaḥ) готов (sajjaḥ) продолжить (sthātum) описание (nirūpayan) avatāra-s (avatārān) Viṣṇu (viṣṇoḥ). Прямо сейчас (и) без промедления (idānīm eva avilambena), он (saḥ) начнёт (upakraṁsyate) говорить (vaktum) о Kalki (kalkeḥ viṣaye), десятом avatāra (daśama-avatārasya) Viṣṇu (viṣṇoḥ)||293||

कल्किर्विष्णोरन्तिमावतारः शम्भलशब्दिते ग्रामे विष्णुयशनामकब्राह्मणकुटुम्बे द्वात्रिंशत्सहस्राधिकचतुर्लक्षसंवत्सरसंस्थितस्य कल्याख्यवर्तमानयुगस्यान्ते प्रादुर्भविष्यति। तस्मिन्कालेऽधर्मानुयायिभिर्जगच्छासितं भविष्यति। कल्किर्दुष्टानां विनाशाय जगतो नूतनयुगेऽर्थात्सत्ययुगे प्रक्षेपणाय चोद्भविष्यति। कल्किः श्वेताश्वारूढो केतुतारावज्ज्वलत्खड्गहस्त आगमिष्यति। कल्केरश्वः स्वपादप्रहरेण पृथिवीं कम्पयिष्यत्यगाधगाम्भीर्ये च जगद्धारककच्छपं पातयिष्यति। तत्सर्वं कृत्वा देवाः पृथिवीं पूर्वशुद्धिदशामानेष्यन्तीति॥२९४॥
Kalkirviṣṇorantimāvatāraḥ śambhalaśabdite grāme viṣṇuyaśanāmakabrāhmaṇakuṭumbe dvātriṁśatsahasrādhikacaturlakṣasaṁvatsarasaṁsthitasya kalyākhyavartamānayugasyānte prādurbhaviṣyati| Tasminkāle'dharmānuyāyibhirjagacchāsitaṁ bhaviṣyati| Kalkirduṣṭānāṁ vināśāya jagato nūtanayuge'rthātsatyayuge prakṣepaṇāya codbhaviṣyati| Kalkiḥ śvetāśvārūḍho ketutārāvajjvalatkhaḍgahasta āgamiṣyati| Kalkeraśvaḥ svapādaprahareṇa pṛthivīṁ kampayiṣyatyagādhagāmbhīrye ca jagaddhārakakacchapaṁ pātayiṣyati| Tatsarvaṁ kṛtvā devāḥ pṛthivīṁ pūrvaśuddhidaśāmāneṣyantīti||294||

"Kalki (kalki), последний avatāra (antima-avatāraḥ) Viṣṇu (viṣṇoḥ), появится (prādurbhaviṣyati) в деревне (grāme), называемой Śambhala (śambhala-śabdite), в семье brāhmaṇa по имени Viṣṇuyaśa (viṣṇuyaśa-nāmaka-brāhmaṇa-kuṭumbe) в конце (ante) нынешней юги --т.e. эпохи--, именуемой Kali (kali-ākhya-vartamāna-yugasya), длящейся черыреста тридцать две тысячи лет (dvātriṁśat-sahasra-adhika-catur-lakṣa-saṁvatsara-saṁsthitasya). В то время (tasmin kāle) миром (jagat) будут (bhaviṣyati) управлять (śāsitam) последователи adharma (adharma-anuyāyibhiḥ). Kalki (kalkiḥ) явится (udbhaviṣyati), чтобы уничтожить нечестивцев (duṣṭānām vināśāya) и (ca) ввергнуть мир в новую югу, т.е. в Satyayuga (jagataḥ nūtana-yuge arthāt satya-yuge prakṣepaṇāya). Kalki (kalkiḥ) придёт (āgamiṣyati) верхом на белом коне (śveta-aśva-āruḍhaḥ) (и) с мечом, ярким, как комета, в его руке (ketutārā-vat-jvalat-khaḍga-hastaḥ). Лошадь Kalki (kalkeḥ aśvaḥ) будет сотрясать (kampayiṣyati) землю (pṛthivīm) своими копытами (sva-pādaprahareṇa) и (ca) заставит черепаху, поддерживающую мир, упасть (jagat-dhāraka-kacchapam pātayiṣyati) в бездонные глубины (agādha-gāmbhīrye). Сделав (kṛtvā) всё это (tad sarvam), боги (devāḥ) вернут землю (pṛthivīm... āneṣyanti) в её прежнее состояние чистоты (pūrva-śuddhi-daśām... iti)"||294||

इदानीं भगवतो विष्णोर्दशावतारान्वर्णितुं समाप्य साधकोऽल्पकालं चिन्तयन्नतिष्ठत्सहसा तु सोऽवागच्छद्यत्केचिद्बलभद्रं बलरामनामकमपि विष्णोः प्रामाणिकावतारमवगच्छन्ति। तदनुरूपेण साधको बलभद्रस्य विषये सत्वरं वक्तुमुपक्रान्तवान्॥२९५॥
Idānīṁ bhagavato viṣṇordaśāvatārānvarṇituṁ samāpya sādhako'lpakālaṁ cintayannatiṣṭhatsahasā tu so'vāgacchadyatkecidbalabhadraṁ balarāmanāmakamapi viṣṇoḥ prāmāṇikāvatāramavagacchanti| Tadanurūpeṇa sādhako balabhadrasya viṣaye satvaraṁ vaktumupakrāntavān||295||

Теперь (idānīm), закончив (samāpya) описание (varṇitum) десяти avatāra-s (daśa-avatārān) Viṣṇu (viṣṇoḥ), искатель (sādhakaḥ) оставался (atiṣṭhat) задумчивым (cintayan) в течение некоторого времени (alpa-kālam), но (tu) внезапно (sahasā) он (saḥ) осознал (avāgacchat), что (yad) некоторые (kecid) верят (avagacchanti), что Balabhadra (balabhadram) —также (api) именуемый Balarāma (balarāma-nāmakam)— является аутентичным avatāra (prāmāṇika-avatāram) Viṣṇu (viṣṇoḥ). Соответственно (tad-anurūpeṇa), искатель (sādhakaḥ) начал (upakrāntavān) торопливо (satvaram) говорить (vaktum) о Balabhadra (balabhadrasya viṣaye)||295||

यदा भगवत्कृष्णस्यैव विषयेऽवचं बलभद्रकथाया विषये वस्तूनि बहून्यख्यापयमधुना परन्तु बलरामस्य जीवनं प्रति वस्तून्यन्यानि कानिचन संयोजयिष्यामि। बलभद्रः ककुद्मिराजकन्यां रेवतीं विवाहितवान्। तस्योल्मुको निशठश्च नाम्नी द्वौ पुत्रावास्तां शशिरेखा नाम पुत्री चासीत्। बलरामस्य प्रीतिपात्रशस्त्रं हलम्। महायुद्धकाले स तटस्थित आसीत्। तद्विग्रहस्यान्ते तु स भीमेन युद्धविधिभेदने भीमस्यातीवाक्रुध्यत्। किं घटितमिति। दुर्योधनोरुं स्वगदया भीमोऽभनक्। कृष्णः पुनस्तमशमयत्। कृष्णस्यान्तर्धानं दृष्ट्वा बलरामोऽम्रियतेति कथ्यते। कथं। स केवलं ध्यातुमुपविष्टवानिच्छातश्च स्वमर्त्यदेहमत्यज्यदिति॥२९६॥
Yadā bhagavatkṛṣṇasyaiva viṣaye'vacaṁ balabhadrakathāyā viṣaye vastūni bahūnyakhyāpayamadhunā parantu balarāmasya jīvanaṁ prati vastūnyanyāni kānicana saṁyojayiṣyāmi| Balabhadraḥ kakudmirājakanyāṁ revatīṁ vivāhitavān| Tasyolmuko niśaṭhaśca nāmnī dvau putrāvāstāṁ śaśirekhā nāma putrī cāsīt| Balarāmasya prītipātraśastraṁ halam| Mahāyuddhakāle sa taṭasthita āsīt| Tadvigrahasyānte tu sa bhīmena yuddhavidhibhedane bhīmasyātīvākrudhyat| Kiṁ ghaṭitamiti| Duryodhanoruṁ svagadayā bhīmo'bhanak| Kṛṣṇaḥ punastamaśamayat| Kṛṣṇasyāntardhānaṁ dṛṣṭvā balarāmo'mriyateti kathyate| Kathaṁ| Sa kevalaṁ dhyātumupaviṣṭavānicchātaśca svamartyadehamatyajyaditi||296||

"Когда (yadā) я говорил (avacam) о самом Господе Kṛṣṇa (bhagavat-kṛṣṇasya eva viṣaye), я рассказал (akhyāpayam) много (bahūni) вещей (vastūni) из истории Balabhadra (balabhadra-kathāyāḥ viṣaye), но (parantu) сейчас (adhunā) я добавлю (saṁyojayiṣyāmi) некоторые (kānicana) другие (anyāni) вещи (vastūni), касающиеся (prati) жизни (jīvanam) Balarāma (balarāmasya). Balabhadra (balabhadraḥ) женился на (vivāhitavān) Revatī (revatīm), дочери царя Kakudmi (kakudmi-rāja-kanyām). Он имел (tasya... āstām... āsīt) двух (dvau) сыновей (putrau) по имени (nāmnī) Ulmuka (ulmukaḥ) и (ca) Niśaṭha (niśaṭhaḥ), и (ca) дочь (putrī) по имени (nāma) Śaśirekhā (śaśirekhā). Любимым оружием (prītipātra-śastram) Balarāma (balarāmasya) (был) плуг (halam). Во время Великой Войны --т.e. войны между Pāṇḍava-s и Kaurava-s-- (mahā-yuddha-kāle) он (saḥ) оставался нейтральным (taṭasthitaḥ āsīt). В конце (ante) этого конфликта (tad-vigrahasya) он (saḥ) очень рассердился (atīva akrudhyat) на Bhīma (bhīmasya) из-за нарушения правил войны (yuddha-vidhi-bhedane). Что (kim) случилось (ghaṭitam iti)? Bhīma (bhīmaḥ) разбил (abhanak) бедро Duryodhana (duryodhana-ūrum) своим жезлом (sva-gadayā). Однако (punar) Kṛṣṇa (kṛṣṇaḥ) успокоил его (tam aśamayat). Говорят, что (iti kathyate) Balarāma (balarāmaḥ) умер (amriyata), увидев (dṛṣṭvā) исчезновение (antardhānam) Kṛṣṇa (kṛṣṇasya). Как (katham)? Он (saḥ) просто (kevalam) сел (upaviṣṭavān) в медитацию (dhyātum) и (ca) покинул (atyajyat) своё смертное тело (sva-martya-deham... iti) по своей воле (icchātas)"||296||

इदानीमीश्वरस्य परव्यूहविभवाख्याकृतीः सम्यग्विवृत्य साधकोऽन्तर्याम्यर्चानामके चतुर्थपञ्चमाकृती संक्षेपेण व्याख्यातुं सज्जोऽस्ति। तत्कृत्वा समासतोऽपि विशिष्टाद्वैतवेदान्तस्य प्रतिष्ठापकस्य रामानुजस्य मते मोक्षं स वर्णयिष्यति॥२९७॥
Idānīmīśvarasya paravyūhavibhavākhyākṛtīḥ samyagvivṛtya sādhako'ntaryāmyarcānāmake caturthapañcamākṛtī saṁkṣepeṇa vyākhyātuṁ sajjo'sti| Tatkṛtvā samāsato'pi viśiṣṭādvaitavedāntasya pratiṣṭhāpakasya rāmānujasya mate mokṣaṁ sa varṇayiṣyati||297||

Сейчас (idānīm), полностью описав (samyak vivṛtya) аспекты Господа, известные как Para, Vyūha и Vibhava (īśvarasya para-vyūha-vibhava-ākhya-ākṛtīḥ), искатель (sādhakaḥ) готов (sajjaḥ... asti) кратко объяснить (saṁkṣepeṇa vyākhyātum) четвёртый и пятый аспекты (caturtha-pañcama-ākṛtī), называемые Antaryāmī и Arcā (antaryāmi-arcā-nāmake). Сделав (kṛtvā) это (tad), он (saḥ) опишет (varṇayiṣyati), также лаконично (samāsatas api), Освобождение (mokṣam), согласно Rāmānuja (rāmānujasya), основателя (pratiṣṭhāpakasya) Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedāntasya)||297||

