| Download and install the indispensable font(s) to view Sanskrit in its full glory Read Transliterating (2) (English) to fully understand the transliteration system |
Aṣṭādhyāyī
Chapter 2
Introduction
This is the second chapter out of eight chapters Aṣṭādhyāyī consists of.
This work was written by the greatest Sanskrit grammarian of all time: Pāṇini, who lived about 500BCE in India.
This Aṣṭādhyāyī contains the entire set of rules controlling Sanskrit grammar. It is required reading for all Sanskrit scholars and also for those who want to go deep at Sanskrit grammar.
Now read Aṣṭādhyāyī and experience Supreme Delight.
Important: All that is in brackets and italicized within the translation has been added by me in order to complete the sense of a particular phrase or sentence. In turn, all that is between double hyphen (--...--) constitutes clarifying further information also added by me.
Subchapter 1
२.१.१ समर्थः पदविधिः।
2.1.1 Samarthaḥ padavidhiḥ|
Untranslated yet.
२.१.२ सुबामन्त्रिते पराङ्गवत् स्वरे।
2.1.2 Subāmantrite parāṅgavat svare|
Untranslated yet.
२.१.३ प्राक् कडारात् समासः।
2.1.3 Prāk kaḍārāt samāsaḥ|
Untranslated yet.
२.१.४ सह सुपा।
2.1.4 Saha supā|
Untranslated yet.
२.१.५ अव्ययीभावः।
2.1.5 Avyayībhāvaḥ|
Untranslated yet.
२.१.६ अव्ययं विभक्तिसमीपसमृद्धिव्यृद्ध्यर्थाभावात्ययासम्प्रतिशब्दप्रादुर्भावपश्चाद्यथाऽऽनुपूर्व्ययौगपद्यसादृश्यसम्पत्तिसाकल्यान्तवचनेषु।
2.1.6 Avyayaṁ vibhaktisamīpasamṛddhivyṛddhyarthābhāvātyayāsampratiśabdaprādurbhāvapaścādyathā''nupūrvyayaugapadyasādṛśyasampattisākalyāntavacaneṣu|
Untranslated yet.
२.१.७ यथाऽसादृये।
2.1.7 Yathā'sādṛye|
Untranslated yet.
२.१.८ यावदवधारणे।
2.1.8 Yāvadavadhāraṇe|
Untranslated yet.
२.१.९ सुप्प्रतिना मात्राऽर्थे।
2.1.9 Suppratinā mātrā'rthe|
Untranslated yet.
२.१.१० अक्षशलाकासङ्ख्याः परिणा।
2.1.10 Akṣaśalākāsaṅkhyāḥ pariṇā|
Untranslated yet.
२.१.११ विभाषा।
2.1.11 Vibhāṣā|
Untranslated yet.
२.१.१२ अपपरिबहिरञ्चवः पञ्चम्या।
2.1.12 Apaparibahirañcavaḥ pañcamyā|
Untranslated yet.
२.१.१३ आङ् मर्यादाऽभिविध्योः।
2.1.13 Āṅ maryādā'bhividhyoḥ|
Untranslated yet.
२.१.१४ लक्षणेनाभिप्रती आभिमुख्ये।
2.1.14 Lakṣaṇenābhipratī ābhimukhye|
Untranslated yet.
२.१.१५ अनुर्यत्समया।
2.1.15 Anuryatsamayā|
Untranslated yet.
२.१.१६ यस्य चायामः।
2.1.16 Yasya cāyāmaḥ|
Untranslated yet.
२.१.१७ तिष्ठद्गुप्रभृतीनि च।
2.1.17 Tiṣṭhadguprabhṛtīni ca|
Untranslated yet.
२.१.१८ पारे मध्ये षष्ठ्या वा।
2.1.18 Pāre madhye ṣaṣṭhyā vā|
Untranslated yet.
२.१.१९ सङ्ख्या वंश्येन।
2.1.19 Saṅkhyā vaṁśyena|
Untranslated yet.
२.१.२० नदीभिश्च।
2.1.20 Nadībhiśca|
Untranslated yet.
२.१.२१ अन्यपदार्थे च सञ्ज्ञायाम्।
2.1.21 Anyapadārthe ca sañjñāyām|
Untranslated yet.
२.१.२२ तत्पुरुषः।
2.1.22 Tatpuruṣaḥ|
Untranslated yet.
२.१.२३ द्विगुश्च।
2.1.23 Dviguśca|
Untranslated yet.
२.१.२४ द्वितीया श्रितातीतपतितगतात्यस्तप्राप्तापन्नैः।
2.1.24 Dvitīyā śritātītapatitagatātyastaprāptāpannaiḥ|
Untranslated yet.
२.१.२५ स्वयं क्तेन।
2.1.25 Svayaṁ ktena|
Untranslated yet.
२.१.२६ खट्वा क्षेपे।
2.1.26 Khaṭvā kṣepe|
Untranslated yet.
२.१.२७ सामि।
2.1.27 Sāmi|
Untranslated yet.
२.१.२८ कालाः।
2.1.28 Kālāḥ|
Untranslated yet.
२.१.२९ अत्यन्तसंयोगे च।
2.1.29 Atyantasaṁyoge ca|
Untranslated yet.
२.१.३० तृतीया तत्कृतार्थेन गुणवचनेन।
2.1.30 Tṛtīyā tatkṛtārthena guṇavacanena|
Untranslated yet.
२.१.३१ पूर्वसदृशसमोनार्थकलहनिपुणमिश्रश्लक्ष्णैः।
2.1.31 Pūrvasadṛśasamonārthakalahanipuṇamiśraślakṣṇaiḥ|
Untranslated yet.
२.१.३२ कर्तृकरणे कृता बहुलम्।
2.1.32 Kartṛkaraṇe kṛtā bahulam|
Untranslated yet.
२.१.३३ कृत्यैरधिकार्थवचने।
2.1.33 Kṛtyairadhikārthavacane|
Untranslated yet.
२.१.३४ अन्नेन व्यञ्जनम्।
2.1.34 Annena vyañjanam|
Untranslated yet.
२.१.३५ भक्ष्येण मिश्रीकरणम्।
2.1.35 Bhakṣyeṇa miśrīkaraṇam|
Untranslated yet.
२.१.३६ चतुर्थी तदर्थार्थबलिहितसुखरक्षितैः।
2.1.36 Caturthī tadarthārthabalihitasukharakṣitaiḥ|
Untranslated yet.
२.१.३७ पञ्चमी भयेन।
2.1.37 Pañcamī bhayena|
Untranslated yet.
२.१.३८ अपेतापोढमुक्तपतितापत्रस्तैरल्पशः।
2.1.38 Apetāpoḍhamuktapatitāpatrastairalpaśaḥ|
Untranslated yet.
२.१.३९ स्तोकान्तिकदूरार्थकृच्छ्राणि क्तेन।
2.1.39 Stokāntikadūrārthakṛcchrāṇi ktena|
Untranslated yet.
२.१.४० सप्तमी शौण्डैः।
2.1.40 Saptamī śauṇḍaiḥ|
Untranslated yet.
२.१.४१ सिद्धशुष्कपक्वबन्धैश्च।
2.1.41 Siddhaśuṣkapakvabandhaiśca|
Untranslated yet.
२.१.४२ ध्वाङ्क्षेण क्षेपे।
2.1.42 Dhvāṅkṣeṇa kṣepe|
Untranslated yet.
२.१.४३ कृत्यैरृणे।
2.1.43 Kṛtyairṛṇe|
Untranslated yet.
२.१.४४ सञ्ज्ञायाम्।
2.1.44 Sañjñāyām|
Untranslated yet.
२.१.४५ क्तेनाहोरात्रावयवाः।
2.1.45 Ktenāhorātrāvayavāḥ|
Untranslated yet.
२.१.४६ तत्र।
2.1.46 Tatra|
Untranslated yet.
२.१.४७ क्षेपे।
2.1.47 Kṣepe|
Untranslated yet.
२.१.४८ पात्रेसमितादयश्च।
2.1.48 Pātresamitādayaśca|
Untranslated yet.
२.१.४९ पूर्वकालैकसर्वजरत्पुराणनवकेवलाः समानाधिकरणेन।
2.1.49 Pūrvakālaikasarvajaratpurāṇanavakevalāḥ samānādhikaraṇena|
Untranslated yet.
२.१.५० दिक्सङ्ख्ये सञ्ज्ञायाम्।
2.1.50 Diksaṅkhye sañjñāyām|
Untranslated yet.
२.१.५१ तद्धितार्थोत्तरपदसमाहारे च।
2.1.51 Taddhitārthottarapadasamāhāre ca|
Untranslated yet.
२.१.५२ सङ्ख्यापूर्वो द्विगुः।
2.1.52 Saṅkhyāpūrvo dviguḥ|
Untranslated yet.
२.१.५३ कुत्सितानि कुत्सनैः।
2.1.53 Kutsitāni kutsanaiḥ|
Untranslated yet.
२.१.५४ पापाणके कुत्सितैः।
2.1.54 Pāpāṇake kutsitaiḥ|
Untranslated yet.
२.१.५५ उपमानानि सामान्यवचनैः।
2.1.55 Upamānāni sāmānyavacanaiḥ|
Untranslated yet.
२.१.५६ उपमितं व्याघ्रादिभिः सामान्याप्रयोगे।
2.1.56 Upamitaṁ vyāghrādibhiḥ sāmānyāprayoge|
Untranslated yet.
२.१.५७ विशेषणं विशेष्येण बहुलम्।
2.1.57 Viśeṣaṇaṁ viśeṣyeṇa bahulam|
Untranslated yet.
२.१.५८ पूर्वापरप्रथमचरमजघन्यसमानमध्यमध्यमवीराश्च।
2.1.58 Pūrvāparaprathamacaramajaghanyasamānamadhyamadhyamavīrāśca|
Untranslated yet.
२.१.५९ श्रेण्यादयः कृतादिभिः।
2.1.59 Śreṇyādayaḥ kṛtādibhiḥ|
Untranslated yet.
२.१.६० क्तेन नञ्विशिष्टेनानञ्।
2.1.60 Ktena nañviśiṣṭenānañ|
Untranslated yet.
२.१.६१ सन्महत्परमोत्तमोत्कृष्टाः पूज्यमानैः।
2.1.61 Sanmahatparamottamotkṛṣṭāḥ pūjyamānaiḥ|
Untranslated yet.
२.१.६२ वृन्दारकनागकुञ्जरैः पूज्यमानम्।
2.1.62 Vṛndārakanāgakuñjaraiḥ pūjyamānam|
Untranslated yet.