ईश्वरस्य चतुर्थाकृतिरन्तर्यामीत्युच्यते। अन्तर्यामी भगवान्स्वयं चिदिति नाम्ना प्रसिद्धानां सर्वेषां जीवानामन्तर्निवसनचिदिति नाम्ना प्रकृत्यामन्तश्चामरात्मेव। एवं चिज्जीवानां विश्वम्। प्रत्येकस्य प्राणिनोऽन्तर्द्वे वस्तुनी स्तः। एकं वस्तु सामान्येन बद्धावस्थायां जीवोऽपरं च वस्त्वन्तर्यामी कदाचित्परमात्माख्योऽपि। बद्धजीवे संसारे स्वकर्मणां तिक्तफलं खादत्यन्तर्यामी तस्य सर्वस्याविकृतसाक्षीव तिष्ठत्यर्थादमरान्तर्यामी सर्वदा कर्मातीतः। किञ्च बद्धान्विहाय जीवा नित्याश्च मुक्ताः। नित्यजीवाः शाश्वतं मुक्ताश्च सम्सारे न कदाचिदासंस्तथाहि गरुडः। मुक्तजीवास्तु सम्सार आसन्किन्तु ते निस्तीर्णाः। पर्यन्त ईश्वरस्य पञ्चमाकृतिरर्चेत्युच्यते। जीवेनेश्वरस्य निरायासप्रत्यक्षपूजार्थमीश्वरो विग्रहरूपेण दृश्यते येन भक्तहृदयेषु प्रमोदो वर्धते। मोक्षविषये रामानुजस्य मते भक्तिप्रपत्ती मुख्योपाये। मुक्तिः परन्तु मृत्युकाले प्राप्यते। एवं विशिष्टाद्वैतवेदान्तः करणीयमिव जीवन्मुक्तिं न मन्यते। प्राप्तमुक्तिर्जीव यस्मिनीश्वरः स्वपराकृत्यां विष्णुलोके वैकुण्ठे निवसन्यत्र ब्रह्मैवाभौतिकचक्षुभिस्तज्जीवेन द्रष्टुशक्यम्। स सायुज्यं वेश्वरेण सहैकतां वापि भुङ्क्ते। एतत्त्वीश्वरोऽहमिति रूपेणेश्वरेण निखिलैक्यं न संसूचयत्यत एव विशिष्टाद्वैतमिति नाम। पुनरपि वैकुण्ठे द्रव्यमचिदपि तु शुद्धसत्त्वरूपेण। शुद्धसत्त्वमिदं नित्यमशेषेण रजस्तमोविहीनमीश्वरेच्छाधीनं च। भौतिकविश्वेऽत्र परन्त्वचिन्मिश्रसत्त्वरूपेण यस्मिन्रजस्तमःसत्त्वात्मकगुणत्रयं विद्यते। इत्थं मुक्तजीवो वैकुण्ठे निवसंस्तिष्ठति सर्वदानन्दं भुङ्क्ते च यावद्भगवद्विष्णुं सेवयति। एषामत्युत्तमविषयाणामनेन संक्षिप्तव्याख्यानेन महारामानुजेन प्रतिष्ठापितस्य श्रीविशिष्टाद्वैतवेदान्तस्य विषये मद्विवरणं समापयामि। भगवतो विष्णोः सर्वेभ्यः सद्भक्तेभ्यः कुशलं भवत्विति॥२९८॥
Īśvarasya caturthākṛtirantaryāmītyucyate| Antaryāmī bhagavānsvayaṁ ciditi nāmnā prasiddhānāṁ sarveṣāṁ jīvānāmantarnivasanaciditi nāmnā prakṛtyāmantaścāmarātmeva| Evaṁ cijjīvānāṁ viśvam| Pratyekasya prāṇino'ntardve vastunī staḥ| Ekaṁ vastu sāmānyena baddhāvasthāyāṁ jīvo'paraṁ ca vastvantaryāmī kadācitparamātmākhyo'pi| Baddhajīve saṁsāre svakarmaṇāṁ tiktaphalaṁ khādatyantaryāmī tasya sarvasyāvikṛtasākṣīva tiṣṭhatyarthādamarāntaryāmī sarvadā karmātītaḥ| Kiñca baddhānvihāya jīvā nityāśca muktāḥ| Nityajīvāḥ śāśvataṁ muktāśca samsāre na kadācidāsaṁstathāhi garuḍaḥ| Muktajīvāstu samsāra āsankintu te nistīrṇāḥ| Paryanta īśvarasya pañcamākṛtirarcetyucyate| Jīveneśvarasya nirāyāsapratyakṣapūjārthamīśvaro vigraharūpeṇa dṛśyate yena bhaktahṛdayeṣu pramodo vardhate| Mokṣaviṣaye rāmānujasya mate bhaktiprapattī mukhyopāye| Muktiḥ parantu mṛtyukāle prāpyate| Evaṁ viśiṣṭādvaitavedāntaḥ karaṇīyamiva jīvanmuktiṁ na manyate| Prāptamuktirjīva yasminīśvaraḥ svaparākṛtyāṁ viṣṇuloke vaikuṇṭhe nivasanyatra brahmaivābhautikacakṣubhistajjīvena draṣṭuśakyam| Sa sāyujyaṁ veśvareṇa sahaikatāṁ vāpi bhuṅkte| Etattvīśvaro'hamiti rūpeṇeśvareṇa nikhilaikyaṁ na saṁsūcayatyata eva viśiṣṭādvaitamiti nāma| Punarapi vaikuṇṭhe dravyamacidapi tu śuddhasattvarūpeṇa| Śuddhasattvamidaṁ nityamaśeṣeṇa rajastamovihīnamīśvarecchādhīnaṁ ca| Bhautikaviśve'tra parantvacinmiśrasattvarūpeṇa yasminrajastamaḥsattvātmakaguṇatrayaṁ vidyate| Itthaṁ muktajīvo vaikuṇṭhe nivasaṁstiṣṭhati sarvadānandaṁ bhuṅkte ca yāvadbhagavadviṣṇuṁ sevayati| Eṣāmatyuttamaviṣayāṇāmanena saṁkṣiptavyākhyānena mahārāmānujena pratiṣṭhāpitasya śrīviśiṣṭādvaitavedāntasya viṣaye madvivaraṇaṁ samāpayāmi| Bhagavato viṣṇoḥ sarvebhyaḥ sadbhaktebhyaḥ kuśalaṁ bhavatviti||298||

"Четвёртый аспект (caturtha-ākṛtiḥ) Господа (īśvarasya) называется (iti ucyate) Antaryāmī --обычно переводимый как 'обитатель', хотя дословный перевод — 'внутренний контролёр'-- (antar-yāmī). Antaryāmī (antar-yāmī) (— это) Сам (svayam) Господь (bhagavān), обитающий (nivasan) как бессмертная Самость (amara-ātmā iva) внутри (antar) всех jīva-s --т.e. всех живых существ-- (sarveṣām jīvānām), известная (prasiddhānām) под именем Cit (cit iti nāmnā), а также (ca) внутри (antar) Prakṛti (prakṛtyām) под именем Acit (acit iti nāmnā). Поэтому (evam) Cit (cit) (является) вселенной (viśvam) jīva-s (jīvānām). Внутри (antar) каждого живого существа (pratyekasya prāṇinaḥ) находятся (staḥ) две (dve) сущности (vastunī). Одна (ekam) сущность (vastu) (есть) jīva (jīvaḥ) —обычно (sāmānyena) в связанном состоянии (baddha-avasthāyām)—, а (ca) другая (aparam) сущность (vastu) (— это) Antaryāmī (antar-yāmī) —также иногда именуемый Paramātmā (kadācid parama-ātma-ākhyaḥ api)—. В то время как связанный jīva ест горькие плоды своих деяний в Saṁsāra (baddha-jīve saṁsāre sva-karmaṇām tikta-phalam khādati), Antaryāmī (antar-yāmī) пребывает (tiṣṭhati), как (iva) неизменный Свидетель (avikṛta-sākṣī) всего этого (tasya sarvasya), то есть (arthāt) вечный Antaryāmī (amara-antaryāmī) находится всегда вне Кармы (sarvadā karma-atītaḥ). Более того (kiñca), помимо baddha-s, или связанных (baddhān vihāya), jīva-s (jīvāḥ) (могут быть) nitya-s, или вечными (nityāḥ) и (ca) mukta-s, или освобождёнными (muktāḥ). Jīva-s, являющиеся nitya-s (nitya-jīvāḥ), вечно освобождены (śāśvatam muktāḥ) и (ca) никогда не были (na kadācid āsan) в Saṁsāra (samsāre), например (tathāhi), Garuḍa (garuḍaḥ). Однако (tu), jīva-s, являющиеся mukta-s (mukta-jīvāḥ), были (āsan) в Saṁsāra (samsāre), но (kintu) они (te) спаслись (nistīrṇāḥ). Наконец (paryante), пятый аспект (pañcama-ākṛtiḥ) Господа (īśvarasya) называется (iti ucyate) Arcā (arcā). Чтобы jīva мог поклоняться Господу напрямую с лёгкостью (jīvena īśvarasya nirāyāsa-pratyakṣa-pūjā-artham), Господь (īśvaraḥ) появляется (dṛśyate) в форме идолов (vigraha-rūpeṇa), благодаря чему (yena) преумножается (vardhate) радость (pramodaḥ) в сердцах преданных (bhakta-hṛdayeṣu). Что касается Освобождения (mokṣa-viṣaye), то, по мнению (mate) Rāmānuja (rāmānujasya), главными средствами являются (mukhya-upāye) преданность и подчинение (bhakti-prapattī). Тем не менее (parantu), Освобождение (muktiḥ) достигается (prāpyate) в момент смерти (mṛtyu-kāle). Поэтому (evam) Viśiṣṭādvaitavedānta (viśiṣṭa-advaita-vedāntaḥ) не считает (na manyate) Освобождение при жизни (jīvat-muktim), как (iva) возможное для достижения (karaṇīyam). jīva (jīvaḥ), который достиг Освобождения (prāpta-muktiḥ), обитает (nivasan) в Vaikuṇṭha (vaikuṇṭhe) —в мире Viṣṇu (viṣṇuloke), в котором (yasmin) Господь (īśvaraḥ) (пребывает) в Своём аспекте Para (sva-para-ākṛtyām)—, где (yatra) Сам Brahma (brahma eva) может быть увиден (draṣṭuśakyam) этим jīva (tad-jīvena) через нефизические глаза (abhautika-cakṣubhiḥ). Он (saḥ) также (api) наслаждается (bhuṅkte) sāyujya (sāyujyam), или (vā... vā) единением (ekatām) с Господом (īśvareṇa saha). Но (tu) это (etad) не подразумевает (na saṁsūcayati) полного единства (nikhila-aikyam) с Господом (īśvareṇa) в форме (rūpeṇa): 'Я (aham) (есть) Господь (īśvaraḥ... iti)', отсюда (ata eva) имя (nāma) Viśiṣṭādvaita --а именно, Ограниченная Недвойственность, или Особая Недвойственность-- (viśiṣṭa-advaitam iti). Более того (punar api), в Vaikuṇṭha (vaikuṇṭhe) материя (dravyam) (является) также (api) Acit (acit), но (tu) в форме śuddhasattva (śuddhasattva-rūpeṇa). Этот (idam) śuddhasattva (śuddhasattvam) вечен (nityam), полностью (aśeṣeṇa) лишён rajas и tamas (rajas-tamas-vihīnam) и (ca) подчиняется Воле Господа (īśvara-icchā-adhīnam). Здесь (atra), в материальной вселенной (bhautika-viśve), Acit (acit), однако (parantu), (находится) в форме miśrasattva (miśrasattva-rūpeṇa), где (yasmin) присутствует (vidyate) триада guṇa-s, состоящая из rajas, tamas и sattva (rajas-tamas-sattva-ātmaka-guṇa-trayam). Таким образом (ittham), освобождённый jīva (mukta-jīvaḥ) продолжает жить (nivasan tiṣṭhati) в Vaikuṇṭha (vaikuṇṭhe) и (ca) наслаждается (bhuṅkte) блаженством (ānandam) вечно (sarvadā), пока (yāvat) служит (sevayati) Господу Viṣṇu (bhagavat-viṣṇum). Этим кратким объяснением (anena saṁkṣipta-vyākhyānena) этих трансцендентных тем (eṣām atyuttama-viṣayāṇām) я заканчиваю (samāpayāmi) мой трактат (mad-vivaraṇaṁ) о досточтимом (учении) Viśiṣṭādvaitavedānta (śrī-viśiṣṭa-advaita-vedāntasya viṣaye), основанном (pratiṣṭhāpitasya) великим Rāmānuja (mahā-rāmānujena). Да пребудет (bhavatu) благополучие (kuśalam) со всеми истинными преданными (sarvebhyaḥ sat-bhaktebhyaḥ) Господа Viṣṇu (bhagavataḥ viṣṇoḥ... iti)!"||298||