२.१.६३ कतरकतमौ जातिपरिप्रश्ने।
2.1.63 Katarakatamau jātiparipraśne|
Untranslated yet.
२.१.६४ किं क्षेपे।
2.1.64 Kiṁ kṣepe|
Untranslated yet.
२.१.६५ पोटायुवतिस्तोककतिपयगृष्टिधेनुवशावेहत्बष्कयणीप्रवक्तॄश्रोत्रियाध्यापकधूर्तैर्जातिः।
2.1.65 Poṭāyuvatistokakatipayagṛṣṭidhenuvaśāvehatbaṣkayaṇīpravaktṝśrotriyādhyāpakadhūrtairjātiḥ|
Untranslated yet.
२.१.६६ प्रशंसावचनैश्च।
2.1.66 Praśaṁsāvacanaiśca|
Untranslated yet.
२.१.६७ युवा खलतिपलितवलिनजरतीभिः।
2.1.67 Yuvā khalatipalitavalinajaratībhiḥ|
Untranslated yet.
२.१.६८ कृत्यतुल्याख्या अजात्या।
2.1.68 Kṛtyatulyākhyā ajātyā|
Untranslated yet.
२.१.६९ वर्णो वर्णेन।
2.1.69 Varṇo varṇena|
Untranslated yet.
२.१.७० कुमारः श्रमणाऽऽदिभिः।
2.1.70 Kumāraḥ śramaṇā''dibhiḥ|
Untranslated yet.
२.१.७१ चतुष्पादो गर्भिण्या।
2.1.71 Catuṣpādo garbhiṇyā|
Untranslated yet.
२.१.७२ मयूरव्यंसकादयश्च।
2.1.72 Mayūravyaṁsakādayaśca|
Untranslated yet.
Subchapter 2
२.२.१ पूर्वापराधरोत्तरमेकदेशिनैकाधिकरणे।
2.2.1 Pūrvāparādharottaramekadeśinaikādhikaraṇe|
Untranslated yet.
२.२.२ अर्धं नपुंसकम्।
2.2.2 Ardhaṁ napuṁsakam|
Untranslated yet.
२.२.३ द्वितीयतृतीयचतुर्थतुर्याण्यन्यतरस्याम्।
2.2.3 Dvitīyatṛtīyacaturthaturyāṇyanyatarasyām|
Untranslated yet.
२.२.४ प्राप्तापन्ने च द्वितीयया।
2.2.4 Prāptāpanne ca dvitīyayā|
Untranslated yet.
२.२.५ कालाः परिमाणिना।
2.2.5 Kālāḥ parimāṇinā|
Untranslated yet.
२.२.६ नञ्।
2.2.6 Nañ|
Untranslated yet.
२.२.७ ईषदकृता।
2.2.7 Īṣadakṛtā|
Untranslated yet.
२.२.८ षष्ठी।
2.2.8 Ṣaṣṭhī|
Untranslated yet.
२.२.९ याजकादिभिश्च।
2.2.9 Yājakādibhiśca|
Untranslated yet.
२.२.१० न निर्धारणे।
2.2.10 Na nirdhāraṇe|
Untranslated yet.
२.२.११ पूरणगुणसुहितार्थसदव्ययतव्यसमानाधिकरणेन।
2.2.11 Pūraṇaguṇasuhitārthasadavyayatavyasamānādhikaraṇena|
Untranslated yet.
२.२.१२ क्तेन च पूजायाम्।
2.2.12 Ktena ca pūjāyām|
Untranslated yet.
२.२.१३ अधिकरणवाचिना च।
2.2.13 Adhikaraṇavācinā ca|
Untranslated yet.
२.२.१४ कर्मणि च।
2.2.14 Karmaṇi ca|
Untranslated yet.
२.२.१५ तृजकाभ्यां कर्तरि।
2.2.15 Tṛjakābhyāṁ kartari|
Untranslated yet.
२.२.१६ कर्त्तरि च।
2.2.16 Karttari ca|
Untranslated yet.
२.२.१७ नित्यं क्रीडाजीविकयोः।
2.2.17 Nityaṁ krīḍājīvikayoḥ|
Untranslated yet.
२.२.१८ कुगतिप्रादयः।
2.2.18 Kugatiprādayaḥ|
Untranslated yet.
२.२.१९ उपपदमतिङ्।
2.2.19 Upapadamatiṅ|
Untranslated yet.
२.२.२० अमैवाव्ययेन।
2.2.20 Amaivāvyayena|
Untranslated yet.
२.२.२१ तृतीयाप्रभृतीन्यन्यतरस्याम्।
2.2.21 Tṛtīyāprabhṛtīnyanyatarasyām|
Untranslated yet.
२.२.२२ क्त्वा च।
2.2.22 Ktvā ca|
Untranslated yet.
२.२.२३ शेषो बहुव्रीहिः।
2.2.23 Śeṣo bahuvrīhiḥ|
Untranslated yet.
२.२.२४ अनेकमन्यपदार्थे।
2.2.24 Anekamanyapadārthe|
Untranslated yet.
२.२.२५ सङ्ख्ययाऽव्ययासन्नादूराधिकसङ्ख्याः सङ्ख्येये।
2.2.25 Saṅkhyayā'vyayāsannādūrādhikasaṅkhyāḥ saṅkhyeye|
Untranslated yet.