в начало

 Dvaitavedānta

अधुना साधकः स्वगुरवेऽन्यां सम्भाव्यतां चिन्तितवानपिनाम स्वगुरुः श्रीमध्वप्रतिष्ठापितद्वैतवेदान्तनिष्ठोऽभवत्। यद्येवं तर्हि स साधकोऽमन्यत यत्स्वगुरुरवश्यमेव मध्वेनैव विरचितानि सर्वाणि शास्त्राणि तथैव द्वैतवेदान्तस्यान्यानि बहुप्रभावपुस्तकान्यपठत्। ततः स तेषां शास्त्राणां नामानि ख्यातुं प्रारभत॥२९९॥
Adhunā sādhakaḥ svagurave'nyāṁ sambhāvyatāṁ cintitavānapināma svaguruḥ śrīmadhvapratiṣṭhāpitadvaitavedāntaniṣṭho'bhavat| Yadyevaṁ tarhi sa sādhako'manyata yatsvagururavaśyameva madhvenaiva viracitāni sarvāṇi śāstrāṇi tathaiva dvaitavedāntasyānyāni bahuprabhāvapustakānyapaṭhat| Tataḥ sa teṣāṁ śāstrāṇāṁ nāmāni khyātuṁ prārabhata||299||

Сейчас (adhunā) искатель (sādhakaḥ) подумал (cintitavān) о другой возможности (anyām sambhāvyatām) для своего Гуру (sva-gurave): возможно (apināma) его Гуру (sva-guruḥ) стал (abhavat) полностью предан Dvaitavedānta --т.е. Двойственной Vedānta--, основанной уважаемым Madhva (śrī-madhva-pratiṣṭhāpita-dvaita-vedānta-niṣṭhaḥ). Если это так (yadi evam), то (tarhi) искатель (saḥ sādhakaḥ) подумал (amanyata), что (yad) его Гуру (sva-guruḥ), наверняка (avaśyam eva), прочитал (apaṭhat) все (sarvāṇi) писания (śāstrāṇi), составленные (viracitāni) самим Madhva (madhvena eva), а также (tathā eva) другие (anyāni) важные книги (bahuprabhāva-pustakāni) Dvaitavedānta (dvaita-vedāntasya). После этого (tatas) он (saḥ) начал (prārabhata) упоминать (khyātum) названия (nāmāni) этих писаний (teṣām śāstrāṇām)||299||

दशप्रकरणमनुव्याख्यानमणुभाष्यं तात्पर्यनिर्णयो विष्णुतत्त्वविनिर्णयो ऋग्भाष्यं च मायावादखण्डनमित्यानन्दतीर्थनामकेनापि मध्वेनैव विरचितानि शास्त्राणीमानि कानिचित्। किञ्च न्यायामृतं तर्कताण्डवं चन्द्रिका न्यायसुधा प्रमेयदीपिका तत्त्वप्रकाशिका न्यायदीपिका न्यायसुधापरिमळ्एत्यादीनि जयतीर्थव्यासतीर्थराघवेन्द्राद्यन्यनिबन्धृभिर्विरचितानि पुस्तकानीमानीति॥३००॥
Daśaprakaraṇamanuvyākhyānamaṇubhāṣyaṁ tātparyanirṇayo viṣṇutattvavinirṇayo ṛgbhāṣyaṁ ca māyāvādakhaṇḍanamityānandatīrthanāmakenāpi madhvenaiva viracitāni śāstrāṇīmāni kānicit| Kiñca nyāyāmṛtaṁ tarkatāṇḍavaṁ candrikā nyāyasudhā prameyadīpikā tattvaprakāśikā nyāyadīpikā nyāyasudhāparimaḻetyādīni jayatīrthavyāsatīrtharāghavendrādyanyanibandhṛbhirviracitāni pustakānīmānīti||300||

"Некоторые (kānicid) писания (śāstrāṇi), написанные (viracitāni) самим Madhva (madhvena eva) —также (api) именуемые Ānandatīrtha (ānandatīrtha-nāmakena)—, таковы (imāni): 'Daśaprakaraṇa (daśaprakaraṇam), Anuvyākhyāna (anuvyākhyānam), Aṇubhāṣya (aṇubhāṣyam), Tātparyanirṇaya (tātparyanirṇayaḥ), Viṣṇutattvavinirṇaya (viṣṇutattvavinirṇayaḥ), Ṛgbhāṣya (ṛgbhāṣyam) и (ca) Māyāvādakhaṇḍana (māyāvādakhaṇḍanam iti)'. Кроме того (kiñca), другими авторами, такими как: Jayatīrtha, Vyāsatīrtha, Rāghavendra и т.д. (jayatīrtha-vyāsatīrtha-rāghavendra-ādi-anya-nibandhṛbhiḥ), были написаны (viracitāni) такие (imāni) книги (pustakāni): 'Nyāyāmṛta (nyāyāmṛtam), Tarkatāṇḍava (tarkatāṇḍavam), Candrikā (candrikā), Nyāyasudhā (nyāyasudhā), Prameyadīpikā (prameyadīpikā), Tattvaprakāśikā (tattvaprakāśikā), Nyāyadīpikā (nyāyadīpikā), Nyāyasudhāparimaḻā (nyāyasudhāparimaḻā) и т.д. (iti-ādīni... iti)'"||300||

प्रत्यक्षमनुमानं चागम इति द्वैतवेदान्ते प्रमाणत्रयमिदम्। किञ्चैकतो द्रव्यं गुणः कर्म सामान्यं विशेषो विशिष्टोऽंशी शक्तिः सादृश्यं चाभाव इति दशप्रमेयाणि विद्यन्ते। अन्यतो ब्रह्म लक्ष्मीर्जीवोऽव्याकृताकाशं प्रकृतिश्च गुणत्रयमिति द्रव्यं षड्विभागयुतं मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जातो यतो विषयोऽयमतीव विषमश्च गहन इति॥३०१॥
Pratyakṣamanumānaṁ cāgama iti dvaitavedānte pramāṇatrayamidam| Kiñcaikato dravyaṁ guṇaḥ karma sāmānyaṁ viśeṣo viśiṣṭo'ṁśī śaktiḥ sādṛśyaṁ cābhāva iti daśaprameyāṇi vidyante| Anyato brahma lakṣmīrjīvo'vyākṛtākāśaṁ prakṛtiśca guṇatrayamiti dravyaṁ ṣaḍvibhāgayutaṁ mama yadi smṛtilopo'sañjāto yato viṣayo'yamatīva viṣamaśca gahana iti||301||

"В Dvaitavedānta (dvaita-vedānte) это (idam) (является) триадой из трёх pramāṇa-s --т.e. средств достоверного познания-- (pramāṇa-trayam): «Прямое восприятие (pratyakṣam), умозаключение/логический вывод (anumānam) и (ca) проявленное писание (āgamaḥ iti) ». Кроме того (kiñca), с одной стороны (ekatas), имеются (vidyante) десять prameya-s --которые должны быть удостоверены тремя pramāṇa-s-- (daśa-prameyāṇi): «Субстанция (dravyam), атрибут (guṇaḥ), действие (karma), универсальность (sāmānyam), индивидуальность (viśeṣaḥ), пригодный (viśiṣṭaḥ), целое --содержащее части-- (aṁśī), сила (śaktiḥ), сходство (sādṛśyam) и (ca) отрицание --т.e. несуществование-- (abhāvaḥ iti)». С другой стороны (anyatas), dravya, или субстанция (dravyam) наделена шестью классификациями (ṣaṭ-vibhāga-yutam): «Brahma (brahma), Lakṣmī (lakṣmīḥ), jīva (jīvaḥ), неделимое/неизменённое пространство (avyākṛta-ākāśam), Prakṛti (prakṛtiḥ) и (ca) группа из трёх guṇa-s --а именно, sattva, rajas и tamas-- (guṇa-trayam iti)», если мне не изменяет память (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ), поскольку (yatas) эта (ayam) тема (viṣayaḥ) чрезвычайно (atīva) сложна (viṣamaḥ) и (ca) глубока (gahanaḥ iti)"||301||

मध्वदर्शने ब्रह्म विष्णुः स्याल्लक्ष्मीश्च तस्य पत्नी। अन्यच्च विष्णुर्लक्ष्मीश्च जीवाश्चेतनाः प्राकृतिस्त्वचेतना। किञ्च तद्द्रव्याणि विभजितुमन्यप्रकारोऽस्ति तद्यथा ब्रह्म स्वतन्त्रं जीवाः प्रकृतिर्लक्ष्मीरपि च परतन्त्राः। ब्रह्म च विष्ण्वाख्योऽपि पौरुषेयः किन्तु भौतिकशरीराद्विहीनं मनुष्यरूपसदृशाद्यस्मात्कस्माच्चिद्रूपाच्च। विष्णुः शुभगुणैः पूर्णः। तस्य प्रसादद्वारेण जीवो मरणकाले मोक्षं लब्धुं शक्तः। विष्णोर्विभवाः सन्तीति मध्वोऽभ्युपगच्छेदपि। यद्यपि लक्ष्मीः समानेत्युच्यते तथापि सा पूर्वोक्तमिव परतन्त्रैव न तु विष्णुवत्स्वतन्त्रावश्यम्। मुक्तियोग्या नित्यसंसारिणश्च तमोयोग्या इति त्रिवर्गात्मका बद्धजीवा असङ्ख्या भवेयुः। द्वैतवेदान्ते नित्यसंसारीणां तमोयोग्यानां च सन्निधिरस्य दर्शनस्याद्वितीयं लक्षणं पुनरपि मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जातः। प्रकृतिर्विश्वस्योपादानकारणं निरन्तरं च विष्णोरिच्छाश्रया। पर्यन्ते द्वैतवेदान्ते विष्णुर्जीवाः प्रकृतिश्च सन्तः परन्तु परस्परं नित्यं व्यतिरिक्ताः सन्तीति॥३०२॥
Madhvadarśane brahma viṣṇuḥ syāllakṣmīśca tasya patnī| Anyacca viṣṇurlakṣmīśca jīvāścetanāḥ prākṛtistvacetanā| Kiñca taddravyāṇi vibhajitumanyaprakāro'sti tadyathā brahma svatantraṁ jīvāḥ prakṛtirlakṣmīrapi ca paratantrāḥ| Brahma ca viṣṇvākhyo'pi pauruṣeyaḥ kintu bhautikaśarīrādvihīnaṁ manuṣyarūpasadṛśādyasmātkasmāccidrūpācca| Viṣṇuḥ śubhaguṇaiḥ pūrṇaḥ| Tasya prasādadvāreṇa jīvo maraṇakāle mokṣaṁ labdhuṁ śaktaḥ| Viṣṇorvibhavāḥ santīti madhvo'bhyupagacchedapi| Yadyapi lakṣmīḥ samānetyucyate tathāpi sā pūrvoktamiva paratantraiva na tu viṣṇuvatsvatantrāvaśyam| Muktiyogyā nityasaṁsāriṇaśca tamoyogyā iti trivargātmakā baddhajīvā asaṅkhyā bhaveyuḥ| Dvaitavedānte nityasaṁsārīṇāṁ tamoyogyānāṁ ca sannidhirasya darśanasyādvitīyaṁ lakṣaṇaṁ punarapi mama yadi smṛtilopo'sañjātaḥ| Prakṛtirviśvasyopādānakāraṇaṁ nirantaraṁ ca viṣṇoricchāśrayā| Paryante dvaitavedānte viṣṇurjīvāḥ prakṛtiśca santaḥ parantu parasparaṁ nityaṁ vyatiriktāḥ santīti||302||