२.२.२६ दिङ्नामान्यन्तराले।
2.2.26 Diṅnāmānyantarāle|
Untranslated yet.
२.२.२७ तत्र तेनेदमिति सरूपे।
2.2.27 Tatra tenedamiti sarūpe|
Untranslated yet.
२.२.२८ तेन सहेति तुल्ययोगे।
2.2.28 Tena saheti tulyayoge|
Untranslated yet.
२.२.२९ चार्थे द्वन्द्वः।
2.2.29 Cārthe dvandvaḥ|
Untranslated yet.
२.२.३० उपसर्जनं पूर्वम्।
2.2.30 Upasarjanaṁ pūrvam|
Untranslated yet.
२.२.३१ राजदन्तादिषु परम्।
2.2.31 Rājadantādiṣu param|
Untranslated yet.
२.२.३२ द्वन्द्वे घि।
2.2.32 Dvandve ghi|
Untranslated yet.
२.२.३३ अजाद्यदन्तम्।
2.2.33 Ajādyadantam|
Untranslated yet.
२.२.३४ अल्पाच्तरम्।
2.2.34 Alpāctaram|
Untranslated yet.
२.२.३५ सप्तमीविशेषणे बहुव्रीहौ।
2.2.35 Saptamīviśeṣaṇe bahuvrīhau|
Untranslated yet.
२.२.३६ निष्ठा।
2.2.36 Niṣṭhā|
Untranslated yet.
२.२.३७ वाऽऽहिताग्न्यादिषु।
2.2.37 Vā''hitāgnyādiṣu|
Untranslated yet.
२.२.३८ कडाराः कर्मधराये।
2.2.38 Kaḍārāḥ karmadharāye|
Untranslated yet.
Subchapter 3
२.३.१ अनभिहिते।
2.3.1 Anabhihite|
Untranslated yet.
२.३.२ कर्मणि द्वितीया।
2.3.2 Karmaṇi dvitīyā|
Untranslated yet.
२.३.३ तृतीया च होश्छन्दसि।
2.3.3 Tṛtīyā ca hośchandasi|
Untranslated yet.
२.३.४ अन्तराऽन्तरेण युक्ते।
2.3.4 Antarā'ntareṇa yukte|
Untranslated yet.
२.३.५ कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे।
2.3.5 Kālādhvanoratyantasaṁyoge|
Untranslated yet.
२.३.६ अपवर्गे तृतीया।
2.3.6 Apavarge tṛtīyā|
Untranslated yet.
२.३.७ सप्तमीपञ्चम्यौ कारकमध्ये।
2.3.7 Saptamīpañcamyau kārakamadhye|
Untranslated yet.
२.३.८ कर्मप्रवचनीययुक्ते द्वितीया।
2.3.8 Karmapravacanīyayukte dvitīyā|
Untranslated yet.
२.३.९ यस्मादधिकं यस्य चेश्वरवचनं तत्र सप्तमी।
2.3.9 Yasmādadhikaṁ yasya ceśvaravacanaṁ tatra saptamī|
Untranslated yet.
२.३.१० पञ्चमी अपाङ्परिभिः।
2.3.10 Pañcamī apāṅparibhiḥ|
Untranslated yet.
२.३.११ प्रतिनिधिप्रतिदाने च यस्मात्।
2.3.11 Pratinidhipratidāne ca yasmāt|
Untranslated yet.
२.३.१२ गत्यर्थकर्मणि द्वितीयाचतुर्थ्यौ चेष्टायामनध्वनि।
2.3.12 Gatyarthakarmaṇi dvitīyācaturthyau ceṣṭāyāmanadhvani|
Untranslated yet.
२.३.१३ चतुर्थी सम्प्रदाने।
2.3.13 Caturthī sampradāne|
Untranslated yet.
२.३.१४ क्रियार्थोपपदस्य च कर्मणि स्थानिनः।
2.3.14 Kriyārthopapadasya ca karmaṇi sthāninaḥ|
Untranslated yet.
२.३.१५ तुमर्थाच्च भाववचनात्।
2.3.15 Tumarthācca bhāvavacanāt|
Untranslated yet.
२.३.१६ नमःस्वस्तिस्वाहास्वधालंवषड्योगाच्च।
2.3.16 Namaḥsvastisvāhāsvadhālaṁvaṣaḍyogācca|
Untranslated yet.
२.३.१७ मन्यकर्मण्यनादरे विभाषाऽप्राणिषु।
2.3.17 Manyakarmaṇyanādare vibhāṣā'prāṇiṣu|
Untranslated yet.
२.३.१८ कर्तृकरणयोस्तृतीया।
2.3.18 Kartṛkaraṇayostṛtīyā|
Untranslated yet.
२.३.१९ सहयुक्तेऽप्रधाने।
2.3.19 Sahayukte'pradhāne|
Untranslated yet.
२.३.२० येनाङ्गविकारः।
2.3.20 Yenāṅgavikāraḥ|
Untranslated yet.
२.३.२१ इत्थम्भूतलक्षणे।
2.3.21 Itthambhūtalakṣaṇe|
Untranslated yet.
२.३.२२ सञ्ज्ञोऽन्यतरस्यां कर्मणि।
2.3.22 Sañjño'nyatarasyāṁ karmaṇi|
Untranslated yet.
२.३.२३ हेतौ।
2.3.23 Hetau|
Untranslated yet.