"В философии Madhva (madhva-darśane) Brahma (brahma) — это (syāt) Viṣṇu (viṣṇuḥ), и (ca) Lakṣmī (lakṣmīḥ) (является) Его (tasya) супругой (patnī). Кроме того (anyat ca), Viṣṇu (viṣṇuḥ), Lakṣmī (lakṣmīḥ) и (ca) jīva-s (jīvāḥ) (являются) одушевлёнными/чувствующими (cetanāḥ), но (tu) Prakṛti (prakṛtiḥ) не одушевлена (acetanā). Более того (kiñca), имеется (asti) другой способ (anya-prakāraḥ) разделения (vibhajitum) этих сущностей (tad-dravyāṇi), а именно (tad yathā), Brahma (brahma) Свободен (svatantram), в то время как (ca) jīva-s (jīvāḥ), Prakṛti (prakṛtiḥ) и даже (api ca) Lakṣmī (lakṣmīḥ) (являются) зависимыми (paratantrāḥ). И (ca) Brahma (brahma) —также (api) именуемый Viṣṇu (viṣṇu-ākhyaḥ)— персонифицирован (pauruṣeyaḥ), но (kintu) лишён (vihīnam) материального тела (bhautika-śarīrāt) и (ca) какой бы то ни было формы (yasmāt kasmāt-cid rūpāt), подобной человеческой форме (manuṣya-rūpa-sadṛśāt). Viṣṇu (viṣṇuḥ) полон (pūrṇaḥ) благоприятных качеств (śubha-guṇaiḥ). Благодаря Его Милости (tasya prasāda-dvāreṇa) jīva (jīvaḥ) может (śaktaḥ) достичь (labdhum) Освобождения (mokṣam) в момент смерти (maraṇa-kāle). Madhva (madhvaḥ) также (api) признаёт (abhyupagacchet), что (iti) Viṣṇu имеет vibhava-s, или инкарнации (viṣṇoḥ vibhavāḥ santi). Хотя (yadi api) Lakṣmī (lakṣmīḥ) считается (iti ucyate) равной (Viṣṇu) (samānā), тем не менее (tathā api), она (sā), как (iva) было сказано ранее (pūrva-uktam), (является), конечно (eva), зависимой (paratantrā), а не (na tu) Свободной (svatantrā) как Viṣṇu (viṣṇu-vat), в действительности (avaśyam). Связанные jīva-s (baddha-jīvāḥ) —состоящие из трёх групп (tri-varga-ātmakāḥ): «достойные Освобождения (mukti-yogyāḥ), вечные saṁsārī-s (nitya-saṁsāriṇaḥ) и (ca) заслуживающие тьмы (tamas-yogyāḥ iti)»— бесчисленны (asaṅkhyāḥ... bhaveyuḥ). В Dvaitavedānta (dvaita-vedānte) наличие (sannidhiḥ) (jīva-s, являющихся) вечными saṁsārī-s (nitya-saṁsārīṇām) и (ca) заслуживающими тьмы (tamas-yogyānām), (является) уникальной (advitīyam) характеристикой (lakṣaṇam) этой философской системы (asya darśanasya), опять же (punar api), если мне не изменяет память (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ). Prakṛti (prakṛtiḥ) (— это) материальная причина (upādāna-kāraṇam) вселенной (viśvasya) и (ca) постоянно (nirantaram) зависит от Воли (icchā-āśrayā) Viṣṇu (viṣṇoḥ). Наконец (paryante), в Dvaitavedānta (dvaita-vedānte) Viṣṇu (viṣṇuḥ), jīva-s (jīvāḥ) и (ca) Prakṛti (prakṛtiḥ) реальны (santaḥ), но (parantu) вечно (nityam... santi) отделены (vyatiriktāḥ) друг от друга (parasparam... iti)"||302||

(१) वैराग्यम् (२) ज्ञानम् (३) माहात्म्यज्ञानम् (४) निष्कामकर्म (५) भक्तिः (६) प्रसाद इति द्वैतवेदान्ते मोक्षप्राप्त्यर्थं षड्भूमिका इति॥३०३॥
(1) Vairāgyam (2) jñānam (3) māhātmyajñānam (4) niṣkāmakarma (5) bhaktiḥ (6) prasāda iti dvaitavedānte mokṣaprāptyarthaṁ ṣaḍbhūmikā iti||303||

"В Dvaitavedānta (dvaita-vedānte) шестью стадиями (ṣaṭ-bhūmikāḥ) достижения Освобождения (mokṣa-prāpti-artham) (являются): «(1) Отречение (1 vairāgyam), (2) знание (2 jñānam), (3) знание о Величии/Великодушии (Господа) (3 māhātmya-jñānam), (4) действие без желания (4 niṣkāma-karma), (5) преданность (5 bhaktiḥ) (и) (6) Благоволение/Милость (6 prasādaḥ iti... iti)"||303||

वैराग्ये भक्तो बाह्यार्थेषूदासीनो भवति यतस्तेषु केषुचित्सत्सौख्यं न निवसतीति सोऽवगच्छति। सर्वेन्द्रियसुखानि भौतिकदेहेऽभिलाषं च दिव्यदेहेऽपि वा स परित्यजति। सरलमितव्ययिजीवितं यत्सन्तुष्टिपूर्णं सोऽतिवाहयति। भगवद्गीतायां श्रीकृष्णोपदिष्टमिव कर्मयोगाभ्यासेन वैराग्यमेतत्समासाद्यमिति॥३०४॥
Vairāgye bhakto bāhyārtheṣūdāsīno bhavati yatasteṣu keṣucitsatsaukhyaṁ na nivasatīti so'vagacchati| Sarvendriyasukhāni bhautikadehe'bhilāṣaṁ ca divyadehe'pi vā sa parityajati| Saralamitavyayijīvitaṁ yatsantuṣṭipūrṇaṁ so'tivāhayati| Bhagavadgītāyāṁ śrīkṛṣṇopadiṣṭamiva karmayogābhyāsena vairāgyametatsamāsādyamiti||304||

"В vairāgya, или отречении (vairāgye) преданный (bhaktaḥ) становится (bhavati) индифферентным (udāsīnaḥ) к внешним объектам (bāhya-artheṣu), потому что (yatas) он (saḥ) осознаёт (avagacchati), что (iti) истинное счастье (sat-saukhyam) не находится (na nivasati) ни в одном из них (teṣu kasmin-cid). Он (saḥ) полностью отказывается (parityajati) от всех чувственных удовольствий (sarva-indriya-sukhāni) и (ca) желаний (abhilāṣam) для материального тела (bhautika-dehe), или (vā) даже (api) для божественного тела (divya-dehe). Он (saḥ) ведёт (ativāhayati) простую скромную жизнь (sarala-mitavyayi-jīvitam), которая (yad) полна удовлетворения (santuṣṭi-pūrṇam). Это (etad) отречение (vairāgyam) достижимо (samāsādyam) благодаря практике Karmayoga (karma-yoga-abhyāsena), как (iva) учил досточтимый Kṛṣṇa (śrī-kṛṣṇa-upadiṣṭam) в Bhagavadgītā (bhagavat-gītāyām... iti)"||304||

ज्ञानभूमीकायां स्वगुरोरोष्ठाभ्यां परमेश्वरेण स्वनित्यसम्बन्धं ज्ञातुं भक्त आरभत इति॥३०५॥
Jñānabhūmīkāyāṁ svaguroroṣṭhābhyāṁ parameśvareṇa svanityasambandhaṁ jñātuṁ bhakta ārabhata iti||305||

"На стадии jñāna, или знания (jñāna-bhūmīkāyām) преданный (bhaktaḥ) начинает (ārabhate) узнавать (jñātum) о вечных отношениях (sva-nitya-sambandham) с Всевышним Господом (parama-īśvareṇa... iti) из уст (oṣṭhābhyām) своего Гуру (sva-guroḥ)"||305||

महात्म्यज्ञानभूमिकायां भक्तः शास्त्राण्यधीते यत्र स परमेश्वरस्य वर्णनानि प्राप्नोति। तद्वर्णनेभ्यश्च भक्तो भगवद्विष्णोर्महत्तामवगच्छतीति॥३०६॥
Mahātmyajñānabhūmikāyāṁ bhaktaḥ śāstrāṇyadhīte yatra sa parameśvarasya varṇanāni prāpnoti| Tadvarṇanebhyaśca bhakto bhagavadviṣṇormahattāmavagacchatīti||306||

"На стадии māhātmyajñāna, или знания о Величии/Великодушии (Господа) (mahātmya-jñāna-bhūmikāyām) преданный (bhaktaḥ) изучает (adhīte) писания (śāstrāṇi), где (yatra) он (saḥ) находит (prāpnoti) описания (varṇanāni) Всевышнего Владыки (parama-īśvarasya). И (ca) благодаря этим описаниям (tad-varṇanebhyaḥ) преданный (bhaktaḥ) осознаёт (avagacchati) Возвышенное Состояние (mahattām) Господа Viṣṇu (bhagavat-viṣṇoḥ... iti)"||306||

निष्कामकर्मभूमिकायां भक्तो भगवतोऽहङ्कृतिहीनां प्रीतिमत्सेवामाचरति। भक्तः स्वसेवाफलभिर्न क्लिश्यतेऽपितु परमेश्वराय तत्सेवां सविनयं स समर्पयति। किञ्च कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणीति भगवद्गीतायां श्लोकः २.४७ तद्भक्ताभ्यासस्य हृदयं स्यादिति॥३०७॥
Niṣkāmakarmabhūmikāyāṁ bhakto bhagavato'haṅkṛtihīnāṁ prītimatsevāmācarati| Bhaktaḥ svasevāphalabhirna kliśyate'pitu parameśvarāya tatsevāṁ savinayaṁ sa samarpayati| Kiñca karmaṇyevādhikāraste mā phaleṣu kadācana mā karmaphalaheturbhūrmā te saṅgo'stvakarmaṇīti bhagavadgītāyāṁ ślokaḥ 2.47 tadbhaktābhyāsasya hṛdayaṁ syāditi||307||

"На стадии niṣkāmakarma, или действия без желания (niṣkāma-karma-bhūmikāyām) преданный (bhaktaḥ) использует (ācarati) любящее служение (prītimat-sevām) —лишённое эгоизма (ahaṅkṛti-hīnām)— Господу (bhagavataḥ). Преданный (bhaktaḥ) не (na) беспокоится (kliśyate) о плодах своего служения (sva-sevā-phalabhiḥ), а скорее (api tu) он (saḥ) смиренно (savinayam) предлагает (samarpayati) это служение (tad-sevām) Всевышнему Господу (parama-īśvarāya). Кроме того (kiñca), строфа (ślokaḥ) 2.47 (2.47) из Bhagavadgītā (bhagavat-gītāyām) —«(У) тебя (te) (есть) право (adhikāraḥ) только (eva) на действие (karmaṇi), (но) никогда (mā... kadācana) на (его) плоды (phaleṣu). Не (mā) становись (bhūḥ) причиной плода действия (karma-phala-hetuḥ), (и пусть) привязанность (saṅgaḥ) к бездействию (akarmaṇi) (также) не будет (mā... astu) твоей (te... iti)!»— является (syāt) сердцем (hṛdayam) практики того преданного (tad-bhakta-abhyāsasya... iti)"||307||