२.३.२४ अकर्तर्यृणे पञ्चमी।
2.3.24 Akartaryṛṇe pañcamī|
Untranslated yet.
२.३.२५ विभाषा गुणेऽस्त्रियाम्।
2.3.25 Vibhāṣā guṇe'striyām|
Untranslated yet.
२.३.२६ षष्ठी हेतुप्रयोगे।
2.3.26 Ṣaṣṭhī hetuprayoge|
Untranslated yet.
२.३.२७ सर्वनाम्नस्तृतीया च।
2.3.27 Sarvanāmnastṛtīyā ca|
Untranslated yet.
२.३.२८ अपादाने पञ्चमी।
2.3.28 Apādāne pañcamī|
Untranslated yet.
२.३.२९ अन्यारादितरर्त्तेदिक्शब्दाञ्चूत्तरपदाजाहियुक्ते।
2.3.29 Anyārāditararttedikśabdāñcūttarapadājāhiyukte|
Untranslated yet.
२.३.३० षष्ठ्यतसर्थप्रत्ययेन।
2.3.30 Ṣaṣṭhyatasarthapratyayena|
Untranslated yet.
२.३.३१ एनपा द्वितीया।
2.3.31 Enapā dvitīyā|
Untranslated yet.
२.३.३२ पृथग्विनानानाभिस्तृतीयाऽन्यतरस्याम्।
2.3.32 Pṛthagvinānānābhistṛtīyā'nyatarasyām|
Untranslated yet.
२.३.३३ करणे च स्तोकाल्पकृच्छ्रकतिपयस्यासत्त्ववचनस्य।
2.3.33 Karaṇe ca stokālpakṛcchrakatipayasyāsattvavacanasya|
Untranslated yet.
२.३.३४ दूरान्तिकार्थैः षष्ठ्यन्यतरस्याम्।
2.3.34 Dūrāntikārthaiḥ ṣaṣṭhyanyatarasyām|
Untranslated yet.
२.३.३५ दूरान्तिकार्थेभ्यो द्वितीया च।
2.3.35 Dūrāntikārthebhyo dvitīyā ca|
Untranslated yet.
२.३.३६ सप्तम्यधिकरणे च।
2.3.36 Saptamyadhikaraṇe ca|
Untranslated yet.
२.३.३७ यस्य च भावेन भावलक्षणम्।
2.3.37 Yasya ca bhāvena bhāvalakṣaṇam|
Untranslated yet.
२.३.३८ षष्ठी चानादरे।
2.3.38 Ṣaṣṭhī cānādare|
Untranslated yet.
२.३.३९ स्वामीश्वराधिपतिदायादसाक्षिप्रतिभूप्रसूतैश्च।
2.3.39 Svāmīśvarādhipatidāyādasākṣipratibhūprasūtaiśca|
Untranslated yet.
२.३.४० आयुक्तकुशलाभ्यां चासेवायाम्।
2.3.40 Āyuktakuśalābhyāṁ cāsevāyām|
Untranslated yet.
२.३.४१ यतश्च निर्धारणम्।
2.3.41 Yataśca nirdhāraṇam|
Untranslated yet.
२.३.४२ पञ्चमी विभक्ते।
2.3.42 Pañcamī vibhakte|
Untranslated yet.
२.३.४३ साधुनिपुणाभ्याम् अर्चायां सप्तम्यप्रतेः।
2.3.43 Sādhunipuṇābhyām arcāyāṁ saptamyaprateḥ|
Untranslated yet.
२.३.४४ प्रसितोत्सुकाभ्यां तृतीया च।
2.3.44 Prasitotsukābhyāṁ tṛtīyā ca|
Untranslated yet.
२.३.४५ नक्षत्रे च लुपि।
2.3.45 Nakṣatre ca lupi|
Untranslated yet.
२.३.४६ प्रातिपदिकार्थलिङ्गपरिमाणवचनमात्रे प्रथमा।
2.3.46 Prātipadikārthaliṅgaparimāṇavacanamātre prathamā|
Untranslated yet.
२.३.४७ सम्बोधने च।
2.3.47 Sambodhane ca|
Untranslated yet.
२.३.४८ साऽऽमन्त्रितम्।
2.3.48 Sā''mantritam|
Untranslated yet.
२.३.४९ एकवचनं सम्बुद्धिः।
2.3.49 Ekavacanaṁ sambuddhiḥ|
Untranslated yet.
२.३.५० षष्ठी शेषे।
2.3.50 Ṣaṣṭhī śeṣe|
Untranslated yet.
२.३.५१ ज्ञोऽविदर्थस्य करणे।
2.3.51 Jño'vidarthasya karaṇe|
Untranslated yet.
२.३.५२ अधीगर्थदयेशां कर्मणि।
2.3.52 Adhīgarthadayeśāṁ karmaṇi|
Untranslated yet.
२.३.५३ कृञः प्रतियत्ने।
2.3.53 Kṛñaḥ pratiyatne|
Untranslated yet.
२.३.५४ रुजार्थानां भाववचनानामज्वरेः।
2.3.54 Rujārthānāṁ bhāvavacanānāmajvareḥ|
Untranslated yet.
२.३.५५ आशिषि नाथः।
2.3.55 Āśiṣi nāthaḥ|
Untranslated yet.
२.३.५६ जासिनिप्रहणनाटक्राथपिषां हिंसायाम्।
2.3.56 Jāsiniprahaṇanāṭakrāthapiṣāṁ hiṁsāyām|
Untranslated yet.