भक्तिभूमिकेयं पूर्वभूमिकाः साधयित्वा भक्त एव स्वभावत आन्दोलनविहीनचित्तावस्थालक्षणं भक्तिदशां नीयते। भक्तिर्दिवारात्रमीश्वरे शुद्धप्रेम। नानाभक्त्यवस्थाश्च वर्गीकर्तुं विविधप्रकाराः स्युः परन्तु भक्तेर्हृदयं सम्पूर्णप्रपत्तिरर्थादीश्वरस्य परिपूर्णवश्यता यया भक्तहृदयेऽन्तर्भक्तिः स्रवती। किमत्र। स तत्स्वयमेवानुभवेदिति॥३०८॥
Bhaktibhūmikeyaṁ pūrvabhūmikāḥ sādhayitvā bhakta eva svabhāvata āndolanavihīnacittāvasthālakṣaṇaṁ bhaktidaśāṁ nīyate| Bhaktirdivārātramīśvare śuddhaprema| Nānābhaktyavasthāśca vargīkartuṁ vividhaprakārāḥ syuḥ parantu bhakterhṛdayaṁ sampūrṇaprapattirarthādīśvarasya paripūrṇavaśyatā yayā bhaktahṛdaye'ntarbhaktiḥ sravatī| Kimatra| Sa tatsvayamevānubhavediti||308||

"Стадия преданности (bhakti-bhūmikā) такова (iyam): Выполнив (sādhayitvā) предыдущие стадии (pūrva-bhūmikāḥ), преданный (bhaktaḥ eva) приводится (nīyate) спонтанно (svabhāvatas) к состоянию преданности (bhakti-daśām), характеризующемуся ментальным состоянием, лишённым колебаний (āndolana-vihīna-citta-avasthā-lakṣaṇam). Преданность (bhaktiḥ) (— это) чистая любовь (śuddha-prema) к Господу (īśvare) днём и ночью (divārātram). И (ca) существуют (syuḥ) различные способы (vividha-prakārāḥ) классификации (vargīkartum) многочисленных состояний преданности (nānā-bhakti-avasthāḥ), но (parantu) сердцем (hṛdayam) преданности (bhakteḥ) (является) полная сдача (sampūrṇa-prapattiḥ), то есть (arthāt), полное подчинение (paripūrṇa-vaśyatā) Господу (īśvarasya), благодаря чему (yayā) преданность (bhaktiḥ) течёт (sravatī) в (antar) сердце преданного (bhakta-hṛdaye). Что (kim) (ещё можно сказать) об этом (atra)? Он (saḥ) должен испытать (anubhavet) это (tad) сам (svayam eva... iti)"||308||

प्रसादभूमिकेयं द्वैतवेदान्तानुसारेण केवलमीश्वरप्रसादः पूर्वपञ्चभूमिकासम्पन्नाय भक्ताय मोक्षप्रदस्तादृशसौभाग्यवद्भक्ताय। दत्ते पूर्वोक्तानुग्रहे स मुक्तिं लभत इति॥३०९॥
Prasādabhūmikeyaṁ dvaitavedāntānusāreṇa kevalamīśvaraprasādaḥ pūrvapañcabhūmikāsampannāya bhaktāya mokṣapradastādṛśasaubhāgyavadbhaktāya| Datte pūrvoktānugrahe sa muktiṁ labhata iti||309||

"Стадия Благоволения (prasāda-bhūmikā) такова (iyam): Согласно Dvaitavedānta (dvaita-vedānta-anusāreṇa), только (kevalam) Благоволение Господа (īśvara-prasādaḥ) дарует Освобождение (mokṣa-pradaḥ) преданному (bhaktāya), достигшему пяти предыдущих стадий (pūrva-pañca-bhūmikā-sampannāya). Когда вышеупомянутая Милость даётся (datte pūrva-ukta-anugrahe) такому удачливому преданному (tādṛśa-saubhāgyavat-bhaktāya), он (saḥ) достигает (labhate) Освобождения (muktim... iti)"||309||

मुक्तिर्मृत्योः परं भवेन्न तु जीविते। मृत्वा मुक्तभक्त आतिवाहिकैर्ब्रह्मलोकं प्रति नीयते। कल्पान्ते भक्तो ब्रह्मा च वैकुण्ठं विष्णुलोकं प्रविशतः। मुक्तिप्राप्तिकाले भक्त आनन्दतारतम्यचतुष्कमनुभवेत् (१) सालोक्यं विष्णुप्रदेशे वसनम् (२) सामीप्यं भगवतः समीपस्थानम् (३) सारूप्यं भगवतः समानरूपताप्राप्तिस्तथा (४) सायुज्यं विष्णुना गाढसंयोग इति॥३१०॥
Muktirmṛtyoḥ paraṁ bhavenna tu jīvite| Mṛtvā muktabhakta ātivāhikairbrahmalokaṁ prati nīyate| Kalpānte bhakto brahmā ca vaikuṇṭhaṁ viṣṇulokaṁ praviśataḥ| Muktiprāptikāle bhakta ānandatāratamyacatuṣkamanubhavet (1) sālokyaṁ viṣṇupradeśe vasanam (2) sāmīpyaṁ bhagavataḥ samīpasthānam (3) sārūpyaṁ bhagavataḥ samānarūpatāprāptistathā (4) sāyujyaṁ viṣṇunā gāḍhasaṁyoga iti||310||

"Освобождение (muktiḥ) происходит (bhavet) после смерти (mṛtyoḥ param), а не (na tu) в течение жизни (jīvite). После смерти (mṛtvā) Ātivāhika-s (ātivāhikaiḥ) приводят (nīyate) освобождённого преданного (mukta-bhaktaḥ) в мир Brahmā (brahma-lokam prati). В конце Кальпы (kalpa-ante) преданный (bhaktaḥ) и (ca) Brahmā (brahmā) входят (praviśataḥ) в Vaikuṇṭha (vaikuṇṭham) —мир Viṣṇu (viṣṇu-lokam)—. Во время достижения Освобождения (mukti-prāpti-kāle) преданный (bhaktaḥ) испытывает (anubhavet) четыре уровня Блаженства (ānanda-tāratamya-catuṣkam): (1) Sālokya (1 sālokyam), (или) пребывание (vasanam) в сфере Viṣṇu (viṣṇu-pradeśe), (2) Sāmīpya (2 sāmīpyam), (или) нахождение рядом с (samīpasthānam) Господом (bhagavataḥ), (3) Sārūpya (3 sārūpyam), (или) обретение сходства формы (samānarūpatā-prāptiḥ) с Господом (bhagavataḥ), и (tathā) (4) Sāyujya (4 sāyujyam), (или) тесный союз (gāḍha-saṁyogaḥ) с Viṣṇu (viṣṇunā... iti)"||310||

в начало

Глава 9. Искатель встречает своего Гуру

 Встреча

तद्दीर्घव्याख्यानन्तरं साधको ब्रह्मनिवसनिव तूष्णीमभवत्। एतद्गहनध्यानात्पश्चात्साधकः प्रथमोपदेशं दीक्षामपिवा प्राप्तुं स्वगुरोर्निवासं प्रति गतवान्। प्रथमवारं स्वगुरुं दृष्ट्वा तस्य दर्शनमनपेक्षितमासीदर्थात्साधकेन कल्पितवद्गुरुर्नादृश्यत। गुरुः सरलपत्रवाहकरूप उष्णीषवसनधार्मिकचिह्नमालादिविवर्जितः। प्राथमिकव्याघातमतिक्रम्य साधकोऽचिन्तयद्यत्स्वगुरुरवश्यमेव साङ्ख्ययोगस्योपदेशानुसरणं वंशं सम्बध्येत पूर्वमीमांसाया वा वेदान्तत्रयस्य वा। अत एव स्वगुरुं नमस्कृत्य स साधकस्तस्य वंशं तमपृच्छत्॥३११॥
Taddīrghavyākhyānantaraṁ sādhako brahmanivasaniva tūṣṇīmabhavat| Etadgahanadhyānātpaścātsādhakaḥ prathamopadeśaṁ dīkṣāmapivā prāptuṁ svagurornivāsaṁ prati gatavān| Prathamavāraṁ svaguruṁ dṛṣṭvā tasya darśanamanapekṣitamāsīdarthātsādhakena kalpitavadgururnādṛśyata| Guruḥ saralapatravāhakarūpa uṣṇīṣavasanadhārmikacihnamālādivivarjitaḥ| Prāthamikavyāghātamatikramya sādhako'cintayadyatsvagururavaśyameva sāṅkhyayogasyopadeśānusaraṇaṁ vaṁśaṁ sambadhyeta pūrvamīmāṁsāyā vā vedāntatrayasya vā| Ata eva svaguruṁ namaskṛtya sa sādhakastasya vaṁśaṁ tamapṛcchat||311||

После своего длинного объяснения (dīrgha-vyākhyā-anantaram) искатель (sādhakaḥ) оставался в молчании (tūṣṇīm abhavat), как если бы (iva) он пребывал в Brahma (brahma-nivasan). После (paścāt) этой глубокой медитации (etad-gahana-dhyānāt) искатель (sādhakaḥ) отправился (gatavān) в обитель (nivāsam) своего Гуру (sva-guroḥ), чтобы получить (prāptum) первое учение (prathama-upadeśam) или возможно (apivā) инициацию (dīkṣām). Увидев (dṛṣṭvā) своего Гуру (sva-gurum) в первый раз (prathama-vāram), его (tasya) внешность (darśanam) оказалась (āsīt) неожиданной (anapekṣitam), то есть (arthāt) Гуру (guruḥ) выглядел не так (na adṛśyata), как себе представлял (kalpita-vat) искатель (sādhakena). Гуру (guruḥ) выглядел как простой почтальон (sarala-patravāhaka-rūpaḥ) без тюрбана, мантии, религиозных знаков, чёток и пр. (uṣṇīṣa-vasana-dhārmika-cihna-mālā-ādi-vivarjitaḥ). Преодолев (atikramya) первоначальный шок (prāthamika-vyāghātam), искатель (sādhakaḥ) подумал (acintayat), что (yad) его Гуру (sva-guruḥ) наверняка (avaśyam eva) будет принадлежать (sambadhyeta) к линии передачи (vaṁśam), следующей учениям (upadeśa-anusaraṇam) Sāṅkhyayoga (sāṅkhya-yogasya) или (vā) Pūrvamīmāṁsā (pūrva-mīmāṁsāyāḥ) или (vā) трёх Vedānta-s (vedānta-trayasya). Вот почему (atas eva), произнеся почтительное приветствие (namaskṛtya) своему Гуру (sva-gurum), тот искатель (saḥ sādhakaḥ) спросил (apṛcchat) его (tam) о его линии передачи (tasya vaṁśam)||311||

साधकः पृष्टवान् - गुरुजीर्मां वक्तुमर्हसि किं दर्शनं त्वद्वंशेनानुसृतमिति। तस्मै गुरुः प्रत्यवक्त्रिकदर्शनमिति। तर्हि साधकोऽवदत्किं त्रिकमिति। गुरुः प्रत्यवदत्त्रिकमेकं चतुर्णां शैवदर्शनानामिति। इदानीं साधकः सविनयं स्वगुरुमार्थयत त्वं तद्विषयापेक्षया सविस्तरं वक्तुमर्हसीति। एवं गुरुर्विस्तृततरां व्याख्यां कृतवान्॥३१२॥
Sādhakaḥ pṛṣṭavān - Gurujīrmāṁ vaktumarhasi kiṁ darśanaṁ tvadvaṁśenānusṛtamiti| Tasmai guruḥ pratyavaktrikadarśanamiti| Tarhi sādhako'vadatkiṁ trikamiti| Guruḥ pratyavadattrikamekaṁ caturṇāṁ śaivadarśanānāmiti| Idānīṁ sādhakaḥ savinayaṁ svagurumārthayata tvaṁ tadviṣayāpekṣayā savistaraṁ vaktumarhasīti| Evaṁ gururvistṛtatarāṁ vyākhyāṁ kṛtavān||312||