२.३.५७ व्यवहृपणोः समर्थयोः।
2.3.57 Vyavahṛpaṇoḥ samarthayoḥ|
Untranslated yet.
२.३.५८ दिवस्तदर्थस्य।
2.3.58 Divastadarthasya|
Untranslated yet.
२.३.५९ विभाषोपसर्गे।
2.3.59 Vibhāṣopasarge|
Untranslated yet.
२.३.६० द्वितीया ब्राह्मणे।
2.3.60 Dvitīyā brāhmaṇe|
Untranslated yet.
२.३.६१ प्रेष्यब्रुवोर्हविषो देवतासम्प्रदाने।
2.3.61 Preṣyabruvorhaviṣo devatāsampradāne|
Untranslated yet.
२.३.६२ चतुर्थ्यर्थे बहुलं छन्दसि।
2.3.62 Caturthyarthe bahulaṁ chandasi|
Untranslated yet.
२.३.६३ यजेश्च करणे।
2.3.63 Yajeśca karaṇe|
Untranslated yet.
२.३.६४ कृत्वोऽर्थप्रयोगे कालेऽधिकरणे।
2.3.64 Kṛtvo'rthaprayoge kāle'dhikaraṇe|
Untranslated yet.
२.३.६५ कर्तृकर्मणोः कृति।
2.3.65 Kartṛkarmaṇoḥ kṛti|
Untranslated yet.
२.३.६६ उभयप्राप्तौ कर्मणि।
2.3.66 Ubhayaprāptau karmaṇi|
Untranslated yet.
२.३.६७ क्तस्य च वर्तमाने।
2.3.67 Ktasya ca vartamāne|
Untranslated yet.
२.३.६८ अधिकरणवाचिनश्च।
2.3.68 Adhikaraṇavācinaśca|
Untranslated yet.
२.३.६९ न लोकाव्ययनिष्ठाखलर्थतृनाम्।
2.3.69 Na lokāvyayaniṣṭhākhalarthatṛnām|
Untranslated yet.
२.३.७० अकेनोर्भविष्यदाधमर्ण्ययोः।
2.3.70 Akenorbhaviṣyadādhamarṇyayoḥ|
Untranslated yet.
२.३.७१ कृत्यानां कर्तरि वा।
2.3.71 Kṛtyānāṁ kartari vā|
Untranslated yet.
२.३.७२ तुल्यार्थैरतुलोपमाभ्यां तृतीयाऽन्यतरस्याम्।
2.3.72 Tulyārthairatulopamābhyāṁ tṛtīyā'nyatarasyām|
Untranslated yet.
२.३.७३ चतुर्थी चाशिष्यायुष्यमद्रभद्रकुशलसुखार्थहितैः।
2.3.73 Caturthī cāśiṣyāyuṣyamadrabhadrakuśalasukhārthahitaiḥ|
Untranslated yet.
Subchapter 4
२.४.१ द्विगुरेकवचनम्।
2.4.1 Dvigurekavacanam|
Untranslated yet.
२.४.२ द्वन्द्वश्च प्राणितूर्यसेनाङ्गानाम्।
2.4.2 Dvandvaśca prāṇitūryasenāṅgānām|
Untranslated yet.
२.४.३ अनुवादे चरणानाम्।
2.4.3 Anuvāde caraṇānām|
Untranslated yet.
२.४.४ अध्वर्युक्रतुरनपुंसकम्.।
2.4.4 Adhvaryukraturanapuṁsakam.|
Untranslated yet.
२.४.५ अध्ययनतोऽविप्रकृष्टाख्यानाम्।
2.4.5 Adhyayanato'viprakṛṣṭākhyānām|
Untranslated yet.
२.४.६ जातिरप्राणिनाम्।
2.4.6 Jātiraprāṇinām|
Untranslated yet.
२.४.७ विशिष्टलिङ्गो नदी देशोऽग्रामाः।
2.4.7 Viśiṣṭaliṅgo nadī deśo'grāmāḥ|
Untranslated yet.
२.४.८ क्षुद्रजन्तवः।
2.4.8 Kṣudrajantavaḥ|
Untranslated yet.
२.४.९ येषां च विरोधः शाश्वतिकः।
2.4.9 Yeṣāṁ ca virodhaḥ śāśvatikaḥ|
Untranslated yet.
२.४.१० शूद्राणामनिरवसितानाम्।
2.4.10 Śūdrāṇāmaniravasitānām|
Untranslated yet.
२.४.११ गवाश्वप्रभृतीनि च।
2.4.11 Gavāśvaprabhṛtīni ca|
Untranslated yet.
२.४.१२ विभाषा वृक्षमृगतृणधान्यव्यञ्जनपशुशकुन्यश्ववडवपूर्वापराधरोत्तराणाम्।
2.4.12 Vibhāṣā vṛkṣamṛgatṛṇadhānyavyañjanapaśuśakunyaśvavaḍavapūrvāparādharottarāṇām|
Untranslated yet.
२.४.१३ विप्रतिषिद्धं चानधिकरणवाचि।
2.4.13 Vipratiṣiddhaṁ cānadhikaraṇavāci|
Untranslated yet.
२.४.१४ न दधिपयादीनि।
2.4.14 Na dadhipayādīni|
Untranslated yet.