Искатель (sādhakaḥ) спросил (pṛṣṭavān): «Gurujī (gurujīḥ), не могли бы вы любезно сказать мне (mām vaktum arhasi), какой (kim) философии (darśanam) следует (anusṛtam) ваша линия передачи (tvad-vaṁśena... iti)?». Гуру (guruḥ) ответил (pratyavak) ему (tasmai): «Философии Трики (trika-darśanam iti)». Тогда (tarhi) искатель (sādhakaḥ) сказал (avadat): «Что (kim) (означает) Трика (trikam iti)?». Гуру (guruḥ) ответил (pratyavadat): «Трика (trikam) (— это) одна (ekam) из четырёх Śaiva --т.e. shaivite-- философий (caturṇām śaiva-darśanānām iti)». Теперь (idānīm) искатель (sādhakaḥ) смиренно (savinayam) попросил (ārthayata) своего Гуру (sva-gurum): «Не могли бы вы поговорить подробней (tvam... savistaram vaktum arhasi) об этой теме (tad-viṣaya-apekṣayā... iti)?». Поэтому (evam) Гуру (guruḥ) дал подробное объяснение (vistṛtatarām vyākhyām kṛtavān)||312||

गुरुरिदानीमिदमुक्तवान् - अहं प्रथमं त्रिकस्य मुख्यलक्षणानि वर्णयिष्यामि। ततः परं वीरः शिवाद्वैतं शैवसिद्धान्तश्च नाम्नामन्येषां त्रयाणां शैवदर्शनानां विषये लघुवर्णनं करिष्यामि। त्रिकस्य ​​मुख्यधर्माणां परिसङ्ख्यानाय गुरुणा गब्रिएल्प्रदीपकेन विरचितं त्रिकमुख्यमतानीति नाम पुस्तकं प्रयोक्ष्याम्यहम्। तदनन्तरं स्वश्लोकानधिकृत्य गब्रिएल्प्रदीपकस्य व्याख्यया सञ्चारितः संस्तस्योपदेशानुद्दिश्य मम व्याख्यानं दास्यामीति। ततो गुरुस्त्रिकविषये कथयितुमारब्धवान्॥३१३॥
Gururidānīmidamuktavān - Ahaṁ prathamaṁ trikasya mukhyalakṣaṇāni varṇayiṣyāmi| Tataḥ paraṁ vīraḥ śivādvaitaṁ śaivasiddhāntaśca nāmnāmanyeṣāṁ trayāṇāṁ śaivadarśanānāṁ viṣaye laghuvarṇanaṁ kariṣyāmi| Trikasya ​​mukhyadharmāṇāṁ parisaṅkhyānāya guruṇā gabrielpradīpakena viracitaṁ trikamukhyamatānīti nāma pustakaṁ prayokṣyāmyaham| Tadanantaraṁ svaślokānadhikṛtya gabrielpradīpakasya vyākhyayā sañcāritaḥ saṁstasyopadeśānuddiśya mama vyākhyānaṁ dāsyāmīti| Tato gurustrikaviṣaye kathayitumārabdhavān||313||

Сейчас (idānīm) Гуру (guruḥ) сказал (uktavān) это (idam): "Вначале (prathamam) я (aham) опишу (varṇayiṣyāmi) главные характеристики (mukhya-lakṣaṇāni) Трики (trikasya). После этого (tatas param) я сделаю (kariṣyāmi) краткое описание (laghu-varṇanam) трёх других философий Śaiva (anyeṣām trayāṇām śaiva-darśanānām... viṣaye), называемых (nāmnām) Vīra (vīraḥ), Śivādvaita (śivādvaitam) и (ca) Śaivasiddhānta (śaivasiddhāntaḥ). Для того, чтобы перечислить (parisaṅkhyānāya) главные характеристики (mukhya-dharmāṇām) Трики (trikasya), я (aham) буду использовать (prayokṣyāmi) книгу (pustakam) под названием (nāma) «Основные Принципы Шиваизма Трики (trika-mukhya-matāni iti)», написанную (viracitam) Гуру Габриэлем Pradīpaka (guruṇā gabriel-pradīpakena). Сразу после этого (tad-anantaram), воодушевлённый (sañcāritaḥ san) объяснением Габриэля Pradīpaka (gabriel-pradīpakasya vyākhyayā), я буду давать (dāsyāmi) моё (mama) объснение (vyākhyānam) своих Учений (tasya upadeśān uddiśya... iti), ссылаясь на (adhikṛtya) его строфы (sva-ślokān)". Затем (tatas) Гуру (guruḥ) начал (ārabdhavān) говорить (kathayitum) о Трике (trika-viṣaye)||313||

в начало

Глава 10. Основные Принципы Шиваизма Трики

 Parabhairava

परभैरवश्च विश्वात्मैव न नानात्मानो यथैव देवी।
द्वैताख्या दर्शने निर्बध्नात्येवापि तु परमात्मैकाकी॥१॥

इति प्रथमश्लोकोऽयं त्रिकमुख्यमतेष्विति॥३१४॥
Parabhairavaśca viśvātmaiva na nānātmāno yathaiva devī|
Dvaitākhyā darśane nirbadhnātyevāpi tu paramātmaikākī||1||

iti prathamaśloko'yaṁ trikamukhyamateṣviti||314||

"Это (ayam) первая строфа (prathama-ślokaḥ) в Trikamukhyamatāni (trika-mukhya-mateṣu):

«Parabhairava (para-bhairavaḥ ca) (— это) Самость вселенной (viśva-ātmā eva). Имеются не (na) многочисленные 'я' (nānā-ātmānaḥ), как (yathā eva) настаивает при (nirbadhnāti eva) проявлении (darśane) богиня (devī), называемая 'двойственностью' (dvaita-ākhyā), а только лишь (api tu) единственная (ekākī) Высшая Самость (parama-ātmā... iti... iti)||1||»"||314||

परभैरवः परमशिवोऽस्ति परन्तु श्रीमद्व्यासवर्णितपौराणिकशिवस्य भैरवस्य च मध्ये मा भूत्सम्भ्रमो भ्रान्तं वा प्रथमशब्दं प्रयोक्ष्ये। कोऽस्ति पौराणिकशिवः। स प्रसिद्धतपस्वी यस्य ग्रीवे सर्पो यश्चन्द्रशेखरश्चन्द्रमुकुटो वा यः शिवलोके निवसतीत्यादि। परभैरवः परमार्थोऽस्ति न तु पौराणिकदेवः। अनेनारम्भादेव सुस्पष्टेन भवितव्यम्। यो भरणो रवणो वमनश्च विश्वं स भैरव इति भैरवशब्दस्यार्थोऽयं श्लोकविशेषेण। किञ्च न नानात्मानः सन्ति। इह नानदेहचित्तव्यक्तित्वादिकं भवति न त्वात्मानः। केवलमेकात्मा भिन्नभूमिका नाटयन्। ततोऽहं मद्दृढोक्तेर्विषये पूर्णतार्किकसमर्थनं दास्यामि। एवं च नानात्मापेक्षया विविधद्वैतदर्शनानि यदुपन्यस्यन्ति तदसत्यमात्रम्। अत एव यद्द्वैतनामका देवी दृष्ट्यां निर्बध्नाति तत्सर्वथासत्यमिति सुदृढवितर्कणद्वारेणाहमसंशयं साधयिष्यामीति॥३१५॥
Parabhairavaḥ paramaśivo'sti parantu śrīmadvyāsavarṇitapaurāṇikaśivasya bhairavasya ca madhye mā bhūtsambhramo bhrāntaṁ vā prathamaśabdaṁ prayokṣye| Ko'sti paurāṇikaśivaḥ| Sa prasiddhatapasvī yasya grīve sarpo yaścandraśekharaścandramukuṭo vā yaḥ śivaloke nivasatītyādi| Parabhairavaḥ paramārtho'sti na tu paurāṇikadevaḥ| Anenārambhādeva suspaṣṭena bhavitavyam| Yo bharaṇo ravaṇo vamanaśca viśvaṁ sa bhairava iti bhairavaśabdasyārtho'yaṁ ślokaviśeṣeṇa| Kiñca na nānātmānaḥ santi| Iha nānadehacittavyaktitvādikaṁ bhavati na tvātmānaḥ| Kevalamekātmā bhinnabhūmikā nāṭayan| Tato'haṁ maddṛḍhokterviṣaye pūrṇatārkikasamarthanaṁ dāsyāmi| Evaṁ ca nānātmāpekṣayā vividhadvaitadarśanāni yadupanyasyanti tadasatyamātram| Ata eva yaddvaitanāmakā devī dṛṣṭyāṁ nirbadhnāti tatsarvathāsatyamiti sudṛḍhavitarkaṇadvāreṇāhamasaṁśayaṁ sādhayiṣyāmīti||315||

"Parabhairava (para-bhairavaḥ) — это (asti) Paramaśiva (parama-śivaḥ), но (parantu) я буду использовать (prayokṣye) первое слово (prathama-śabdam), чтобы не было (mā bhūt) путаницы (sambhramaḥ) или (vā) ошибки (bhrāntam) между (madhye) пураническим Śiva, описанным почтенным Vyāsa (śrīmat-vyāsa-varṇita-paurāṇika-śivasya), и (ca) Bhairava (bhairavasya). Кто (kaḥ) есть (asti) пуранический Śiva (paurāṇika-śivaḥ)? Он (saḥ) (—) известный аскет (prasiddha-tapasvī), на чьей шее (yasya grīve) (находится) змея (sarpaḥ), кто (yaḥ) (есть) Candraśekhara (candra-śekharaḥ) или (vā) лунный гребень (candra-mukuṭaḥ), кто (yaḥ) живёт (nivasati) в Śivaloka --в мире Śiva-- (śiva-loke) и т.д. (iti-ādi). Parabhairava (para-bhairavaḥ) является (asti) Высшей Реальностью (parama-arthaḥ), а не (na tu) пураническим богом (paurāṇika-devaḥ). Это должно быть ясно (anena... suspaṣṭena bhavitavyam) с самого начала (ārambhāt eva). Акростически (ślokaviśeṣeṇa) значение (arthaḥ) слова 'Bhairava' (bhairava-śabdasya) таково (ayam): «Он (saḥ) (есть) Bhairava (bhairavaḥ), кто (yaḥ) поддерживает (bharaṇaḥ), удаляет (ravaṇaḥ) и (ca) проявляет (vamanaḥ) вселенную (viśvam... iti)». Кроме того (kiñca), нет (na... santi) множественных 'я' (nānā-ātmānaḥ). Здесь --в этом мире-- (iha) имеется (bhavati) множество тел, умов, личностей и т.д. (nāna-deha-citta-vyaktitva-ādikam), но отсутствуют (na tu) 'я' (ātmānaḥ). Только (kevalam) единственная Самость --Высшее Я-- (eka-ātmā) играет (nāṭayan) различные роли (bhinna-bhūmikāḥ). Позже (tatas) я дам (aham... dāsyāmi) полную аргументированную поддержку/обоснование (pūrṇa-tārkika-samarthanam) касательно своего утверждения (mad-dṛḍha-ukteḥ viṣaye). Таким образом (evam ca), что касается многочисленных 'я' (nānā-ātma-apekṣayā), то, что (yad) высказывают (upanyasyanti) различные двойственные философии (vividha-dvaita-darśanāni), является просто ошибочным (tad asatya-mātram). По этому поводу (atas eva), я докажу (aham... sādhayiṣyāmi) без сомнения (asaṁśayam) посредством веских аргументов (sudṛḍha-vitarkaṇa-dvāreṇa), что (iti) совершенно неверно (tad sarvathā asatyam) то, на чём (yad) настаивает при (nirbadhnāti) проявлении (dṛṣṭyām... iti) богиня (devī), называемая двойственностью (dvaita-nāmakā)"||315||

в начало

 Śiva и Śakti

स परमशिवः शिवशक्तिमयः शक्तिश्चाहंविमर्श एव च।
नामत एव स्वशक्तितस्तु शिवो वेत्ति हि स्वसुप्रभसत्ताम्॥
शिवः प्रकाशपरिकीर्तितश्च विशेषकलानुसारेण नाम।
शक्तिश्च विमर्शोक्ता परिभाषादृष्त्या श्रीत्रिकशास्त्रेष्वपि॥
एष प्रकाश इत्थं ज्योतिः सर्वत्र व्यापकं विमर्शः।
तज्ज्योतिषश्च वै चेतनत्वमेव महायोग्यनुरूपतोऽपि॥
शिवस्य शक्त्या न विशेषस्ते तत्तापाग्नीव केवलमस्मात्।
अध्यायार्थाय पृथक्तु व्याक्रियेत एवात्र च नहि विमतिः॥२-५॥

इति द्वितीयश्लोकात्पञ्चमश्लोकपर्यन्तं श्लोकचतुष्कमेतदिति॥३१६॥
Sa paramaśivaḥ śivaśaktimayaḥ śaktiścāhaṁvimarśa eva ca|
Nāmata eva svaśaktitastu śivo vetti hi svasuprabhasattām||
Śivaḥ prakāśaparikīrtitaśca viśeṣakalānusāreṇa nāma|
Śaktiśca vimarśoktā paribhāṣādṛṣtyā śrītrikaśāstreṣvapi||
Eṣa prakāśa itthaṁ jyotiḥ sarvatra vyāpakaṁ vimarśaḥ|
Tajjyotiṣaśca vai cetanatvameva mahāyogyanurūpato'pi||
Śivasya śaktyā na viśeṣaste tattāpāgnīva kevalamasmāt|
Adhyāyārthāya pṛthaktu vyākriyeta evātra ca nahi vimatiḥ||2-5||

iti dvitīyaślokātpañcamaślokaparyantaṁ ślokacatuṣkametaditi||316||

"Набор из четырёх строф (śloka-catuṣkam) от второй строфы (dvitīya-ślokāt) до пятой (pañcama-śloka-paryantam) таков (etad):

«Он (saḥ) —Paramaśiva (parama-śivaḥ)— состоит из Śiva и Śakti (śiva-śakti-mayaḥ), а (ca) Śakti (śaktiḥ) (является), конечно (eva ca), Я-Сознанием (aham-vimarśaḥ), и в действительности (tu), именно (nāmatas eva) благодаря своей собственной Śakti (sva-śaktitaḥ), Śiva (śivaḥ) знает о (vetti hi) Своём Сияющем Существовании (sva-suprabha-sattām). В Писаниях досточтимого Шиваизма Трики (śrī-trika-śāstreṣu api) Śiva (śivaḥ), на самом деле (nāma), технически зовётся Prakāśa (prakāśa-parikīrtitaḥ ca viśeṣakalānusāreṇa), а (ca) Śakti (śaktiḥ) технически (paribhāṣā-dṛṣtyā) именуется Vimarśa (vimarśa-uktā). Таким образом (ittham), согласно Великим Yogī-s (mahā-yogi-anurūpatas api), этот (eṣaḥ) Prakāśa (prakāśaḥ) (является) Светом (jyotis), проникающим (vyāpakam) повсюду (sarvatra), (а) Vimarśa (vimarśaḥ) (— это), безусловно (ca vai), Осознание (cetanatvam eva) этого Света (tad-jyotiṣaḥ). Нет никакой разницы (na viśeṣaḥ) между Śiva и Śakti (śivasya śaktyāḥ). Они (te) подобны (iva) огню и его жару (tad-tāpa-agnī). По этой причине (asmāt) они объясняются (vyākriyete eva) отдельно (pṛthak tu) только (kevalam) ради (их) изучения (adhyāya-arthāya), и (ca) в этом (atra... iti... iti) нет (nahi) противоречия (vimatiḥ)||2-5||»"||316||

परभैरवः प्रकाशविमर्शमयो यत्र शिवो भैरवः सञ्छक्तिश्च भैरवी सती। भैरवपरभैरवयोः पारिभाषिकविशेषोऽस्ति। विशेषमेनमधुना व्याख्यास्यामि परम इति संस्कृते परशब्दस्यार्थः। अत एव परभैरवे पर इति शब्दः परमशिवे च परम इति शब्दः पर्यायौ। एतस्य किमर्थः। भैरवः शिवो वा यः प्रथमतत्त्वेऽवस्थितो विश्वोत्तीर्णः परन्तु परभैरवः परमशिवो वा विश्वोत्तीर्णो विश्वमयश्च। पृथग्विचारितो भैरवः कल्पनायामद्वैतवेदान्तब्रह्मणि सदृशः किन्त्वत्र त्रिके भैरवस्य शक्तिर्भैरवी वा विद्यते। अर्थाद्भैरवः प्रवृत्तौ शङ्कराचार्येण प्रतिष्ठापितस्य दर्शनस्य शक्तिहीनषण्ढभ्रमवन्न भवति। एष त्रिकाद्वैतवेदान्तयोर्महाविशेषः। शक्तेर्भैरव्या वा नामान्यत्स्पन्दः। एवं भैरवस्य स्वभावः प्रकाशो ज्योतिर्वा स परन्तु स्वातन्त्र्येण वा भैरव्या वा सम्पन्नोऽर्थाद्भैरवः स्वात्मानं स्वभैरव्या विस्तारमपि विश्वं च खलु चेतयते। एषा च भैरवी शक्तिर्वा परा परापरापरा चेति त्रिधा विभिन्ना। एतत् कारणानामेकं येन मयोपदिष्टं दर्शनमिदं त्रिकमित्यभिधीयत इति॥३१७॥
Parabhairavaḥ prakāśavimarśamayo yatra śivo bhairavaḥ sañchaktiśca bhairavī satī| Bhairavaparabhairavayoḥ pāribhāṣikaviśeṣo'sti| Viśeṣamenamadhunā vyākhyāsyāmi parama iti saṁskṛte paraśabdasyārthaḥ| Ata eva parabhairave para iti śabdaḥ paramaśive ca parama iti śabdaḥ paryāyau| Etasya kimarthaḥ| Bhairavaḥ śivo vā yaḥ prathamatattve'vasthito viśvottīrṇaḥ parantu parabhairavaḥ paramaśivo vā viśvottīrṇo viśvamayaśca| Pṛthagvicārito bhairavaḥ kalpanāyāmadvaitavedāntabrahmaṇi sadṛśaḥ kintvatra trike bhairavasya śaktirbhairavī vā vidyate| Arthādbhairavaḥ pravṛttau śaṅkarācāryeṇa pratiṣṭhāpitasya darśanasya śaktihīnaṣaṇḍhabhramavanna bhavati| Eṣa trikādvaitavedāntayormahāviśeṣaḥ| Śakterbhairavyā vā nāmānyatspandaḥ| Evaṁ bhairavasya svabhāvaḥ prakāśo jyotirvā sa parantu svātantryeṇa vā bhairavyā vā sampanno'rthādbhairavaḥ svātmānaṁ svabhairavyā vistāramapi viśvaṁ ca khalu cetayate| Eṣā ca bhairavī śaktirvā parā parāparāparā ceti tridhā vibhinnā| Etat kāraṇānāmekaṁ yena mayopadiṣṭaṁ darśanamidaṁ trikamityabhidhīyata iti||317||

"Parabhairava (para-bhairavaḥ) состоит из Prakāśa и Vimarśa (prakāśa-vimarśa-mayaḥ), где (yatra) Śiva (śivaḥ) есть (san) Bhairava (bhairavaḥ), а (ca) Śakti (śaktiḥ) есть (satī) Bhairavī (bhairavī). Имеется (asti) техническая разница (pāribhāṣika-viśeṣaḥ) между Bhairava и Parabhairava (bhairava-para-bhairavayoḥ). Сейчас (adhunā) я объясню (vyākhyāsyāmi) эту (enam) разницу (viśeṣam). Значение (arthaḥ) слова 'Para' (para-śabdasya) на санскрите (saṁskṛte) — это 'Parama' --т.e. Высший/Вседержитель-- (paramaḥ iti). Поэтому (atas eva) слово (śabdaḥ) 'para' (paraḥ iti) в Parabhairava (para-bhairave) и (ca) слово (śabdaḥ) 'parama' (paramaḥ iti) в Paramaśiva (parama-śive) (являются) синонимами (paryāyau). Что это значит (etasya kim arthaḥ)? Bhairava (bhairavaḥ), или (vā) Śiva (śivaḥ), который (yaḥ) пребывает (avasthitaḥ) в первой категории --из 36 категорий вселенского проявления-- (prathama-tattve), превосходит вселенную (viśva-uttīrṇaḥ), но (parantu) Parabhairava (para-bhairavaḥ), или (vā) Paramaśiva (parama-śivaḥ) превосходит вселенную (viśva-uttīrṇaḥ), а также (ca) имманентно присутствует во вселенной (viśva-mayaḥ). Bhairava (bhairavaḥ), рассматриваемый отдельно (pṛthak-vicāritaḥ), в теории (kalpanāyām) подобен (sadṛśaḥ) Brahma в Advaitavedānta (advaita-vedānta-brahmaṇi), однако (kintu) здесь (atra) —в Трике (trike)— Bhairava имеет (bhairavasya... vidyate) Śakti (śaktiḥ), или (vā) Bhairavī (bhairavī). То есть (arthāt), на практике (pravṛttau) Bhairava (bhairavaḥ) не (na bhavati) похож на евнуха Брахму, лишённого Śakti (śakti-hīna-ṣaṇḍha-bhrama-vat), из философии (darśanasya), основанной (pratiṣṭhāpitasya) Śaṅkarācārya (śaṅkarācāryeṇa). В этом (eṣaḥ) (есть) великая разница (mahā-viśeṣaḥ) между Трикой и Advaitavedānta (trika-advaita-vedāntayoḥ). Другое (anyat) имя (nāma) Śakti (śakteḥ), или (vā) Bhairavī (bhairavyāḥ) (— это) Spanda (spandaḥ). Таким образом (evam), сущностной природой (svabhāvaḥ) Bhairava (bhairavasya) (является) Prakāśa (prakāśaḥ), или (vā) Свет (jyotis), но (parantu) Он (saḥ) наделён (sampannaḥ) Абсолютной Свободой (svātantryeṇa), или (vā... vā) Bhairavī (bhairavyā), то есть (arthāt), Bhairava (bhairavaḥ) (является), несомненно (khalu), осознающим (cetayate) Самого Себя (sva-ātmānam) и (ca) вселенную (viśvam), которая, на самом деле, есть расширение (vistāram api) Его Bhairavī (sva-bhairavyāḥ). И (ca) эта (eṣā) Bhairavī (bhairavī), или (vā) Śakti (śaktiḥ) разделена (vibhinnā) на три (tridhā): «Parā --Высшая-- (parā), Parāparā --Высшая-не-Высшая-- (parā-aparā) и (ca) Aparā --Не-высшая-- (aparā... iti)». Это (etad) одна (ekam) из причин (kāraṇānām), почему (yena) эта (idam) философия (darśanam), которой я обучаю (mayā upadiṣṭam), называется (abhidhīyate) 'Трика' --а именно, Тройная, или Тройственная-- (trikam iti... iti)"||317||