२.४.१५ अधिकरणैतावत्त्वे च।
2.4.15 Adhikaraṇaitāvattve ca|
Untranslated yet.
२.४.१६ विभाषा समीपे।
2.4.16 Vibhāṣā samīpe|
Untranslated yet.
२.४.१७ स नपुंसकम्।
2.4.17 Sa napuṁsakam|
Untranslated yet.
२.४.१८ अव्ययीभावश्च।
2.4.18 Avyayībhāvaśca|
Untranslated yet.
२.४.१९ तत्पुरुषोऽनञ् कर्मधारयः।
2.4.19 Tatpuruṣo'nañ karmadhārayaḥ|
Untranslated yet.
२.४.२० सञ्ज्ञायां कन्थोशीनरेषु।
2.4.20 Sañjñāyāṁ kanthośīnareṣu|
Untranslated yet.
२.४.२१ उपज्ञोपक्रमं तदाद्याचिख्यासायाम्।
2.4.21 Upajñopakramaṁ tadādyācikhyāsāyām|
Untranslated yet.
२.४.२२ छाया बाहुल्ये।
2.4.22 Chāyā bāhulye|
Untranslated yet.
२.४.२३ सभा राजाऽमनुष्यपूर्वा।
2.4.23 Sabhā rājā'manuṣyapūrvā|
Untranslated yet.
२.४.२४ अशाला च।
2.4.24 Aśālā ca|
Untranslated yet.
२.४.२५ विभाषा सेनासुराछायाशालानिशानाम्।
2.4.25 Vibhāṣā senāsurāchāyāśālāniśānām|
Untranslated yet.
२.४.२६ परवल्लिङ्गं द्वन्द्वतत्पुरुषयोः।
2.4.26 Paravalliṅgaṁ dvandvatatpuruṣayoḥ|
Untranslated yet.
२.३.२७ पूर्ववदश्ववडवौ।
2.3.27 Pūrvavadaśvavaḍavau|
Untranslated yet.
२.४.२८ हेमन्तशिशिरावहोरात्रे च च्छन्दसि।
2.4.28 Hemantaśiśirāvahorātre ca cchandasi|
Untranslated yet.
२.४.२९ रात्राह्नाहाः पुंसि।
2.4.29 Rātrāhnāhāḥ puṁsi|
Untranslated yet.
२.४.३० अपथं नपुंसकम्।
2.4.30 Apathaṁ napuṁsakam|
Untranslated yet.
२.४.३१ अर्धर्चाः पुंसि च।
2.4.31 Ardharcāḥ puṁsi ca|
Untranslated yet.
२.४.३२ इदमोऽन्वादेशेऽशनुदात्तस्तृतीयाऽऽदौ।
2.4.32 Idamo'nvādeśe'śanudāttastṛtīyā''dau|
Untranslated yet.
२.४.३३ एतदस्त्रतसोस्त्रतसौ चानुदात्तौ।
2.4.33 Etadastratasostratasau cānudāttau|
Untranslated yet.
२.४.३४ द्वितीयाटौस्स्वेनः।
2.4.34 Dvitīyāṭaussvenaḥ|
Untranslated yet.
२.४.३५ आर्द्धधातुके।
2.4.35 Ārddhadhātuke|
Untranslated yet.
२.४.३६ अदो जग्धिर्ल्यप्ति किति।
2.4.36 Ado jagdhirlyapti kiti|
Untranslated yet.
२.४.३७ लुङ्सनोर्घसॢ।
2.4.37 Luṅsanorghasḷ|
Untranslated yet.
२.४.३८ घञपोश्च।
2.4.38 Ghañapośca|
Untranslated yet.
२.४.३९ बहुलं छन्दसि।
2.4.39 Bahulaṁ chandasi|
Untranslated yet.
२.४.४० लिट्यन्यतरस्याम्।
2.4.40 Liṭyanyatarasyām|
Untranslated yet.
२.४.४१ वेञो वयिः।
2.4.41 Veño vayiḥ|
Untranslated yet.
२.४.४२ हनो वध लिङि।
2.4.42 Hano vadha liṅi|
Untranslated yet.
२.४.४३ लुङि च।
2.4.43 Luṅi ca|
Untranslated yet.
२.४.४४ आत्मनेपदेष्वन्यतरस्याम्।
2.4.44 Ātmanepadeṣvanyatarasyām|
Untranslated yet.
२.४.४५ इणो गा लुङि।
2.4.45 Iṇo gā luṅi|
Untranslated yet.
२.४.४६ णौ गमिरबोधने।
2.4.46 Ṇau gamirabodhane|
Untranslated yet.
२.४.४७ सनि च।
2.4.47 Sani ca|
Untranslated yet.
२.४.४८ इङश्च।
2.4.48 Iṅaśca|
Untranslated yet.
२.४.४९ गाङ् लिटि।
2.4.49 Gāṅ liṭi|
Untranslated yet.
२.४.५० विभाषा लुङ्लृङोः।
2.4.50 Vibhāṣā luṅlṛṅoḥ|
Untranslated yet.
२.४.५१ णौ च सम्ँश्चङोः।
2.4.51 Ṇau ca sam̐ścaṅoḥ|
Untranslated yet.
२.४.५२ अस्तेर्भूः।
2.4.52 Asterbhūḥ|
Untranslated yet.
२.४.५३ ब्रुवो वचिः।
2.4.53 Bruvo vaciḥ|
Untranslated yet.
२.४.५४ चक्षिङः ख्याञ्।
2.4.54 Cakṣiṅaḥ khyāñ|
Untranslated yet.
२.४.५५ वा लिटि।
2.4.55 Vā liṭi|
Untranslated yet.
२.४.५६ अजेर्व्यघञपोः।
2.4.56 Ajervyaghañapoḥ|
Untranslated yet.
२.४.५७ वा यौ।
2.4.57 Vā yau|
Untranslated yet.
२.४.५८ ण्यक्षत्रियार्षञितो यूनि लुगणिञोः।
2.4.58 Ṇyakṣatriyārṣañito yūni lugaṇiñoḥ|
Untranslated yet.
२.४.५९ पैलादिभ्यश्च।
2.4.59 Pailādibhyaśca|
Untranslated yet.
२.४.६० इञः प्राचाम्।
2.4.60 Iñaḥ prācām|
Untranslated yet.
२.४.६१ न तौल्वलिभ्यः।
2.4.61 Na taulvalibhyaḥ|
Untranslated yet.
२.४.६२ तद्राजस्य बहुषु तेनैवास्त्रियाम्।
2.4.62 Tadrājasya bahuṣu tenaivāstriyām|
Untranslated yet.
२.४.६३ यस्कादिभ्यो गोत्रे।
2.4.63 Yaskādibhyo gotre|
Untranslated yet.
२.४.६४ यञञोश्च।
2.4.64 Yañañośca|
Untranslated yet.
२.४.६५ अत्रिभृगुकुत्सवसिष्ठगोतमाङ्गिरोभ्यश्च।
2.4.65 Atribhṛgukutsavasiṣṭhagotamāṅgirobhyaśca|
Untranslated yet.
२.४.६६ बह्वचः इञः प्राच्यभरतेषु।
2.4.66 Bahvacaḥ iñaḥ prācyabharateṣu|
Untranslated yet.
२.४.६७ न गोपवनादिभ्यः।
2.4.67 Na gopavanādibhyaḥ|
Untranslated yet.
२.४.६८ तिककितवादिभ्यो द्वन्द्वे।
2.4.68 Tikakitavādibhyo dvandve|
Untranslated yet.
२.४.६९ उपकादिभ्योऽन्यतरस्यामद्वन्द्वे।
2.4.69 Upakādibhyo'nyatarasyāmadvandve|
Untranslated yet.
२.४.७० आगस्त्यकौण्डिन्ययोरगस्तिकुण्डिनच्।
2.4.70 Āgastyakauṇḍinyayoragastikuṇḍinac|
Untranslated yet.
२.४.७१ सुपो धातुप्रातिपदिकयोः।
2.4.71 Supo dhātuprātipadikayoḥ|
Untranslated yet.
२.४.७२ अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
2.4.72 Adiprabhṛtibhyaḥ śapaḥ|
Untranslated yet.
२.४.७३ बहुलं छन्दसि।
2.4.73 Bahulaṁ chandasi|
Untranslated yet.
२.४.७४ यङोऽचि च।
2.4.74 Yaṅo'ci ca|
Untranslated yet.
२.४.७५ जुहोत्यादिभ्यः श्लुः।
2.4.75 Juhotyādibhyaḥ śluḥ|
Untranslated yet.
२.४.७६ बहुलं छन्दसि।
2.4.76 Bahulaṁ chandasi|
Untranslated yet.
२.४.७७ गातिस्थाघुपाभूभ्यः सिचः परस्मैपदेषु।
2.4.77 Gātisthāghupābhūbhyaḥ sicaḥ parasmaipadeṣu|
Untranslated yet.
२.४.७८ विभाषा घ्राधेट्शाच्छासः।
2.4.78 Vibhāṣā ghrādheṭśācchāsaḥ|
Untranslated yet.
२.४.७९ तनादिभ्यस्तथासोः।
2.4.79 Tanādibhyastathāsoḥ|
Untranslated yet.
२.४.८० मन्त्रे घसह्वरणशवृदहाद्वृच्कृगमिजनिभ्यो लेः।
2.4.80 Mantre ghasahvaraṇaśavṛdahādvṛckṛgamijanibhyo leḥ|
Untranslated yet.
२.४.८१ आमः।
2.4.81 Āmaḥ|
Untranslated yet.
२.४.८२ अव्ययादाप्सुपः।
2.4.82 Avyayādāpsupaḥ|
Untranslated yet.
२.४.८३ नाव्ययीभावादतोऽम्त्वपञ्चम्याः।
2.4.83 Nāvyayībhāvādato'mtvapañcamyāḥ|
Untranslated yet.
२.४.८४ तृतीयासप्तम्योर्बहुलम्।
2.4.84 Tṛtīyāsaptamyorbahulam|
Untranslated yet.
२.४.८५ लुटः प्रथमस्य डारौरसः।
2.4.85 Luṭaḥ prathamasya ḍāraurasaḥ|
Untranslated yet.
TRANSLATION IS IN PROGRESS WITH NO POLISHING YET
Further Information
This document was conceived by Gabriel Pradīpaka, one of the two founders of this site, and spiritual guru conversant with Sanskrit language and Trika philosophy.
For further information about Sanskrit, Yoga and Indian Philosophy; or if you simply want to comment, ask a question or correct a mistake, feel free to contact us: This is our e-mail address.
| Back to Chapter 1 |  |
Continue to read Chapter 3 |