अभिनवगुप्ताख्येन महामाहेश्वरेण परापराशक्त्योः सूक्ष्मविशेषस्य कृतस्यापि मम यदि स्मृतिलोपोऽसञ्जातस्तथापि सामान्यतया परा पराशक्तिरस्त्येव। किञ्च परापरा परापराशक्तिरपरैवापराशक्तिश्च। पराशक्तावेकतोऽहंविमर्शो यः स्वातन्त्र्यमप्रतिहतेच्छा चैतन्याख्योऽपि च तिष्ठेत्। पराशक्तौ सादिग्राह्यत्वेन भासते। परापराशक्तावपरतो विश्वस्य सृष्तिस्थितिसंहारक्रमः प्रकटितः। परापराशक्तिश्चेच्छाज्ञानयोर्मिश्रणयुक्ता दर्पण एव यस्मिन्नादिग्राह्यं प्रतिबिम्बितम्। अन्ततोऽपराशक्तिरिच्छाज्ञानक्रियामिश्रणा प्रतिबिम्बितादिग्राह्यधारिकार्थात्सा स्फुरदानन्दिविश्वधारिका। एतद्बिम्बप्रतिबिम्बवादमस्मानानयेत्। अत्र तद्वादं विस्तराद्विवरितुमशक्तोऽहम्। अन्यथा ममातिविस्तीर्णा व्याख्या स्यात्। आदिग्राह्यं बिम्बनामकमपीति मया निर्दिष्टव्यम्। पराशक्तिश्चादिध्वनिं सृजेत्। आदिध्वनेरस्मात्समस्तो ध्वनिशब्दसमूह उद्भवेत्। फलतः पराशक्तिवद्भासमानोऽहंविमर्शोऽयं विश्वे सर्वध्वनिशब्दानां प्रभवोऽवश्यम्। पराशक्तिः सदा वर्तमाने परापराशक्तिर्भविष्येऽपराशक्तिश्चातीत इति॥३१८॥
Abhinavaguptākhyena mahāmāheśvareṇa parāparāśaktyoḥ sūkṣmaviśeṣasya kṛtasyāpi mama yadi smṛtilopo'sañjātastathāpi sāmānyatayā parā parāśaktirastyeva| Kiñca parāparā parāparāśaktiraparaivāparāśaktiśca| Parāśaktāvekato'haṁvimarśo yaḥ svātantryamapratihatecchā caitanyākhyo'pi ca tiṣṭhet| Parāśaktau sādigrāhyatvena bhāsate| Parāparāśaktāvaparato viśvasya sṛṣtisthitisaṁhārakramaḥ prakaṭitaḥ| Parāparāśaktiścecchājñānayormiśraṇayuktā darpaṇa eva yasminnādigrāhyaṁ pratibimbitam| Antato'parāśaktiricchājñānakriyāmiśraṇā pratibimbitādigrāhyadhārikārthātsā sphuradānandiviśvadhārikā| Etadbimbapratibimbavādamasmānānayet| Atra tadvādaṁ vistarādvivaritumaśakto'ham| Anyathā mamātivistīrṇā vyākhyā syāt| Ādigrāhyaṁ bimbanāmakamapīti mayā nirdiṣṭavyam| Parāśaktiścādidhvaniṁ sṛjet| Ādidhvanerasmātsamasto dhvaniśabdasamūha udbhavet| Phalataḥ parāśaktivadbhāsamāno'haṁvimarśo'yaṁ viśve sarvadhvaniśabdānāṁ prabhavo'vaśyam| Parāśaktiḥ sadā vartamāne parāparāśaktirbhaviṣye'parāśaktiścātīta iti||318||

"Хотя великий преданный Господа по имени Abhinavagupta проводил тонкую разницу между Parā и Parāśakti (abhinavagupta-ākhyena mahā-māheśvareṇa parā-parāśaktyoḥ sūkṣma-viśeṣasya kṛtasya api), однако (tathā api), если мне не изменяет память (mama yadi smṛti-lopaḥ asañjātaḥ), в основном (sāmānyatayā), Parā (parā) — это (asti eva) Parāśakti (parā-śaktiḥ). Кроме того (kiñca), Parāparā (parā-aparā) (является) Parāparāśakti (parā-aparā-śaktiḥ), а (ca) Aparā (aparā eva) (— это) Aparāśakti (aparā-śaktiḥ). С одной стороны (ekatas), в Parāśakti (parā-śaktau) пребывает (tiṣṭhet) Я-Сознание (aham-vimarśaḥ) —которое (yaḥ) (является) Абсолютной Свободой (svātantryam), Непреодолимой Волей (apratihata-icchā) и (ca) тем, что также зовётся Caitanya (caitanya-ākhyaḥ api)—. В Parāśakti (parā-śaktau) Она (sā) сияет (bhāsate) как изначальный объект (ādi-grāhyatvena). С другой стороны (aparatas), в Parāparāśakti (parā-aparā-śaktau) проявляется (prakaṭitaḥ) последовательность проявления, поддержания и растворения (sṛṣti-sthiti-saṁhāra-kramaḥ) вселенной (viśvasya). И (ca) Parāparāśakti (parā-aparā-śaktiḥ), состоящая из смеси (miśraṇa-yuktā) Воли и Знания (icchā-jñānayoḥ), (— это) само зеркало (darpaṇaḥ eva), где (yasmin) отражается (pratibimbitam) изначальный объект (ādi-grāhyam). Наконец (antatas), Aparāśakti (aparā-śaktiḥ), представляющая собой смесь Воли, Знания и Действия (icchā-jñāna-kriyā-miśraṇā), содержит отражённый изначальный объект (pratibimbita-ādi-grāhya-dhārikā), то есть (arthāt), Она (sā) содержит вибрирующую и исполненную блаженства вселенную (sphurat-ānandi-viśva-dhārikā). Это (etad) приводит (ānayet) нас (asmān) к учению об объекте и его отражении (bimba-pratibimba-vādam). Здесь (atra) я не могу (aśaktaḥ aham) раскрыть (vivaritum) это учение (tad-vādam) подробно (vistarāt). Иначе (anyathā) моё (mama) объяснение (vyākhyā) было бы (syāt) весьма обширным (ati-vistīrṇā). Я должен отметить (mayā nirdiṣṭavyam), что (iti) изначальный объект (ādi-grāhyam) также называется 'bimba' (bimba-nāmakam api). Parāśakti (parā-śaktiḥ ca) испускает (sṛjet) изначальный звук (ādi-dhvanim). Из этого изначального звука (ādi-dhvaneḥ asmāt) возникает (udbhavet) вся (samastaḥ) совокупность звуков и слов (dhvani-śabda-samūhaḥ). Следовательно (phalataḥ), это (ayam) Я-Сознание (aham-vimarśaḥ), сияющее (bhāsamānaḥ) как Parāśakti (parā-śakti-vat), (является), на самом деле (avaśyam), источником (prabhavaḥ) всех звуков и слов (sarva-dhvani-śabdānām) во вселенной (viśve). Parāśakti (parā-śaktiḥ) (пребывает) всегда (sadā) в настоящем (vartamāne), Parāparāśakti (parā-aparā-śaktiḥ) в будущем (bhaviṣye) и (ca) Aparāśakti (aparā-śaktiḥ) в прошлом (atīte iti)"||318||

साधकोऽपृच्छत् - पराशक्तिः सदा वर्तमाने परापराशक्तिर्भविष्येऽपराशक्तिश्चातीत इति तस्योपदेशस्य कोऽअर्थ इति॥३१९॥
Sādhako'pṛcchat - Parāśaktiḥ sadā vartamāne parāparāśaktirbhaviṣye'parāśaktiścātīta iti tasyopadeśasya ko'artha iti||319||

Искатель (sādhakaḥ) спросил (apṛcchat): "«Parāśakti (parā-śaktiḥ) (пребывает) всегда (sadā) в настоящем (vartamāne), Parāparāśakti (parā-aparā-śaktiḥ) в будущем (bhaviṣye) и (ca) Aparāśakti (aparā-śaktiḥ) в прошлом (atīte iti)», что (kaḥ) означает (arthaḥ) это учение (tasya upadeśasya... iti)?"||319||

गुरुः प्रत्यवक् - यथा मया पूर्वमुक्तं मद्व्याख्यामतिविस्तीर्णां नेच्छामि। तथाप्यधुना तस्योपदेशस्य सारं तुभ्यं दास्यामि। सावधानं श्रोतुमर्हस्यादिग्राह्यमर्थात्पराशक्तिगृहीतं रूपं सर्वदा वर्तमाने न तु कदाचिदतीते भविष्ये वा। तेन किं विवक्षामि। यत्सदा वर्तमाने स्वपरपदे परमेश्वरः। तस्मादिहैवेदानीमेव च तं निर्विघ्नं साक्षात्कर्तुं शक्तस्त्वम्। अपरं तु तस्य बिम्बस्यादिग्राह्यस्य प्रतिबिम्बं त्वयाधुना गृहीतं विश्वमेव। विश्वं चेदं सततमतीते तिष्ठति तद्यथा यत्त्वया दृष्टं श्रुतं घ्रातमास्वादितं स्पृष्तं च तत्सर्वमपराशक्तिरूपमनवरतमतीते। अन्ततो यत्र बिम्बः प्रतिबिम्बितो मुकुरः परापराशक्तिरूपो न दृश्यते। किमिति। तस्य भविष्येऽवस्थितत्वात्। रहस्यपूर्णेऽस्मिन्विषयेऽत्यन्तं सविस्तरं न गत्वा यत्त्वामापाततो वक्तुं शक्तोऽहं तत्सर्वमिति॥३२०॥
Guruḥ pratyavak - Yathā mayā pūrvamuktaṁ madvyākhyāmativistīrṇāṁ necchāmi| Tathāpyadhunā tasyopadeśasya sāraṁ tubhyaṁ dāsyāmi| Sāvadhānaṁ śrotumarhasyādigrāhyamarthātparāśaktigṛhītaṁ rūpaṁ sarvadā vartamāne na tu kadācidatīte bhaviṣye vā| Tena kiṁ vivakṣāmi| Yatsadā vartamāne svaparapade parameśvaraḥ| Tasmādihaivedānīmeva ca taṁ nirvighnaṁ sākṣātkartuṁ śaktastvam| Aparaṁ tu tasya bimbasyādigrāhyasya pratibimbaṁ tvayādhunā gṛhītaṁ viśvameva| Viśvaṁ cedaṁ satatamatīte tiṣṭhati tadyathā yattvayā dṛṣṭaṁ śrutaṁ ghrātamāsvāditaṁ spṛṣtaṁ ca tatsarvamaparāśaktirūpamanavaratamatīte| Antato yatra bimbaḥ pratibimbito mukuraḥ parāparāśaktirūpo na dṛśyate| Kimiti| Tasya bhaviṣye'vasthitatvāt| Rahasyapūrṇe'sminviṣaye'tyantaṁ savistaraṁ na gatvā yattvāmāpātato vaktuṁ śakto'haṁ tatsarvamiti||320||

Гуру (guruḥ) ответил (pratyavak): "Как (yathā) я сказал (mayā... uktam) ранее (pūrvam), я не хочу, чтобы (na icchāmi) моё объяснение (mad-vyākhyām) было очень обширным (ati-vistīrṇām). Тем не менее (tathā api), сейчас (adhunā) я изложу (dāsyāmi) тебе (tubhyam) суть (sāram) этого учения (tasya upadeśasya). Пожалуйста, слушай (śrotum arhasi) с вниманием (sāvadhānam)!: Изначальный объект (ādi-grāhyam), то есть (arthāt), форма (rūpam), принимаемая Parāśakti (parā-śakti-gṛhītam), (существует) всегда (sarvadā) в настоящем времени (vartamāne) и никогда (na tu kadācid) в прошлом (atīte) или (vā) в будущем (bhaviṣye). Что (kim) я хочу сказать (vivakṣāmi) этим (tena)? Что (yad) Всевышний Владыка (parama-īśvaraḥ) в своём Высочайшем Состоянии (sva-para-pade) (пребывает) всегда (sadā) в настоящем (vartamāne). Поэтому (tasmāt) прямо здесь (iha eva) и (ca) прямо сейчас (idānīm eva) ты можешь (śaktaḥ tvam), несомненно (nirvighnam), осознать (sākṣātkartum) Его (tam). Но (tu), кроме того (aparam), отражение (pratibimbam) того bimba (tasya bimbasya), (или) изначального объекта (ādi-grāhyasya) (является) самой вселенной (viśvam eva), которую ты воспринимаешь (tvayā... gṛhītam) сейчас (adhunā). А (ca) эта (idam) вселенная (viśvam) непрерывно (satatam) остаётся (tiṣṭhati) в прошлом (atīte), а именно (tad-yathā), всё то, что (yad... tad sarvam) ты видишь, слышишь, обоняешь, испытываешь на вкус и осязаешь (tvayā dṛṣṭam śrutam ghrātam āsvāditam spṛṣtam ca), чьей природой является Aparāśakti (aparā-śakti-rūpam), (находится) постоянно (anavaratam) в прошлом (atīte). Наконец (antatas), зеркало (mukuraḥ) —чьей природой является Parāparāśakti (parā-aparā-śakti-rūpaḥ)—, где (yatra) отражается (pratibimbitaḥ) bimba (bimbaḥ), не видно --т.е. его не видно-- (na dṛśyate). Почему (kim iti)? Потому что оно находится (tasya... avasthitatvāt) в будущем (bhaviṣye). Это всё (yad... tad sarvam), что я могу (śaktaḥ aham) сказать (vaktum) тебе (tvām) сейчас (āpātatas), не вдаваясь в (na gatvā) чрезмерные подробности (atyantam savistaram) об этой загадочной теме (rahasya-pūrṇe asmin viṣaye... iti)"||320||